Holokost Zaman Çizelgesi

Kazanımlar

1. Holokost’un geniş bir coğrafyaya ve uzun zaman dilimine yayılan (1933-1945), farklı yaş ve kimliklerden kişileri/grupları etkileyip mağdur eden bir soykırım olduğunun farkına varır.
2. II. Dünya Savaşı sürecinin, Holokost’u birebir etkilediğini kavrar.
3. Holokost’un adım adım ilerleyen bir süreç olduğunu ve Holokost’un gerçekleştiği uzun zaman diliminde olaylar karşısında bireysel olarak, devlet olarak ya da sivil toplum örgütü düzeyinde tepki göstermenin mümkün olduğunu kavrar ve zamanında müdahale edildiklerinde soykırımların önlenebileceğini fark eder.
4. Holokost’un sadece bir ülkenin iktidarı tarafından değil, farklı ülkeler ve bireylerin işbirliğiyle gerçekleşebildiğini anlar.
5. II. Dünya Savaşı’nda tarafsız olduğu halde, Türkiye’nin de Holokost tarihiyle bağlantılı bir tarihi olduğunu kavrar ve Türkiye’nin Holokost karşısındaki tutumu hakkında bilgi sahibi olur.

SÜRE: 170 dakika 

MALZEMELER: Tahta Kalemi, uhu-tag, renkli A4 kağıtlar, projeksiyon

ÖN HAZIRLIK: A4 kâğıdına EK 1’den bir kopya bastırarak çoğaltın.

EK 2, EK 3, EK 4, EK 5, EK 6’dan birer kopya ve her biri farklı bir renkte A4 kâğıdına olmak üzere çoğaltın.

EK 7 ve EK 8‘de yer alan resimleri projeksiyonda göstermeye hazır hale getirin.

EK 9’u katılımcı sayısı kadar çoğaltın.

EK 1’deki A4 kâğıtlarına basılmış olan yılları, sınıf duvarına dersten önce yatay biçimde yan yana asıp hazır edin.  

Yazardan not

Amerika Holokost Anma Müzesi (United States Holocaust Memorial Museum - USHMM) tarafından hazırlanan bu ders, tarafımca Türkçeye uyarlanmış, yer yer değiştirilmiş ve Türkiye hakkındaki yeni belgelerle zenginleştirilmiştir. “Holokost Zaman Çizelgesi” adındaki bu etkinlik sayesinde, Holokost gibi son derece karmaşık ve farklı katmanları olan tarihi bir olay hakkında, kısa bir zaman zarfında katılımcıları bilgilendirmek mümkündür. Farklı bir kaynak gösterilmediği sürece tüm belgeler USHMM’in arşiv belgelerinden alınmıştır. Tüm belgeler birinci el kaynaklara dayanmaktadır.

Bu etkinlik, katılımcılar ile ırkçılık, önyargı, soykırım, ayrımcılık, adalet, demokrasi, mülteci ve vatandaşlık kavramlarını, Nazi diktatörlüğü ve Holokost kapsamında tartışmayı amaçlamaktadır. Katılımcıların bireysel/toplumsal/ahlaki sorumluluk, aktif yurttaşlık, insan haklarına ve farklılıklara saygı gibi değerlerin önemini kavramalarını hedeflemektedir.

Holokost eğitimi temelde bir tarihle yüzleşme eğitimidir. Holokost’un başta gelen sorumlusu Almanya’nın ya da diğer sorumlu batı ülkelerinin bu tarihle yüzleşmesinin kolay olmadığı, bunun uzun yıllar aldığı ve hala devam eden zor bir süreç olduğunu akılda tutmak önemlidir. Aynı şekilde katılımcıların, her ülkenin geçmişinde karanlık sayfaların var olabileceğini ve toplumların ancak tarihleriyle yüzleşerek ve geçmişlerinden dersler çıkararak geleceğe daha sorumlu, aktif bireyler yetiştirebileceklerini ve ülkelerinde toplumsal barışı sağlayabileceklerini anlamaları da önemlidir.

Çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu toplumlarda Holokost, güncel İsrail-Filistin meselesine duyulan hassasiyet nedeniyle zor bir konu haline gelmektedir. Katılımcılar bu farklı tarihi olay arasında, yani Holokost ve İsrail Devleti’nin kuruluşu/Nakba günü arasında bağlantıyı kurmaya ve bu hassasiyetleri nedeniyle etkinlik süresince antisemitizm kapsamına girebilecek yorumlarda bulunabilirler. Bu durumda öğretmenin oynayacağı rol ve bu tür yorumlara doğru bir şekilde tepki verebilmek çok önemlidir. Öncelikle, Holokost ve İsrail Devleti’nin kuruluşunun / Nakba’nın farklı tarihi olaylar olduğunun altı çizilmeli ve Holokost’un İsrail Devleti’nin tarihi dayanağı ve tek kurulma nedeni olmadığı belirtilmelidir. Antisemitizm konusunda farkındalık artırılmalı; bunun bir ırkçılık türü olduğunu ve toplumlar/gruplar hakkındaki genelleyici, basite indirgeyici yorumların gerçekleri yansıtmadığını anlatmak önemlidir. Dersin ileriki aşamalarında antisemitizm tanımını da bulabilirsiniz.

