Elie Wiesel

„Nigdy nie zapomnę tej nocy, pierwszej nocy spędzonej w obozie, która zamieniła moje życie w mroczne, zaryglowane więzienie.
Nigdy nie zapomnę tego dymu.
Nigdy nie zapomnę drobnych twarzyczek dzieci, których ciała zamieniały się na moich oczach w kłęby dymu pod milczącym niebem.
Nigdy nie zapomnę płomieni, które strawiły doszczętnie moją wiarę.
Nigdy nie zapomnę tej nocnej ciszy, która odebrała mi na wieki chęć do życia.

Nigdy nie zapomnę tych chwil, które zabiły mego Boga i moją duszę, ani obróconych wniwecz marzeń.
Nigdy tego wszystkiego nie zapomnę, choćbym miał żyć tak długo jak sam Bóg”.
– Fragment z książki Elie Wiesela, Noc.¹ 

Kim był Elie Wiesel?

Elie Wiesel (1928–2016) był jednym z najsłynniejszych ocalałych z Holokaustu, światowej sławy pisarzem i obrońcą praw człowieka. W swojej pierwszej książce, Noc, opisuje swoje cierpienia jako nastolatka w Auschwitz. Książka ta stała się klasykiem literatury Holokaustu. W 1986 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

Wiesel urodził się 30 września 1928 r. w Syhocie w Transylwanii (Rumunia, w latach 1940–1945 część Węgier). W 1944 r. wraz z rodziną został deportowany do Auschwitz. Holokaust przeżył tylko on i dwie z trzech jego sióstr.

Po II wojnie światowej Wiesel został dziennikarzem, pisarzem, profesorem i działaczem na rzecz praw człowieka. Był wybitnym profesorem studiów judaistycznych na Uniwersytecie Miejskim w Nowym Jorku (1972–1976). W 1976 r. otrzymał stanowisko Andrew W. Mellon Professor in the Humanities na Uniwersytecie Bostońskim, gdzie miał również tytuł profesora uniwersyteckiego. W roku akademickim 1982–83 Wiesel był pierwszym wizytującym naukowcem z tytułem Henry Luce Visiting Scholar in the Humanities and Social Thought na Uniwersytecie Yale. 

Wiesel niestrudzenie opowiadał się za pamięcią i czerpaniem nauki z Holokaustu. Był siłą napędową przy tworzeniu muzeum pamięci Holokaustu w Waszyngtonie United States Holocaust Memorial Museum (USHMM). Jego własne doświadczenia związane z ludobójstwem skłoniły go do występowania w imieniu uciśnionych ludzi na całym świecie. Komitet Noblowski przyznał mu nagrodę pokojową „za bycie posłańcem ludzkości: jego przesłanie jest przesłaniem pokoju, zadośćuczynienia i godności ludzkiej”.

Elie Wiesel zmarł 2 lipca 2016 r. w wieku 87 lat.

Uwięzienie Elie Wiesela w czasie Holokaustu

W marcu 1944 r. nazistowskie Niemcy zajęły Węgry, swojego sojusznika. Między 15 maja a 9 lipca 1944 r. węgierscy urzędnicy we współpracy z władzami niemieckimi deportowali prawie 440 000 Żydów, głównie do Auschwitz, gdzie większość z nich zginęła. Wśród pierwszych deportowanych znaleźli się Żydzi z Syhotu, w tym Wiesel, jego rodzice i trzy siostry. Wiesel miał wówczas 15 lat. 

Rodzina Wieselów została deportowana do Auschwitz-Birkenau, który był zarówno obozem koncentracyjnym, jak i ośrodkiem zagłady. Gdy rodzina dotarła na miejsce, matka Wiesela, Sarah i młodsza siostra Tzipora, zostały wybrane na śmierć i zamordowane w komorach gazowych. Jego dwie starsze siostry, Beatrice i Hilda, zostały wybrane do pracy przymusowej i przeżyły wojnę. 

Wiesel i jego ojciec Shlomo również zostali wybrani do pracy przymusowej. Wiesel został przydzielony do pracy w fabryce kauczuku syntetycznego Buna w Auschwitz III (Monowitz). Później wraz z ojcem zostali przewiezieni z Auschwitz do Buchenwaldu, gdzie ojciec zmarł. 

