معروفترین محاکمات جنایات جنگی پس از جنگ جهانی دوم، محاکمه جنایتکاران جنگی "اصلی" آلمانی است که در نورنبرگ آلمان برگزار شد. مقامات عالی رتبه رژیم نازی در دادگاه نظامی بین المللی در نورنبرگ و در حضور قضاتی از بریتانیای کبیر، فرانسه، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا محاکمه شدند. دادگاه نظامی بین المللی 22 آلمانی را به عنوان جنایتکاران "اصلی" جنگ به اتهام توطئه، جنایت علیه صلح، جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت محاكمه كرد. اما محاکمه نورنبرگ فقط به پای میز محاکمه کشاندن مقامات عالی رتبه نازی در دولت، نیروهای مسلح و عرصه اقتصاد نبود. میراث ماندنی این دادگاه، گردهم آوری سنجیده یک سند علنی از جنایات وحشتناک، از جمله جنایات هولوکاست بود که توسط آلمانی ها و همدستان آنها در طول جنگ جهانی دوم به وقوع پیوست.

دادستان های آمریکایی در نورنبرگ به این نتیجه رسیدند که بهترین مدرک علیه جنایتکاران جنگی آلمان، اسناد باقیمانده از خود حکومت نازی آلمان است. آنها می خواستند جنایتکاران جنگی نازی را براساس گفته های خودشان محکوم کنند. با وجود آنکه آلمانی ها تعدادی از اسناد تاریخی را در پایان جنگ از بین برده بودند و تعدادی از این اسناد هم در طول بمباران شهرهای آلمان توسط متفقین از بین رفته بود، ارتش متفقین طی تسخیر آلمان در 1945 به میلیونها مدرک دست یافت. دادستان های متفقین حدود 3000 تن مدرک در محاکمه نورنبرگ ارائه دادند. بیش از یک دهه پس از آن، در آغاز سال 1958، بایگانی ملی ایالات متحده همراه با انجمن تاریخ آمریکا، 62 جلد از یافته های خود را در مورد اسناد بدست آمده توسط نیروی نظامی ایالات متحده در پایان جنگ منتشر کرد. بیش از 30 جلد دیگر نیز پیش از پایان قرن بیستم منتشر شد.

ارتش ایالات متحده یافته های بسیار مهمی از غنایم و اسناد نازی ها بدست آورد، از جمله طلا، پول، آثار هنری و اسنادی که در 7 آوریل 1945 توسط مهندسان لشگر نودم پیاده نظام ایالات متحده در معدن نمک کایسرودا در مرکرز آلمان یافته شد. میلیونها مدرک از مکان های مختلف بدست آمد، از جمله اسناد مربوط به سوابق فرماندهی عالی ارتش آلمان، پرونده هایی از کروپ، هنشل و سایر شرکتهای صنعتی آلمان؛ مواردی مربوط به لوفت وافه (نیروی هوایی آلمان) و اسناد نگهداری شده توسط هاینریش هیملر (رئیس پلیس آلمان و رهبر اس اس حکومت رایش)، وزارت امور خارجه آلمان و بسیاری موارد دیگر.

حتی در جایی که پرونده های اصلی نابود شده بودند، متفقین قادر بودند با توجه به اسناد کسب شده تا اندازه ای وقایع و عملیات را بازسازی کنند. به عنوان مثال، اسناد اداره اصلی امنیت رایش (RSHA) در زیرزمین مرکز فرماندهی ناحیه ای پراگ سوزانده شد، اما نسخه های بسیاری از این اسناد از میان پرونده های ادارات محلی گشتاپو (پلیس مخفی دولتی) در آلمان پیدا و جمع آوری شد. مدارک بدست آمده آلمانی نشانگر سیاست ها و عملکردهای دولت نازی بود. پروتکل کنفرانس وانسی، که سند همکاری نمایندگی های مختلف حکومت آلمان در واقعه هولوکاست به رهبری اس اس بود و همچنین، گزارش های واحدهای سیار کشتار که سند نحوه پیشروی این واحدها بود که علاوه بر وظایف مختلف، مأموریت داشتند شهروندان یهودی را در طول تهاجم به اتحاد جماهیر شوروی در 1941 به قتل برسانند؛ از جمله مدارک اصلی ارائه شده به دادگاه نورنبرگ در مورد واقعه هولوکاست بودند.

در طول محاکمه نورنبرگ، فیلم های اختصاصی آلمان نازی از خود به عنوان مدرک جنایات آنها به دادگاه ارائه شد. از همان زمان آغاز به کار حزب نازی در دهه 1920 تا تهاجم های نظامی جنگ جهانی دوم و نمایش واضح این فجایع، عکاسان آلمانی و گروه فیلمبرداری (غالباً با غرور) آنچه را آلمانی ها برای تحقق ایدئولوژی خود انجام داده بودند، ثبت می کردند. مقارن با پایان جنگ، تیم های پرسنل نظامی متفقین به صورتی خستگی ناپذیر تلاش کردند تا این اسناد را که به صورت عکس و فیلم بوده، بیابند و جمع آوری و دسته بندی کنند.