Ders izleği

1. Aşama (10 dk.)

• 1.A. Hazırlık Soruları - Beyin Fırtınası
• 1.B. Bilgi Aktarımı - Anlatım
• 1.C. Etkinlik Temel Prensiplerinin Aktarımı - Anlatım

2. Aşama (30 dk.)

• 2.A. Holokost Mağdurları Kimlik Fişlerinin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel ve Büyük Grup Çalışması
• 2.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

3. Aşama (30 dk.)

• 3.A. II. Dünya Savaşı ile İlgili Fişlerin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel ve Büyük Grup Çalışması
• 3.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması
• 3.C. Holokost Tarihi ile İlgili Fişlerin Çalışılması - Büyük Grup Çalışması
• 3.D. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

4. Aşama (30 dk.)

• 4.A.Yahudi Karşıtı Yasalar ve Kararnameler Fişlerinin Dağıtımı ve Yapıştırılması - Bireysel ve Büyük Grup Çalışması
• 4.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

5. Aşama (30 dk.)

• 5.A. Dünyanın Holokost’a Yanıtı Fişlerinin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel Çalışma
• 5.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

6. Aşama (30 dk.)

• 6.A. Türkiye ve Holokost ile İlgili Fişlerin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel Çalışma
• 6.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

7. Aşama (10 dk.)

• 7.A. Çıkış Etkinliği Kartının Doldurması - Bireysel Çalışma

Süreç

1. Aşama (10 dk.)

1.A. Hazırlık Soruları - Beyin Fırtınası 

Derse hazırlık aşamasında katılımcılara aşağıdaki iki soruyu yöneltin. Hızlı bir şekilde katılımcıların ön bilgilerini harekete geçirmeye çalışın. 

• Holokost kavramını duydunuz mu?
• Holokost (Yahudi Soykırımı) hakkında neler biliyorsunuz?
• Sizce, duvarda zaman çizelgesi neden 1933 - 1945 arasını kapsamaktadır?

1.B. Bilgi Aktarımı - Anlatım

Aşağıda yer alan Öğretmene Not 1’den yararlanarak (katılımcılardan gelen cevapları da göze önüne alarak), bu derste 1933-1945 yılları arasında yaşanan Yahudi Soykırımı’nı işleyeceğinizi aktarın ve kısaca bilgi verin.     

Öğretmene Not 1:   

Holokost, Shoah ya da Yahudi Soykırımı, II. Dünya Savaşı’nda işgal altındaki Avrupa’da yaklaşık altı milyon Yahudinin, Nazi Almanyası ve işbirlikçileri tarafından devlet himayesinde, sistematik olarak zulme uğraması ve katledilmeleridir.  

Holokost’un tek kurbanları Yahudiler değildi. Ancak Nazilerin Yahudi kurbanlara karşı uyguladıkları istisnai tutum nedeniyle Yahudilerin Holokost’ta ayrı bir yeri olduğunun da altını çizmek önemlidir. Buradaki istisnai tutumdan kasıt; hem Holokost sonucu hayatını kaybeden Yahudilerin sayısı hem de Nazilerin üstün ırk yaratma gayesiyle aşağı ırk olarak kabul etmeleri ve Alman toplumuna ve ırkına zarar verdiklerini düşündükleri tüm Yahudileri yok etme istekleriydi. Yahudi düşmanlığını ifade eden antisemitizme verilecek en uç örnek Holokost’tur.

Zaman çizelgesinin başlangıç ve bitiş yıllarının 1933 yılıyla başlayıp 1945 yılıyla sona ermesinin sebebi, 1933 yılında Almanya’da Nasyonal Sosyalist Nazi Partisi’nin iktidara gelmesi ve 1945 yılında II. Dünya Savaşı’nın ve Nazi Partisi’nin iktidarının bittiği yıl olmasıdır. 

1.C. Etkinlik Temel Prensiplerinin Aktarımı - Anlatım

Katılımcılara, farklı kategorilerden fişleri, gerçekleştiği yılın altına gelecek şekilde duvardaki zaman çizelgesine yapıştıracaklarını aktarın. Aşağıdaki Öğretmene Not 2’den faydalanarak dersin içeriğiyle ilgili temel prensipleri katılımcılara aktarabilirsiniz.

Öğretmene Not 2: 

Bu dersin içeriği ile ilgili üç temel prensibi katılımcılara aktarın.  

1. İçerik: Katılımcılara dağıtılan tüm fişler birinci el kaynaklara ve araştırmalar sonucu elde edilen bilgilere dayanmaktadır. Bu kaynaklar; görsel belgeler (fotoğraflar), somut bir eşyanın fotoğrafı (ör: pasaport ya da bir kutu), röportajlara, tanıklıklara dayanan bilgiler olabilir. Örneğin, ikinci aşamada dağıtılacak mağdurların kimlik fişleri; Holokost’u birebir yaşayan kişilerin, akrabalarının, tanıdıklarının ya da faillerin tanıklıklarına dayanarak hazırlandı. Katılımcılara Türkiye gibi II. Dünya Savaşı’na aktif olarak girmemiş bir ülkenin insanları olarak, niye Holokost tarihi üzerine bir çalışma yaptığımızı anlatmak faydalı olabilir. Öncelikle onlara, konuya katman katman yaklaşılacağı ve aslında konunun herkesi ilgilendiren insan hikâyeleri olduğu söylenebilir. Üstelik II. Dünya Savaşı’na son ana kadar girmediyse de aslında Türkiye’nin de bu tarihin bir parçası olduğu, Yahudilerin kurtarılmaları ya da ölmeleri konularında payı/sorumluluğu olduğu söylenebilir. 

İnsanlık tarihinin en karanlık sayfalarından biri olan ve soykırımın suç olarak kabul edilmesinin önünü açan Holokost’u öğrenmenin, güncel insan hakları ihlalleri ve toplu katliamlar konusunda farkındalık yaratması ve bireylerin, toplumların bu ihlaller karşısında sessiz kalmalarının sonuçlarını göstermesi açısından çok faydalı olacaktır. Türkiye söz konusu olduğunda, bir başka önemli faktör de Türkiye’deki antisemitizm ve Holokost’un inkârı konularıdır.  Bu nedenle bu konuda bilgi sahibi olmanın gerekli olduğu üzerinde durulabilir.

