Εβραϊκή Αντίσταση

Οι διωγμοί και οι μαζικές δολοφονίες με τη ναζιστική υποστήριξη τροφοδότησαν την αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς στο Τρίτο Ράιχ και σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη. Αν και οι Εβραίοι υπήρξαν τα κυριότερα θύματα των Ναζί, και αυτοί αντιστάθηκαν στην καταπίεση με διάφορους τρόπους, τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο.

Η πλέον δυναμική μορφή εβραϊκής αντίστασης στη ναζιστική πολιτική στην κατεχόμενη από τη Γερμανία Ευρώπη ήταν ο οργανωμένος ένοπλος αγώνας. Άμαχος εβραϊκός πληθυσμός προχώρησε σε ένοπλη αντίσταση σε πάνω από 100 γκέτο στην κατεχόμενη Πολωνία και τη Σοβιετική Ένωση. Τον Απρίλιο-Μαΐο του 1943, οι Εβραίοι του γκέτο της Βαρσοβίας πραγματοποίησαν ένοπλη εξέγερση ως απάντηση στις διαδόσεις ότι οι Γερμανοί θα προχωρούσαν σε απελάσεις των εναπομεινάντων κατοίκων του γκέτο στο κέντρο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα. Την ώρα που Γερμανοί SS και μονάδες της αστυνομίας εισήλθαν στο γκέτο, μέλη της Εβραϊκής Αντιστασιακής Οργάνωσης (Zydowska Organizacja Bojowa - ZBO) και άλλες ομάδες Εβραίων επιτέθηκαν στα γερμανικά άρματα μάχης με βόμβες Μολότοφ, χειροβομβίδες και ελάχιστα ελαφρά όπλα. Παρά το ότι οι Γερμανοί, αιφνιδιασμένοι από τη σφοδρότητα της αντίστασης, κατάφεραν να τερματίσουν τις κύριες μάχες μέσα σε λίγες ημέρες, οι γερμανικές δυνάμεις παρά την υπεροχή τους χρειάστηκαν σχεδόν ένα μήνα πριν να επαναφέρουν την ηρεμία στο γκέτο και να απελάσουν σχεδόν όλους τους εναπομείναντες κατοίκους. Για μήνες μετά το τέλος της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας, μεμονωμένοι Εβραίοι αντιστασιακοί συνέχισαν να κρύβονται στα ερείπια του γκέτο, όπου μονάδες των SS και της αστυνομίας πραγματοποιούσαν περιπολίες για να εμποδίσουν επιθέσεις εναντίον του γερμανικού προσωπικού.

Στη διάρκεια του ίδιου έτους, κάτοικοι των γκέτο ξεσηκώθηκαν ενάντια στους Γερμανούς στη Βίλνα, το Μπιαλιστόκ και σειρά άλλων γκέτο. Πολλοί μαχητές των γκέτο πήραν τα όπλα γνωρίζοντας ότι η πλειοψηφία των κατοίκων στα γκέτο είχαν ήδη απελαθεί σε κέντρα εξόντωσης· και ακόμη γνωρίζοντας ότι η αντίστασή τους δεν θα έσωζε τους υπόλοιπους Εβραίους που δεν μπορούσαν να πολεμήσουν. Πολέμησαν ωστόσο για την εβραϊκή τιμή και για να πάρουν εκδίκηση για τη σφαγή τόσων πολλών Εβραίων.

Χιλιάδες νεαροί Εβραίοι αντιστάθηκαν δραπετεύοντας από τα γκέτο προς τα δάση. Εκεί ενώθηκαν με σοβιετικές αντιστασιακές οργανώσεις ή σχημάτισαν ξεχωριστές αντιστασιακές οργανώσεις για την παρενόχληση και τη φθορά των Γερμανών κατακτητών. Παρότι πολλά μέλη του Εβραϊκού συμβουλίου (Judenrat) συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς ωσότου απελαθούν και οι ίδιοι, κάποιοι, όπως ο πρόεδρος του Εβραϊκού Συμβουλίου Moshe Jaffe στο Μίνσκ, αντιστάθηκαν αρνούμενοι να συνεργαστούν όταν οι Γερμανοί τους διέταξαν να παραδώσουν Εβραίους για να απελαθούν τον Ιούλιο του 1942.

