بسیاری از یهودیان ساکن در گتوهای سرتاسر اروپای شرقی کوشیدند تا به سازماندهی مقاومت علیه آلمانی ها بپردازند و خود را با سلاح های قاچاقی و دست ساز مسلح کنند. بین سال های 1941 و 1943، حدود 100 گروه یهودی نهضت های مقاومت زیرزمینی تشکیل دادند. معروف ترین تلاش یهودیان در جهت مقاومت و جنگ مسلحانه علیه آلمانی ها، در گتوی ورشو صورت پذیرفت.

در تابستان سال 1942، حدود 300000 یهودی از ورشو به تربلینکا تبعید شدند. هنگامی که خبر قتل عام در مراکز کشتار به گتوی ورشو رسید، گروهی از بازماندگان که بیشتر آنان جوان بودند، سازمانی به نام "سازمان مبارزان یهودی" تشکیل دادند. این سازمان به رهبری موردخای آنیلویچ 23 ساله اعلامیه ای صادر کرد که در آن از یهودیان خواست تا در برابر رفتن به واگن های قطار مقاومت کنند. در ژانویه 1943، مبارزان گتوی ورشو به سوی سربازان آلمانی که می کوشیدند گروهی از ساکنان گتو را برای تبعید جمع کنند، آتش گشودند. مبارزان از اندک سلاح هایی که به طور قاچاقی وارد گتو کرده بودند، استفاده کردند. پس از چند روز، سربازان عقب نشینی کردند. این پیروزی کوچک مبارزان گتو را ترغیب کرد که خود را برای مقاومت بعدی آماده سازند.

در 19 آوریل 1943، پس از اینکه سربازان و پلیس آلمان برای تبعید ساکنان بازمانده گتو وارد آنجا شدند، شورش گتوی ورشو آغاز شد. هفتصد و پنجاه مبارز با آلمانی های به شدت مسلح و تعلیم دیده جنگیدند. مبارزان گتو توانستند حدود یک ماه مقاومت کنند، اما در 16 مه 1943، این شورش پایان پذیرفت. آلمانی ها به تدریج این مقاومت را در هم شکستند. از بیش از 56000 یهودی به اسارت گرفته شده، حدود 7000 نفر کشته و بقیه به اردوگاه ها تبعید شدند.

تاریخهای مهم

28 ژوئیه 1942
سازمان یهودیان مبارز تأسیس شد
"سازمان یهودیان مبارز" در حین نخستین موج تبعیدها از گتوی ورشو به اردوگاه مرگ تربلینکا تأسیس شد. در 22 ژوئیه 1942، آلمانی ها تبعیدهای گسترده ای آغاز کردند که عملاً تا 12 سپتامبر 1942 بدون وقفه ادامه یافت. طی این مدت، بیش از 250000 یهودی از این گتو تبعید یا کشته شدند. سازمان یهودیان مبارز که از اعضای سازمان های جوانان یهودی تشکیل شده بود، خواستار مقاومت یهودیان این گتو در برابر تبعید شد. گزارش هایی مبنی بر قتل عام یهودیان توسط جوخه های سیار کشتار و همچنین در اردوگاه های مرگ به این گتو رسیده بود. با وجود این، سازمان یهودیان مبارز هنوز آمادگی سازماندهی یک شورش را نداشت. پس از پایان تبعیدها در ماه سپتامبر، سازمان یهودیان مبارز با پذیرفتن اعضای سازمان های زیرزمینی سیاسی گسترش یافت و با نیروهای مقاومت لهستان که آموزش، تسلیحات و مواد منفجره فراهم می کردند، ارتباط برقرار کرد. موردخای آنیلویچ به عنوان فرمانده این سازمان برگزیده شد.

21-18 ژانویه 1943
آلمانی ها با مقاومت مواجه شدند
آلمانی ها تبعید از گتوی ورشو را مجدداً آغاز کردند. اما این بار با مقاومت سازمان یهودیان مبارز مواجه شدند. سازمان یهودیان مبارز از بازداشت های دسته جمعی در ساعات اولیه صبح غافلگیر شد و افراد به خیابان ها ریختند تا در برابر آلمانی ها مقاومت کنند. سایر یهودیان گتو به مخفیگاه های از پیش آماده شده پناه بردند. آلمانی ها که انتظار داشتند تبعیدها به آسانی انجام شود، از مقاومت مردم غافلگیر شدند. آنها در اقدامی تلافی جویانه، 1000 یهودی را در 21 ژانویه در میدان اصلی قتل عام کردند، اما تبعیدها را به تعویق انداختند. آلمانی ها توانستند 5000 تا 6500 یهودی را تبعید کنند یا بکشند. یهودیان گتو که از نتایج این مقاومت دل و جرأت یافته بودند، به برنامه ریزی و تدارک یک شورش تمام عیار پرداختند. سازمان یهودیان مبارز متحد شد، استراتژی ها برنامه ریزی و پناهگاه ها و تونل های زیر زمینی و راه های روی بام ها ساخته شد. یهودیان گتوی ورشو خود را برای مبارزه تا آخرین نفس آماده کردند.

16 ماه مه 1943
گتو نابود شد، شورش پایان یافت
پس از یک ماه مبارزه، آلمانی ها کنیسه بزرگ ورشو را منفجر کردند. آنها با این عمل پایان شورش و آغاز ویران سازی گتو را اعلام کردند. در 19 آوریل 1943، آلمانی های تحت فرماندهی ژنرال اس اس، یورگن اشتروپ، تخریب نهایی این گتو و تبعید یهودیان باقیمانده در آنجا را آغاز کردند. با وجود این، ساکنان گتو خود را برای تبعید معرفی نکردند. در عوض، سازمان های مبارزاتی گتو، در ساختمان ها و پناهگاه ها سنگر گرفتند و آماده مقاومت در برابر آلمانی ها شدند. پس از سه روز، نیروهای آلمانی تک تک ساختمان های گتو را به آتش کشیدند تا یهودیان را وادار به ترک پناهگاه های خود کنند. با وجود اینکه آلمانی ها گتو را به تلی از خاک تبدیل کردند، اما مقاومت زندانیان هفته ها به طول انجامید. اگرچه پس از تبعیدهای ژانویه 1943، فقط 50000 یهودی در گتو باقیمانده بود، ژنرال اشتروپ پس از تخریب این گتو گزارش داد که 56065 یهودی دستگیر شدند که از این تعداد، 7000 تن به اردوگاه مرگ تربلینکا تبعید و بقیه به اردوگاه های بیگاری و اردوگاه مرگ مایدانک فرستاده شدند. برخی از مبارزان نهضت مقاومت موفق شدند از این گتو فرار کرده و به گروه های پارتیزانی در جنگل های اطراف ورشو بپیوندند.