2. Bağlam: Bu uygulama, kronoloji ve mekân kavramlarını merkezine alan bir zaman çizelgesi çalışmasıdır. “İnsanlar savaşta Yahudileri kurtardı mı?” diye sorulursa buna cevap verebilmek için şu soruların cevaplarını da bilmek gerekiyor: “Kim, nerede, ne zaman kurtardı?” Çünkü Holokost sırasında bir Yahudinin ya da bir mağdur grubu mensubunun hangi yılda nerede olduğu, hangi ülkenin vatandaşı olduğu ya da olmadığı çok önem taşıyordu ve o kişi için bu durum ölüm kalım meselesiydi. Konunun uzun bir zaman dilimine, farklı mekânlara ve mağdur gruplarına dayandığı ve Holokost’un bu mağdur grupların bulundukları coğrafi konuma göre farklılaştığı ve değişik kronolojiler içerdiği görülüyor.

3. Karmaşıklık: Holokost farklı coğrafyalarda, farklı şekillerde, çeşitli fail grupları tarafından gerçekleştirilen ve uzun bir zaman dilimine yayılan, savaşın gidişatıyla da yakından ilişkili olarak gelişen karmaşık ve anlaşılması zor bir tarihi olaydır. İnsanlık tarihinin en büyük toplu ölüm olaylarından birisi olması sebebiyle de zor bir konudur. Soykırımın suç olarak kabul edilmesi Holokost’un ardından mümkün oldu. “Soykırım suçu” kavramına ilk kez Nazilerin önde gelen isimlerinin “barışa karşı işlenen suçlar, savaş suçları ve insanlığa karşı işlenen suçlar”dan yargılandığı Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi’nde gönderme yapıldı.

Vakit varsa; katılımcılarla, 12. Sınıf Çağdaş Türkiye ve Dünya Tarihi (2017-2018) ders kitabında da yer alan (Sayfa 68), 1948’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen “Soykırım Suçunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına dair Sözleşme” okunabilir.

2. Aşama (30 dk.)

2.A. Holokost Mağdurları Kimlik Fişlerinin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel ve Büyük Grup Çalışması

EK 2’de yer alan Holokost mağdurları kimlik fişlerinden katılımcıların her birine birer kimlik fişi düşecek şekilde dağıtın. Toplamda 28 kimlik fişi mevcuttur. Katılımcı sayısı daha fazla ise, ikili gruplar ile bu çalışmayı yapabilirsiniz. Katılımcılardan, ellerindeki fişleri okumalarını isteyin. Katılımcılar fişleri okurken, aşağıdaki tabloyu tahtaya çizin. Sonra katılımcılardan tahtadaki tablodaki gibi, ellerindeki fişlere bakarak, defterlerine mağdurun hangi ülkeden olduğu, cinsiyeti, mağdur grubu/kimliği ve bu kişinin Nazi zulmüne ilk hangi yılda uğradığı ve o zaman kaç yaşında olduğunu not etmesini isteyin. 

Katılımcıların birkaçından sırayla, dağıtılan fişteki kimliğin hikâyesini tablodaki sorular doğrultusunda sınıfa anlatmasını isteyin. Ardından katılımcıdan, fişteki kimliğin duvarda asılı olan yıllardan ilk Nazi zulmüne uğradığını düşündüğü yılın altına, yapıştırmasını isteyin. Katılımcılar, mağdurun grubunu/kimliğini, yaşını, cinsiyetini, ülkesini söylerken, siz de tahtada çizdiğiniz tabloyu doldurun. Tabloya yazdığınız örnekleri daha da çoğaltmak isterseniz, katılımcılara “tabloda görünenlerden farklı yaş, cinsiyet ve mağdur gruplarının hikâyesini okumuş olan var mı?” sorusunu yöneltin. Onların hikâyesini de tabloya ekleyin. Aşağıda sizin için örneği verilmiş mağdur gruplarından eksik varsa siz katılımcılara hatırlatın. Bu aşamada, katılımcıların çizdiği tablo aracılığıyla Nazi rejiminde ve Nazi rejimi yüzünden çok farklı yaştan, gruptan ve ülkeden insanın mağdur olduğunu fark etmelerini sağlayın. 

2.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

Katılımcılardan duvarda kimlik fişleri ile doldurulmuş olan zaman çizelgesini dolaşmalarını ve farklı mağdur grupları temsilcilerinin hikâyelerini okumalarını isteyin. Aşağıdaki soruları sorarak büyük grup tartışması başlatın: 

• Bu kadar farklı gruptan, yaştan ve ülkeden insanın Nazi zulmüne uğradığını biliyor muydunuz? İnsanların farklı zamanlarda Nazi zulmüne uğraması sizi şaşırttı mı? 
• Mağdur olma durumunun yoğunlaştığı yıllar var mı? Bu yoğunlaşmanın nedeni ne olabilir? 
• Belli yıllarda belli ülkelerde daha çok mağdur olma durumu var mı? Bu yoğunlaşmanın nedeni ne olabilir? 
• Mağduriyet görülmeyen yıllar var mı? Bunun nedeni ne olabilir?
• Bu zaman çizelgesinden yeni öğrendiğiniz bir şey var mı?

Öğretmene Not 3:

Tartışmayı yürütürken katılımcıların faklı yıllarda, farklı coğrafyalarda Nazi zulmüne uğrayan insanlar olduğunu ve bu kişilerin sadece Yahudilerden oluşmadığını fark etmeleri önemlidir.