Pierwsza książka Wiesela: La Nuit (Noc)

Po wojnie Wiesel studiował w Paryżu i tam został dziennikarzem. Przez prawie dziesięć lat milczał na temat tego, co przeżył jako więzień obozów Auschwitz i Buchenwald. W 1954 r., podczas rozmowy z francuskim pisarzem François Mauriakiem, Wiesel został przekonany do przerwania tego milczenia. Napisał wówczas książkę La Nuit (Noc). Od czasu publikacji w 1958 r. książka La Nuit (Noc) została przetłumaczona na 30 języków i sprzedana w milionach egzemplarzy. 

W Nocy Wiesel pisze o tym, czego doświadczył z rąk nazistów w czasie Holokaustu. Opisuje między innymi:  

• łapankę swojej rodziny i sąsiadów w rumuńskim mieście Syhot,
• deportację wagonem bydlęcym do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau,
• selekcję, podczas której jego matka i młodsza siostra zostały wybrane na natychmiastową śmierć w komorach gazowych,
• selekcję, podczas której on, jego ojciec i dwie pozostałe siostry zostali wybrani przez pracowników obozu do przymusowej pracy,
• marsz śmierci z Auschwitz-Birkenau do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie.

Ponadto Wiesel opisuje psychiczne i fizyczne udręki, jakich doświadczał on i jego współwięźniowie, których brutalne warunki panujące w obozie pozbawiły człowieczeństwa. Pisze również o swoich zmaganiach duchowych i kryzysie wiary.  

Elie Wiesel jako autor

Wiesel był płodnym pisarzem i myślicielem. Oprócz Nocy napisał ponad 40 książek, za które otrzymał wiele nagród literackich, w tym:

• Prix Medicis za Żebraka w Jerozolimie (1968),
• Prix Livre Inter za Testament (1980),
• Wielką Nagrodę Literacką Miasta Paryża za Piątego syna (1983).

Jego twórczość obejmuje również wspomnienia, które zostały spisane w dwóch tomach. Pierwszy tom nosi tytuł Wszystkie rzeki płyną do morza (1995). Drugi tom nosi tytuł A morze nigdy nie jest pełne (1999).

Elie Wiesel jako działacz na rzecz praw człowieka

W 1978 r. prezydent Jimmy Carter mianował Wiesela przewodniczącym Prezydenckiej Komisji ds. Holokaustu (President's Commission on the Holocaust). Wiesel napisał raport Komisji, w którym zalecał rządowi Stanów Zjednoczonych utworzenie w Waszyngtonie miejsca pamięci i muzeum Holokaustu. 

W 1980 r. Wiesel został przewodniczącym-założycielem Rady Pamięci Holokaustu w Stanach Zjednoczonych (United States Holocaust Memorial Council), która była odpowiedzialna za realizację zaleceń Komisji. Wiesel uważał, że muzeum pamięci Holokaustu w Waszyngtonie United States Holocaust Memorial Museum (USHMM) powinno być „żywym pomnikiem”, który zainspiruje obecne i przyszłe pokolenia do przeciwstawienia się nienawiści, zapobiegania ludobójstwu i promowania godności ludzkiej.

W 1992 r. Wiesel został przewodniczącym założycielem Uniwersalnej Akademii Kultur z siedzibą w Paryżu, organizacji zajmującej się prawami człowieka.

Za swoje wysiłki na rzecz obrony praw człowieka i pokoju na świecie Wieselowi przyznano Prezydencki Medal Wolności, Złoty Medal Kongresu Stanów Zjednoczonych i Medal Wolności oraz stopień Grand-Croix francuskiej Legii Honorowej. Wiesel łącznie otrzymał ponad 100 tytułów honorowych od wyższych uczelni. 