Εβραίοι αιχμάλωτοι εξεγέρθηκαν κατά των δεσμοφυλάκων τους και σε τρία κέντρα εξόντωσης. Στην Τρεμπλίνκα τον Αύγουστο του 1943 και στο Σόριμπορ τον Οκτώβριο του 1943, κρατούμενοι οπλισμένοι με κλεμμένα όπλα επιτέθηκαν σε προσωπικό των SS και την εκπαιδευμένη στο Τραβνίκι επικουρική φρουρά. Οι Γερμανοί και οι επικουρικές τους δυνάμεις εξόντωσαν σχεδόν όλους τους επαναστάτες, είτε στη διάρκεια της εξέγερσης ή αργότερα, αφού κυνήγησαν όσους δραπέτευσαν. Αρκετές δεκάδες κρατουμένων, ωστόσο, κατόρθωσαν να ξεφύγουν και να επιζήσουν τον πόλεμο. Τον Οκτώβριο του 1944, στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, μέλη του Εβραϊκού Ειδικού Αποσπάσματος (Sonderkommando) εξεγέρθηκαν ενάντια στους φύλακες των SS. Σχεδόν 250 κρατούμενοι σκοτώθηκαν στη διάρκεια των συγκρούσεων, ενώ οι φρουροί των SS εκτέλεσαν άλλα 200 άτομα μετά την καταστολή της εξέγερσης. Αρκετές ημέρες αργότερα, οι SS αναγνώρισαν πέντε γυναίκες, εκ των οποίων τέσσερις Εβραίες, που είχαν ανάμειξη στην προμήθεια των μελών του Sonderkommano με εκρηκτικά για την ανατίναξη του κρεματορίου. Σκοτώθηκαν και οι πέντε.

Σε πολλές χώρες που βρίσκονταν υπό τη γερμανική κατοχή ή είχαν συμμαχήσει με τους Γερμανούς, η εβραϊκή αντίσταση έκανε ορατή την παρουσία της δίνοντας βοήθεια και οργανώνοντας επιχειρήσεις διάσωσης. Οι εβραϊκές αρχές στην Παλαιστίνη έστειλαν μυστικά μία δύναμη αλεξιπτωτιστών όπως η Hannah Szenes στην Ουγγαρία και τη Σλοβακία το 1944, για να βοηθήσει με όποιο τρόπο μπορούσε όσους Εβραίους κρύβονταν εκεί. Στη Γαλλία, διάφορα στοιχεία της εβραϊκής αντίστασης ενισχύθηκαν για να σχηματίσουν διαφορετικές αντιστασιακές ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του Armée Juive (Εβραϊκός Στρατός) που πραγματοποιούσε επιχειρήσεις στα νότια της Γαλλίας. Πολλοί Εβραίοι πολέμησαν ως μέλη εθνικών αντιστασιακών κινημάτων στο Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Πολωνία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ελλάδα και τη Σλοβακία.

Οι Εβραίοι στα γκέτο και τα στρατόπεδα επίσης αντέδρασαν στη ναζιστική καταδυνάστευση με διάφορες μορφές πνευματικής αντίστασης. Κατέβαλαν συνειδητές προσπάθειες να διατηρήσουν την ιστορία και τον τρόπο ζωής των Εβραίων παρά τις προσπάθειες των Ναζί να εξαλείψουν τους Εβραίους από την ανθρώπινη μνήμη. Αυτές οι προσπάθειες περιλάμβαναν: τη δημιουργία εβραϊκών πολιτιστικών ιδρυμάτων, την τήρηση θρησκευτικών εορτών και τελετουργιών, την παροχή μυστικής εκπαίδευσης, την έκδοση αντιστασιακών εφημερίδων και τη συλλογή και απόκρυψη εγγράφων, όπως στην περίπτωση του αρχείου Oneg Shabbat στη Βαρσοβία, που περιγράφει την ιστορία των Εβραίων στο γκέτο της Βαρσοβίας, πριν την καταστροφή του το 1943.

Πρόσθετη βιβλιογραφία

Ainsztein, Reuben. Jewish Resistance in Nazi-occupied Eastern Europe: With a Historial Survey of the Jew as Fighter and Soldier in the Diaspora. New York: Barnes & Noble Books, 1974.

Glass, James M. Jewish Resistance during the Holocaust: Moral Uses of Violence and Will. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2004.

Grubsztein, Meir, εκδότης. Jewish Resistance during the Holocaust: Proceedings of the Conference on Manifestations of Jewish Resistance, Jerusalem, April 7-11, 1968. Jerusalem: Yad Vashem, 1971.

Gutman, Israel. The Jews of Warsaw, 1939-1943: Ghetto, Underground, Revolt. Bloomington: Indiana University Press, 1982.

Krakowski, Shmuel. The War of the Doomed: Jewish Armed Resistance in Poland, 1942-1944. New York: Holmes and Meier, 1984.

Rudavsky, Joseph. To Live With Hope, To Die With Dignity: Spiritual Resistance in the Ghettos and Camps. Northvale, NJ: Jason Aronson, 1997.

Tec, Nechama. Defiance: The Bielski Partisans. New York: Oxford University Press, 1993.