Eğer zaman kısıtlamanız varsa, EK 2’deki fişlerden farklı ülke ve mağdur gruplarını temsilen daha küçük bir seçki yapılabilir ve bir fişi iki katılımcıya vererek çalışmayı gerçekleştirilebilirsiniz. Aynı şekilde zaman kısıtlamasına göre, Holokost’un önde gelen mağdur gruplarından en az 5 farklı gruptaki (Yahudiler, Romanlar/Çingeneler, Eşcinseller, Bedensel ve Zihinsel Engelliler, Siyasi Muhalifler) mağdur hikâyesini bütün sınıfla paylaşılmasını sağlayın. 

3. Aşama (30 dk.)

3.A. II. Dünya Savaşı ile İlgili Fişlerin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel ve Büyük Grup Çalışması

EK 3’te yer alan Holokost ve II. Dünya Savaşı tarihiyle ilgili fişleri katılımcılardan her birine dağıtın. Toplamda 29 adet fiş bulunmaktadır. Bu aşamada, EK 3’te kronolojik sırayla yer alan II. Dünya Savaşı tarihi ile ilgili fişler ve Holokost tarihi ile ilgili fişler iki etap halinde  zaman çizelgesine yerleştirilecektir.

İkinci aşamadaki kimlik fişlerinde olduğu gibi, her bir katılımcının kendilerine dağıtılmış fişi incelemesini ve fişteki olayı defterine birkaç cümleyle özetlemesini isteyin. Önce, sadece II. Dünya Savaşı tarihiyle ilgili fişi olan birkaç katılımcının ellerindeki fişi grupla paylaşmalarını isteyin. Daha sonra, II. Dünya Savaşı tarihiyle ilgili fişi olan tüm katılımcılardan ellerindeki fişlerini duvarda olayın tarihinin altına (birinci kategori Holokost mağdurları kimlik fişlerinin bir alt sırasına) yapıştırmasını isteyin. İkinci kategori fişlerin hepsi duvarda aynı hizada kimlik fişlerinin bir alt seviyesinde görülmelidir.

Öğretmene Not 4:

II. Dünya Savaşı tarihiyle ilgili olayların yer aldığı fişlerden biri de Polonya’nın Nazi Almanyası tarafından 1939’da işgal edildiğiyle ilgili belgedir. Polonya’nın 1939’da işgale uğramasıyla Polonyalı mağdur grupları (örneğin: Lehler, Polonyalı Yahudiler) 1939 yılında Nazi zulmüne uğramıştır. Eğer katılımcılar mağdur fişlerini doğru yılların altına yapıştırmışlarsa, genel olarak Polonyalı mağdur gruplarına ait kimlik fişlerinin 1939 yılı altında yer alması gerekir. Diğer ülkelerin işgali ve o ülkedeki mağdur gruplarının mağduriyeti arasındaki bağlantıyı da katılımcılara gösterin. Örneğin, Avusturya 1938’de Naziler tarafından ilhak edildi; dolayısıyla mağdurun hikâyesine özel bir durum olmadığı müddetçe, Avusturyalı mağdurlar 1938 yılı altında yer almalıdır. Diğer mağdurların bulundukları ülkelerin işgal yılları ise şu şekildedir: Mart 1939 Çekoslovakya, Nisan 1940 Danimarka ve Norveç, Mayıs 1940 Belçika ve Hollanda, Haziran 1940 Fransa, Haziran 1941 Sovyetler Birliği, Yugoslavya 1941.

3.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

Katılımcılardan ikinci kategori fişlerdeki ülkelerin işgal durumuna göre ilk dağıtılan kimlik fişlerini yapıştırdıkları yılı kontrol etmelerini yanlışsa düzeltmelerini isteyin. Bu arada tüm katılımcılarla sınıfta duvardaki fişlerin önünde bulunduğunuzdan onlardan II. Dünya Savaşı ile ilgili duvara yapıştırılan diğer fişleri de okumalarını ve belli bir yılın altında yer alan iki farklı renk ve kategorideki fiş arasındaki bağlantıyı görmelerini sağlayın. EK 7’deki haritayı katılımcılarla paylaşın. Kısaca Nazi işgalindeki Avrupa haritası üzerine konuşun.

II. Dünya Savaşı ile ilgili olayların gerçekleştiği yıllara göre katılımcılara başka sorular da sorulabilir: Örneğin, “sizde neden eşcinseller ve siyasi tutuklular daha önceki yıllarda mağdur oluyor?”. Aşağıdaki Öğretmene Not 5’ten faydalanarak eşcinsellerin ve rejim muhaliflerinin maruz kaldıkları uygulamaları katılımcılarla tartışın.

Öğretmene Not 5:

Ocak 1933’te iktidara gelişinden sonraki aylarda Adolf Hitler; örgütleri, siyasi partileri ve eyalet hükümetlerini zorla Nazi hedeflerine çeken ve onları Nazi liderliği altında toplanmaya zorlayan toplu bir "senkronizasyon" politikasına girişti. Kültür, ekonomi, eğitim ve hukuk Nazi kontrolü altına girdi. Sendikalar kapatıldı; işçiler, çalışanlar ve işverenler Nazi kuruluşlarına girmeye zorlandı. Fırtına Birlikleri (SA olarak adlandırılan yardımcı polis birlikleri) ve Gestapo (gizli polis) ajanları kapı kapı dolaşarak Hitler'e düşman olanları aradı. Sosyalistler, komünistler, sendika liderleri ve Nazi Partisi aleyhine konuşan diğerleri tutuklandı ve bazıları öldürüldü. 

