Lisa, dindar bir Yahudi ailenin üç çocuğundan biriydi. Oturduğu şehrin Almanlar tarafından 1939’da işgal edilmesinin ardından Lisa ve ailesi, önce Augustow’a, oradan da Slonim’e (Sovyet işgali altındaki Doğu Polonya) taşındı. Alman birlikleri, Sovyetler Birliği’nin işgali sırasında Haziran 1941’de Slonim’i ele geçirdi. Almanlar, özellikle çalıştıklarını kanıtlayamayan binlerce Yahudi’nin katledilmesinin ardından 1941 sonlarında Slomin’de bir getto kurdu. Lisa, Slonim’den kaçtı ve Nazi karşıtı direnişe katıldı. Naroch Ormanı’ndaki üslerinden Almanlarla savaşan bir partizan grubuna katıldı. Sovyet kuvvetleri, 1944’te bölgeyi özgürlüğüne kavuşturdu. Holokost’tan kurtulan Doğu Avrupa’dan 250.000 Yahudinin yaptığı Brihah (“göç”, “kaçış”) kapsamında Lisa ve kocası Aron da, Avrupa’dan ayrılmaya çalıştı. Filistin’e giremeyince sonunda Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleştiler.
Kollarında nişanlar olan siyah üniformalar giymiş Ukraynalı askerler geldi. Letonyalılar, Nazilerin hizmetindeydi. Hepsi değil ama çok sayıda Estonyalı da vardı. Ve gettoda panik başgösterdi. Bütün bu askerler, bu şehre neyi istila etmeye gelmişti? Aynı gün, yani Perşembe günü, bazı insanlar işten döndüklerinde Almanların “Schein” dedikleri şeyi aldı. Pasaport demek. Üzerinde kişinin adının yazdığı ve bir numarayla pul bulunan küçük bir kimlik kartı. Bu kartı valiye denk olan yerel komiser veriyordu. Ve panik başladı. Yalnızca çok az kişiye, tırnak içinde “istenen” kişilere verildi. Geri kalanımıza verilmedi. Aileme verilmedi. Annem, biz gettoya gitmeden önce Hristiyan komşularımızla konuştu. Gettoda bir sorun varsa kızlarını komşusu olan kadının yanına göndermek istiyordu. Sorun varsa kızlarına bakıp bakmayacağını sordu. Komşu kadın, “Tamam, bana gönder kızlarını” demiş. Bir tehlike olduğunu sezince annemin kızlarını kurtarmak istemiş. Aceleyle giyindik ve annem bizi dikenli tellere götürdü. Teller, yere sarkıyordu. Henüz yüksek voltajlı elektrik verilmemişti. Annem, bizi dikenli tellere götürdü. 13 Kasım 1941 günüydü. 15 yaşında bile değildim. Kız kardeşim ve ben, sarı yıldızlarımızı çıkardık. Annem dikenli telleri kaldırdı. Biz de dışarı çıktık. Dikenli tellerin çevresinde hep muhafızlar olurdu. Hepimiz bir işaret takmak zorundaydık. Slonim’de taktığımız ilk işaret, sarı renkli yuvarlak bir yamaydı. Giysinin önüne ve arkasına takardık. Hâliyle onu çıkardık. Annem, dikenli telleri kaldırdı. Kendisi, dikenli tellerin içinde, gettoda kaldı. Biz, dışarıda kaldık. Başımı arkaya çevirdim; annemi en son o zaman gördüm.
We would like to thank Crown Family Philanthropies, Abe and Ida Cooper Foundation, the Claims Conference, EVZ, and BMF for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia. View the list of donor acknowledgement.