علاوه بر عکس ها و فیلم های رسمی که به فرمان حکومت نازی تهیه شده بود، سربازان و پلیس آلمان نیز تعداد زیادی عکس و فیلم از عملیات آلمانی ها بر ضد یهودیان و دیگر شهروندان گرفته بودند. آنها تحقیر جامعه یهودیان، تبعید، کشتار دسته جمعی و بازداشت آنها در اردوگاه های کار اجباری را مستند کرده بودند. اینها به عنوان اسناد تصویری مستدل از جنایات جنگی نازی ها در دادگاه نورنبرگ ارائه شد. مثلاً، دادستان های متفقین سندی را که "گزارش استروپ" نامیده می شد، ارائه کردند. به این گزارش، آلبوم عکس هایی ضمیمه شده بود که به فرمان رهبر اس اس و پلیس، جرگن استروپ گرفته شده بود تا سرکوب و انهدام شورش محله یهودی نشین ورشو را - که خود در بهار 1943 به عهده داشت- مستند کند. طبق محاسبات استروپ، نیروهای او بیش از 55000 یهودی را دستگیر کردند و از این تعداد دست کم 7000 نفر را کشتند و بیش از 7000 نفر را به مرکز کشتار تربلینکا فرستادند.

اسناد تصویری دیگری که از واحد مخابرات ارتش ایالات متحده، در جریان عملیات عکسبرداری و فیلمبرداری آمریکائیان در جنگ جهانی دوم بدست آمد نیز نقشی تعیین کننده در مستندسازی سبعیت حکومت نازی و واقعه هولوکاست داشت. بسیاری از تصاویر ثابت و متحرک اولیه از اردوگاه های کار اجباری نازی ها که تازه آزاد شده بود را عکاسان ارتش همچون آرنولد ای. ساموئلسون و جی. مالن هسلوپ تهیه کرده بودند. تعدادی از این تصاویر بعدها به آژانس های خبری ایالات متحده و دیگر کشورها منتقل شد و به کمک آنها دنیا از دهشت نازیسم و وضع اسفناک زندانیان اردوگاه های کار اجباری مطلع شد.

در 29 نوامبر 1945، در دادرسی دادگاه نظامی بین المللی یک فیلم یک ساعته تحت عنوان "اردوگاه های کار اجباری نازی ها" نشان داده شد. هنگامی که چراغ ها در کاخ دادگستری روشن شد تمام افراد حاضر در آنجا سکوت کرده بودند. تأثیر این مدرک تصویری بر افراد، نقطه عطفی در محاکمه نورنبرگ بود و در واقع هولوکاست را به دادگاه آورد.

شهادت ناظران عینی - چه مرتکبان این جنایات و چه بازماندگان - پایه و اساس بسیاری از دانسته های ما در باره واقعه هولوکاست را تشکیل می دهد. جزئیات مربوط به دستگاه های مرگ آشویتس، سبعیت های واحدهای سیار کشتار و نیروهای اس اس و پلیس، انهدام محله یهودی نشین ورشو و اولین ارزیابی های آماری مبنی بر قتل عام شش میلیون یهودی از این جمله است. بسیاری از افرادی که به طور مستقیم در برنامه کشتار شرکت داشتند، قبل از پایان جنگ مردند؛ اما متفقین به عنوان مقدمه برای محاکمه، بسیاری از کسانی که هنوز زنده بودند را مورد بازجویی قرار دادند. هیچ یک از مرتکبان جنایات، واقعه هولوکاست را انکار نکردند. بیشتر آنها فقط سعی کردند در این کشتار ها از خود سلب مسئولیت کنند.

سه نفر از مرتکبان اصلی جنایات مدارکی ارائه کردند که ارتباط مستقیم با واقعه هولوکاست داشت: هرمان گورینگ، عالی ترین مقام رسمی حکومت نازی که در دادگاه نورنبرگ محاکمه شد، در باره آزار و اذیت یهودیان آلمانی از زمان به قدرت رسیدن حزب نازی در 1933 تا آغاز جنگ در 1939 با صراحت و علناً شهادت داد؛ اوتو اهلندرف درباره واحد سیار کشتار خود- واحد D- که 90,000 یهودی را در جنوب اوکراین در 1941 به قتل رساند، صریحاً شهادت داد؛ و فرمانده آشویتس، رودولف هوس درباره قتل عام بیش از یک میلیون یهودی با گاز در مرکز کشتار آشویتس-برکناو طی جنگ با صراحت شهادت داد. هر سه نفر ادعا کردند که دستورات قانونی و مشروع حکومت را اجرا کردند.

در حالی که صراحت شهادت مرتکبان این جنایات در مورد برنامه کشتار تکان دهنده است، شهادت بازماندگان، چه در آن زمان و چه امروز، غالباً بهترین پادزهر برای انکار واقعه هولوکاست است. بازماندگان هولوکاست مستقیماً سیاست های نسل کشی نازی ها را تجربه کرده بودند. شهادت آنها شخصی، بی واسطه و به همین دلیل، قاطع و بانفوذ است. بازماندگانی چون ماری- کلود ولان-کوتوریه که در نورنبرگ درباره تجربیاتش در آشویتس شهادت داد و الی ویزل که پس از جنگ کتاب شب را در مورد تبعید خود در 1944 از ترانسیلوانیای اشغال شده در مجارستان به آشویتس نوشت، از جمله مدارک انسانی این وقایع هستند. چنین شاهدانی می توانند بگویند آماج نسل کشی بودن چگونه است.

اسناد، عکس ها، فیلم ها و شهادت مرتکبان جنایات و بازماندگان در محاکمات پس از جنگ، همه با هم مدارکی غیر قابل انکار و محرز در مورد واقعه هولوکاست فراهم می کنند.