Almanya Parlamentosu (Reichstag) 27 Şubat 1933 gecesi yakıldı. Hitler, devlet başkanı Hindenburg’u kasıtlı çıkarılan bu yangınla olağanüstü hâl ilan etmeye ikna etti. Hükümet, bu yangını çarpıtılmış bir şekilde komünist çabaların devleti ortadan kaldırma girişimi olarak sundu. Popüler söylemde “Reichstag Yangını Kanunu” olarak bilinen düzenlemeler, toplanma hakkını, ifade özgürlüğünü, basın hürriyetini—polis soruşturmalarına kısıtlama getirme de dahil olmak üzere—ve diğer anayasal himayeleri askıya aldı. 1933 yılının ortalarında, Nazi Partisi tek siyasi parti hâline geldi ve örgütlü rejim muhaliflerinin hemen hemen tümü ortadan kaldırıldı. Demokrasi Almanya’da ölmüştü.

SA ve SS (Adolf Hitler ve diğer parti liderleri için özel muhafız birliği olarak kurulan Koruyucu Takım, daha sonra yardımcı polis gücü ve toplama kampı muhafızları olarak da hizmet gördüler ve 1934 sonrası Nazi Partisi’nin özel ordusu haline geldiler) de dâhil, birçok farklı grup Almanya’nın her yerinde boş ambarlarda, fabrikalarda ve diğer yerlerde yüzlerce geçici "kamp" kurarak, siyasi muhalifleri mahkemeye çıkarmadan ve zalimce koşullar altında buralarda tuttu. Bu kamplardan biri, 20 Mart 1933’te Dachau’da, I. Dünya Savaşı’nda kullanılmış ve daha sonra terk edilmiş bir mühimmat fabrikasında kuruldu.

Bir diğer taraftan Naziler iktidara geldikten sonra ırksal mücadeleyi kazanma amacıyla Almanya’daki eşcinsellik “kusurunun” kökünü kazımak için Alman erkek eşcinsellere yapılan zulmün şiddetini artırdı. Yapılan zulümler, eşcinsel örgütlerin tasfiyesinden, toplama kamplarına hapsetmeye kadar değişiyordu.

Naziler, erkek eşcinsellerin Alman ulusu için savaşamayacak zayıf ve kadınsı erkekler olduğuna inanıyordu. Eşcinsellerin çocuk yapmalarının mümkün olmayacağını ve Alman doğum oranını artırmayacaklarını düşünüyorlardı. Naziler, aşağı ırkların “Aryanlardan” daha fazla çocuk yaptığını düşündüğü için Almanya’nın üreme potansiyelini azaltan her şeyi ırksal bir tehlike olarak görüyordu.

6 Mayıs 1933’te SA’nın önderlik ettiği öğrenciler Berlin’deki Cinsel Bilimler Enstitüsü’nü basarak eşi benzeri olmayan kütüphanesine el koydu ve bu koleksiyonun büyük bir kısmı, diğer binlerce “yozlaşmış” olarak görülen edebiyat eseriyle birlikte dört gün sonra Berlin şehir merkezinde yakılarak yok edildi. 

Eşcinsel bar ve kulüpler kapatıldı, yayınları yasaklandı. Naziler bu ilk aşamada eşcinselleri, destek şebekelerini yok ederek yeraltına inmeye mecbur bıraktı. Gestapo, 1934 yılında yerel polis kuvvetlerine eşcinsel faaliyetlerde bulunan tüm erkeklerin listesini tutmaları talimatını verdi. Naziler, bu “pembe listeleri” polis eylemleri sırasında eşcinsel bireyleri ele geçirmek için kullandı.

Daha fazla bilgi için şu web sitelerinden yararlanabilirsiniz.

Nazi Yönetimi

Üçüncü Reich Döneminde Eşcinsellere Yapılan Zulüm

3.C. Holokost Tarihi ile İlgili Fişlerin Çalışılması - Büyük Grup Çalışması

Holokost tarihi ile ilgili olayların yer aldığı fişler denk gelmiş olan birkaç katılımcının bunları grupla paylaşmalarını isteyin. Daha sonra tüm katılımcılardan ellerindeki fişleri ilgili tarihin altına yapıştırmalarını söyleyin. Sonra tüm katılımcılardan zaman çizelgesini gezmelerini, mağdurlar ve Holokost tarihiyle ilgili olaylar arasında bağlantı kurmalarını isteyin.

3.D. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması 

Katılımcılarla zaman çizelgesini incelerken Öğretmene Not 6’daki bilgilerden de faydalanarak hem Holokost tarihi ile ilgili fişler üzerinden hem de genel olarak duvarda bulunan iki kategorideki fişlerden neler öğrendikleri üzerine bir tartışma başlatın.

Öğretmene Not 6:

Holokost tarihi ile ilgili fişleri göstererek bazı önemli noktaların üzerinde durabilirsiniz:

Örneğin, Nihai Çözüm Kararı’nın 1942’de alındığını ve bundan önce ölüm kampları olmadığını ama “ötenazi” kapsamında Almanların ve Einsatzgruppen (Mobil Katliam Birlikleri) tarafından doğuda Almanlar Sovyetler Birliği’ni işgal ettikten sonra, toplu ölümlerin meydana geldiğini hatırlatabilirsiniz. 

Katılımcılara getto, toplama, çalışma, transit ve ölüm kampları arasındaki farkı bilip bilmediklerini sorabilirsiniz. Bunlar hakkında bilgi verebilirsiniz. Toplama ve ölüm kamplarının sayıları hakkında bilgileri olup olmadığını sorabilirsiniz. EK 8’deki Avrupa’daki SS toplama ve imha kampları ilgili haritayı da katılımcılarla paylaşabilirsiniz.