W 1986 r. Elie Wiesel został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla. W komunikacie prasowym Komitet Noblowski opisał Wiesela w następujący sposób:

Wiesel jest posłańcem ludzkości: jego przesłanie dotyczy pokoju, zadośćuczynienia i godności ludzkiej. Jego wiara w to, że siły walczące ze złem na świecie mogą odnieść zwycięstwo, jest wiarą z trudem wywalczoną. Jego przesłanie opiera się na jego osobistym doświadczeniu całkowitego upokorzenia i pogardy dla człowieka, jaką okazywano w hitlerowskich obozach zagłady. Przesłanie to ma formę świadectwa, powtórzonego i pogłębionego przez dzieła wielkiego autora.2Footnote 22

Trzy miesiące po otrzymaniu Pokojowej Nagrody Nobla Elie Wiesel i jego żona Marion założyli Fundację Elie Wiesela dla Ludzkości. Jej misją jest promowanie praw człowieka i pokoju na całym świecie poprzez tworzenie nowego forum do dyskusji nad pilnymi problemami etycznymi, przed którymi stoi ludzkość.

Nagroda im. Elie Wiesela 

Nagroda im. Elie Wiesela (The Elie Wiesel Award) jest przyznawana corocznie przez USHMM. Nagroda jest przyznawana wybitnym osobom o międzynarodowej sławie, których działania przyczyniły się do realizacji wizji Muzeum – świata, w którym ludzie stawiają czoła nienawiści, zapobiegają ludobójstwu i promują godność ludzką. Ustanowiona w 2011 r. jako Nagroda USHMM i przemianowana na Nagrodę im. Elie Wiesela, jest najwyższym wyróżnieniem przyznawanym przez Muzeum.

Najczęściej zadawane pytania

Czy Elie Wiesel odnalazł swoje siostry?

Po wyzwoleniu Wiesel spotkał się ponownie ze swoimi starszymi siostrami, Beatrice i Hildą. Po wojnie Wiesel trafił najpierw do domów dziecka we Francji, gdzie został sfotografowany. Hilda zobaczyła zdjęcie brata w gazecie i spotkała się z nim ponownie w Paryżu. Kilka miesięcy później dowiedzieli się, że Beatrice również przeżyła. Młodsza siostra Wiesela, Tzipora, została zamordowana w Auschwitz. 

Czy ktoś z rodziny Elie Wiesela przeżył?

Starsze siostry Wiesela, Beatrice i Hilda, przeżyły. Jego rodzice, Sarah i Shlomo, oraz młodsza siostra Tzipora zostali zamordowani.

Kiedy zmarł Elie Wiesel?

Elie Wiesel zmarł 2 lipca 2016 r. w wieku 87 lat.

Dlaczego Elie Wiesel otrzymał Nagrodę Nobla?

Elie Wiesel otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za swoje wysiłki na rzecz obrony praw człowieka i pokoju na świecie. W 1986 r. Komitet Noblowski napisał: „Wiesel jest posłańcem ludzkości: jego przesłanie dotyczy pokoju, zadośćuczynienia i godności ludzkiej”. 

Ile lat miał Elie Wiesel pod koniec książki Noc?

W chwili zakończenia Nocy Elie Wiesel ma 16 lat. 

Jakie były wszystkie obozy koncentracyjne, do których trafił Elie Wiesel?

Wiesel został deportowany do Auschwitz-Birkenau w maju 1944 r. Następnie został wysłany na roboty przymusowe do obozu Auschwitz III, zwanego również Monowitz, położonego kilka kilometrów od głównego obozu. W styczniu 1945 r. Wiesel został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. 

Jak Elie Wiesel opisał swoją wiarę w Boga przed Holokaustem i po nim?

Elie Wiesel omawiał swoją relację z Bogiem w pismach, przemówieniach i wywiadach. Rozpoczynając swój pamiętnik Noc, pisze o swojej pobożności i wychowaniu religijnym jako młody chłopiec. Będąc świadkiem nieludzkich warunków panujących w Auschwitz, jakie opisuje w Nocy, Wiesel wyjaśnia, że zaczął kwestionować istnienie Boga. Ponad 50 lat po wyzwoleniu zastanawiał się nad tym: „Co z moją wiarą w Ciebie, Mistrzu Wszechświata? Teraz zdaję sobie sprawę, że nigdy jej nie straciłem, nawet tam, w najciemniejszych godzinach mojego życia”.3Footnote 33