Katılımcıların bir ülkenin Nazi işgaline uğradığında oradaki Yahudilerin ve diğer mağdur gruplarının bundan etkilendiğini, yani savaşın gidişatıyla Holokost arasında çok sıkı bir ilişki olduğunu anlamalarını sağlayın.  Ayrıca Holokost’un aşamalı olarak gerçekleştiğini; oldukça yaygın olan kanaatin aksine işgal edilen Avrupa topraklarında mağdur gruplarının toplandığı binlerce getto, toplama ve imha kampı olduğunu anlamalarını sağlayın. Mağdur gruplarının çok farklı şekillerde ölüme mahkûm edildiklerini anlatın. Holokost kısa bir süre içinde tüm mağdurların Auschwitz Ölüm Kampı’nda zehirli gazla öldürülüp, krematoryumlarda yakılmalarıyla gerçekleşmediğinin altını çizin. Bu tarihin çok daha karmaşık olduğunu, farklı coğrafyalarda farklı şekillerde ve çok uzun bir zaman dilimine yayılarak, savaşın gidişatıyla da yakından ilişkili olarak geliştiğini anlamaları önemlidir. 

4. Aşama (30 dk.)

4.A.Yahudi Karşıtı Yasalar ve Kararnameler Fişlerinin Dağıtımı ve Yapıştırılması - Bireysel ve Büyük Grup Çalışması

EK 4’teki Yahudi Karşıtı Yasalar ve Kararnameler fişlerini katılımcı sayısına göre tekli olarak ya da ikili, üçlü gruplar arasında dağıtın. Toplam 12 adet fiş bulunmaktadır.

Katılımcılardan fişleri incelemelerini ve sınıfla paylaşıp zaman çizelgesinde üçüncü sıraya ve ilgili tarihin altına yapıştırmalarını isteyin. Her kategori/sıra arasında bağlantılar kurmaya ve bazı sonuçlar çıkarmaya teşvik edin. 

4.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

Zaman çizelgesinin bu kategorisini gezerken, katılımcılara farklı yasalardan bahsedin. Katılımcılardan bu yasalardan ilginç bulduklarını, daha önce bilmedikleri veya varsa yeni öğrendikleri yasaları paylaşmalarını isteyin.

Öğretmene Not 7:

Bu adım, tercihe göre, Antisemitizm konusuna giriş yapmak için kullanılabilir. Antisemitizmin genel bir tanımı katılımcılara verilebilir ve günümüzde hala bir sorun olduğu, ırkçılığın bir versiyonu olduğu, farklı siyasi görüş ve ideolojilerden beslendiği anlatılabilir. Bu konuda detaylı bilgiyi ders sonunda yer alan Öğretmene Not 12’de bulabilirsiniz.

5. Aşama (30 dk.) 

5.A. Dünyanın Holokost’a Yanıtı Fişlerinin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel Çalışma

EK 5’teki “Dünyanın Holokost’a Yanıtı” fişlerini katılımcı sayısına göre tekli olarak ya da ikili, üçlü gruplar arasında dağıtın. Toplam 16 adet fiş bulunmaktadır. 

Önceki aşamalarda olduğu gibi yine katılımcılardan fişleri incelemelerini isteyin. Katılımcılara ellerindeki fişe göre kimin, nerede ve ne zaman tepki verdiğini defterlerine not etmesini söyleyin. Daha sonra fişlerini sınıfla paylaşıp zaman çizelgesinde dördüncü kategori olarak bir alt sıraya ilgili tarihin altına yapıştırmalarını isteyin. 

5.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

Diğer aşamalarda olduğu gibi katılımcıların zaman çizelgesini gezmelerini isteyin. Tartışma sırasında aşağıda yer alan Öğretmene Not 8’i göz önünde bulundurun.

Öğretmene Not 8:

Süreç boyunca bazen bireysel, bazen hükümetler, bazen de sivil toplum kuruluşları seviyesinde tepkiler verildiğini; zaman çizelgesinin en başından en sonuna kadar tepki vermenin mümkün olduğunu; bu tepkilerin bazen olumlu bazen de olumsuz olduğunu katılımcıların kavramalarını sağlayın.

6. Aşama (30 dk.)

6.A. Türkiye ve Holokost ile İlgili Fişlerin Dağıtılması ve Yapıştırılması - Bireysel Çalışma

EK 6’daki Türkiye ve Holokost ile ilgili fişleri katılımcı sayısına göre tekli ya da ikili, üçlü gruplar arasında dağıtın. Toplam 13 adet fiş bulunmaktadır. Yine katılımcılardan fişleri incelemelerini ve sınıfla paylaşıp zaman çizelgesinde beşinci sıraya ilgili tarihin altına yapıştırmalarını isteyin.

6.B. Zaman Çizelgesi Üzerine Tartışma - Büyük Grup Çalışması

Diğer aşamalarda olduğu gibi katılımcılardan zaman çizelgesini gezmelerini isteyin. Tartışma sırasında aşağıda yer alan Öğretmene Not 9’u göz önünde bulundurun.

Öğretmene Not 9:

Katılımcılar bu aşamada, Türkiye ile ilgili muhtemelen daha önce hiç bilmedikleri şeyler öğreneceklerdir. Türkiye’nin de Holokost tarihiyle ilgisinin bulunduğunu, diğer ülkelerde olduğu gibi Türk vatandaşları ve Türk hükümeti tarafından kendi vatandaşı ve yabancı Yahudilere karşı hem olumlu hem de olumsuz girişimlerin olduğunu belirtin. Tüm ülkelerin benzer tutumlar aldığının, ama bazı kişilerin/kurumların hayatları ya da görevlerini kaybetmek pahasına Yahudileri kurtardığının altını çizin. Aynı şekilde tarihle yüzleşmenin, geçmişi objektif bir şekilde değerlendirmenin önemine vurgu yapın.

7. Aşama (10 dk.)  

7.A. Çıkış Etkinliği Kartının Doldurması - Bireysel Çalışma

Katılımcılara EK 9’da yer alan çıkış etkinliği kartını dağıtın. Katılımcılar, soruları yanıtladıktan sonra, birkaç kişiden cevaplarını sınıf ile paylaşmalarını isteyip etkinliği sonlandırın.

Öğretmene Not 10:

Sınıfın durumuna, yaş grubuna göre bu aktiviteyi farklı şekillerde bitirmek mümkündür. Aşağıda birkaç alternatif verilmiştir: 

Alternatif 1:

Katılımcılarla aktiviteyi nasıl buldukları, yeni şeyler öğrenip öğrenmedikleri, onları en çok neyin etkilediği üzerine sohbet edin. “Bu aktivitede gördüğünüz, okuduğunuz herhangi bir şey size Türkiye tarihiyle ilgili herhangi bir olayı hatırlatıyor mu? Kendi yaşadıklarınızla bağlantı kurabildiğiniz herhangi bir yer var mı?“ gibi sorular sorulabilirsiniz.

Vakit varsa ya da ödev olarak bu aktiviteden öğrendiklerine dayanarak Holokost’un nasıl gerçekleşebildiği ve bu aktiviteden neler öğrendikleriyle ilgili bir kompozisyon yazmalarını isteyebilirsiniz. 

Alternatif 2:

Eğer ders 12. sınıflarla yapılıyorsa, katılımcılardan MEB “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” (2017-2018) kitabından Holokost hakkındaki pasajı okumalarını isteyin.

Kitapta, II. Dünya Savaşı’ndaki insan hakları ihlallerinden bahsedilen yerde şöyle bir bölüm yer almaktadır (s.67):

“ …Aynı zamanda siyasi görüş, ırk ve din ayrımına dayalı cinayet, toplu öldürme, sürgün ya da diğer insanlık dışı eylemlerle insanlık suçu işlediler. Nazi Almanya’sı, Avrupa’nın Yahudi ve Roman azınlıklarını ve muhaliflerin önemli bir kısmını toplayarak ölüm kamplarında yok etti. 1945’te Müttefik Devletler, Potsdam Konferansı’nda II. Dünya Savaşı’ndaki hukuki olmayan ve insanlık dışı uygulamaların sorumlularının yargılanmasına karar verdi ... Kasım 1945’ten Ekim 1946’ya kadar Nürnberg’de, uluslararası bir mahkeme tarafından suçlu görülen Nazi Alman yöneticileri, Nazi Partisi siyasi liderleri ve diğer suçlular da mahkeme karşısına çıkarılarak yargılandı… II. Dünya Savaşı’nda yaşananlardan dolayı “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme” 9 Aralık 1948’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edildi. Savaş sırasında işlenen insanlık suçları “soykırım” olarak adlandırıldı. Bu kapsama giren suçlar ve suçluların cezalandırılması ile ilgili kararlar alındı. 10 Aralık 1948’de Birleşmiş Milletler Teşkilatı, “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi”ni kabul etti.”

Katılımcılara çalışmada edindikleri bilgileri göz önünde bulundurarak bu tanımla ilgili yorumda bulunmalarını isteyin. Ancak burada şuna dikkat edin: Yukarıdaki tanımda ne Yahudi Soykırımı’ndan ne de Nazilerin tüm Avrupa Yahudilerini yok etme isteğinden bahsediliyor. Bu tanımda savaş suçları soykırım olarak kabul edildi diyor; ama kimin soykırımın kurbanı ve hangi farklı kurban grupları olduğu çok net değil. Ayrıca burada Holokost kelimesi ya da “Yahudi Soykırımı”na da referans yapılmıyor. Savaş sırasında işlenen tüm insanlık suçları soykırım olarak adlandırılmış ya da II. Dünya Savaşı dışında soykırım yaşanmamış gibi yanlış bir izlenim vermektedir.

Alternatif 3:  

Katılımcılardan ellerindeki yapışkanlı kâğıda (post-it) isimlerini yazmalarını ve çalışmanın başında okudukları kimlik fişleriyle ilgili diğer kategoriden bir fiş üzerine bu kâğıdı yapıştırmalarını isteyin. Sonrasında yapıştırdıkları fiş ile kimlik fişleri arasındaki bağlantıyı anlatmalarını isteyin. Örneğin Almanya vatandaşı olup daha sonra Hollanda’ya kaçmış ve Westerbork Kampı’nda bulunmuş bir Yahudi ile ilgili kimlik fişi olan bir katılımcı, elindeki yapışkan kâğıdı Holokost’la ilgili olayların yer aldığı EK 3 fişlerinden Westerbrok’la ilgili olan üzerine yapıştırabilir. Ya da mesela Yahudi olduğu için işletmesine el konulan bir Yahudi ile ilgili fişi olan katılımcı elindeki yapışkanlı kâğıdı EK 4’te yer alan “Aryanlaştırma” fişinin üzerine yapıştırabilir. 

Öğretmene Not 11:

Eğitmen olarak, II. Dünya Savaşı ve Holokost hakkında ve konunun nasıl öğretilmesi gerektiğiyle ilgili temel bilgilere sahip olabilmek için aşağıdaki kaynakları okumanız önerilmektedir.

Holokost ile ilgili temel bilgiler için

Konulara temel bir bakış

Soykırım

Antisemitizm

Irkçılık

Avrupa'da II. Dünya Savaşı

Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’ndaki dış politikası hakkında: Selim Deringil Denge Oyunu. İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2015 (6. Baskı)

Türkiye’nin Holokost karşısındaki tutumu: Corry Guttstadt, Türkiye, Yahudiler ve Holokost, iletişim, İstanbul, Nisan 2016 (2. Baskı)

Holokost Tarihi konusunda Türkçe kaynak kitap: Saul Friedländer, Nazi Almanyası ve Yahudiler, Cilt 1- Zulüm Yılları (1933-1939), Cilt 2- İmha Yılları (1939-1945), iletişim, İstanbul, Mart 2016, Temmuz 2016

Öğretmene Not 12:

Bu ders için, Türkiye’nin de gözlemci üyesi olduğu Uluslararası Holokost Anma İttifakı’nın (IHRA) geliştirdiği antisemitizmin çalışma tanımını referans alıyoruz. 

Kaynak (PDF)

“Antisemitizm Yahudilere karşı nefret diye adlandırabileceğimiz bir Yahudi algısıdır. Antisemitizmin sözlü, yazılı ya da fiziksel tezahürleri olabilir, Yahudilere ve/veya mallarına, Yahudi cemaati kuruluşlarına ya da dini mekânlarına yönelik olabilir.

Aşağıdaki örnekler antisemitizmin tezahürleri olabilir:

Antisemitizm bir Yahudi topluluğu olarak kabul edilen İsrail Devleti’ni de hedefleyebilir. Ancak tanım İsrail’in eleştirisi başka herhangi bir devletin eleştirisi şeklindeyse antisemit kabul edilemez diye belirtir.

Antisemitizm çoğunlukla Yahudileri insanlığa zarar vermek üzere komplo düzenlemekle itham eder ve “bir şeylerin kötü gitmesinden” çoğunlukla Yahudileri sorumlu tutar. Bu ithamlar, düşünceler sözlü, yazılı ve görsel olarak karşımıza çıkabilir ve bunu yaparken Yahudilerle ilgili son derece olumsuz kalıp yargılara ve karakter özelliklerine başvururlar. 

 Antisemitizmin kamusal yaşamda, medyada, okulda, iş yerinde ve ibadet yerlerinde karşılaşılan güncel örneklerine gelince:

• Bu söylemler Yahudilere zarar vermeyi ya da öldürmeyi ırkçı bir ideolojiyle ya da dinin ekstremist bir bakış açısıyla açıklar ya da haklı görür; 
• Yahudiler hakkında ya da bir topluluk olarak Yahudilerin gücü hakkında uydurma olan, onları şeytanlaştıran ya da kalıp yargılara dayanan iddialarda bulunur. Mesela uluslararası Yahudi komplosu ya da medya ekonomi, hükümet ve diğer toplumsal kurumları ya da bazı meslek gruplarını Yahudilerin yönettiği gibi iddiaları dile getirir; 
• Bu söylemler bir Yahudi’nin hatasından ya da Yahudi bile olmayan birilerinin kabahatinden dolayı toplu olarak tüm Yahudileri sorumlu tutar; 
• II. Dünya Savaşı’nda Nasyonal Sosyalist Almanya’nın ve destekçilerinin ve işbirlikçilerinin elinde Yahudilerin soykırıma uğradığını, bunun kapsamını, mekanizmalarını (mesela gaz odaları) ya da soykırım maksadını inkâr eder (yani Holokost’u inkâr etmek);
• Yahudileri bir halk olarak ya da İsrail’i bir devlet olarak Holokost’u uydurmak ya da abartmakla suçlar; 
• Ülkelerindeki Yahudi vatandaşları kendi milletlerindense İsrail’e ya da tüm dünyadaki Yahudilerin sözde önceliklerine daha sadık olmakla suçlar. 

Antisemitizmin İsrail Devleti’yle bağlantılı olan tezahürlerine gelince:

• Yahudi halkının kendi kaderlerini tayin hakkını inkâr etmek, mesela İsrail’in varlığını ırkçı bir çaba olarak açıklamak; 
• Başka demokratik uluslardan istemediğiniz ya da beklemeyeceğiniz tutumları İsrail’den bekleyerek çifte standart uygulamak;
• İsrail’i ya da İsraillileri betimlemek için klasik antisemitizmle özdeşleşen sembolleri ve resimleri kullanmak (örneğin Yahudilerin İsa’yı öldürdüğünü iddia eden ya da kan iftirasını simgeleyen görseller);
• Güncel İsrail politikalarını Nazilerinkiyle kıyaslamak; 
• İsrail Devleti’nin eylemlerinden tüm Yahudileri toplu olarak sorumlu tutmak.

IHRA tanımının sonunda antisemitizm ve hukuki olarak suç ilişkisi üzerinde durulur:  

• Kanunla tanımlandıklarında antisemit vakalar suç olarak kabul edilebilir (örneğin bazı ülkelerde Holokost inkârının olduğu gibi).
• Suç kabul edilen faaliyetlerde eğer saldırılar hedef olarak kişileri ya da malları (örneğin binalar, okullar, ibadet yerleri ve mezarlıklar) Yahudi oldukları ya da olarak algılandıkları ya da Yahudilerle bağlantılı oldukları için seçtilerse bunlar antisemittir. 
• Antisemit ayrımcılık diğerleri için geçerli olan imkân ve hizmetlerin Yahudilere verilmemesidir ve birçok ülkede yasa dışıdır.”