<p>Żołnierze SS prowadzą grupę Polaków do lasu pod Witaniowem na egzekucję. Witaniów, Polska, październik-listopad 1939.</p>

Co umożliwia wojna?

Prześladowania Żydów i innych wybranych grup były elementem polityki państwa niemieckiego już w chwili przejęcia władzy przez nazistów w 1933 r. Ale po najeździe Niemiec na Polskę 1 września 1939 r., wojna stworzyła nowe możliwości i motywy dal bardziej drastycznych rozwiązań prowadzonej przez nazistów polityki.

Osiemdziesiąta rocznica wybuchu II wojny światowej jest okazją do rozmyślań nad fundamentalnymi kwestiami dotyczącymi roli wojny. Jakie możliwości stworzył wybuch II wojny światowej?

Tło historyczne dotyczące tej dyskusji znajdziecie w artykułach związanych z tematem.

II wojna światowa w Europie wybuchła 1 września 1939 r. gdy Niemcy zaatakowały Polskę. Wybuch wojny dał przywódcom nazistowskim nowe możliwości i przyniósł nowe wyzwania. Otworzyły się nowe możliwości pozwalające wprowadzać w życie założenia ideologii na znacznie bardziej rozległym obszarze, pod pozorem walki o przetrwanie narodu. Wielu Niemców wierzyło, że do wojny zmusili ich Żydzi i wrogie ich krajowi mocarstwa. Wojna pozwoliła Niemcom nazistowskim wprowadzać w życie założenia ideologii rasistowskiej na nowym poziomie. Propagandyści przedstawiali agresję na Polskę jako działania obronne, konieczne do obrony Niemiec przed wrogami.

Poglądy nazistów i ich ideologia oparte były na skrajnych nurtach rasizmu i antysemityzmu. Jednym z celów nazistowskiej ideologii było ustanowienie pojmowanej w kategoriach rasowych „wspólnoty narodowej” (Volksgemeinschaft); podbój nowych terenów, tzw. „przestrzeni życiowej” (Lebensraum); zwycięstwo nad wrogami Niemiec – zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi. Naziści postrzegali Żydów jako zagrożenie dla istnienia narodu niemieckiego oraz jako swojego głównego wroga rasowego.

Niemiecka okupacja Polski miała niezwykle brutalny charakter. Celem nazistów było zniszczenie kultury polskiej i narodu polskiego, likwidacja wszelkiego oporu poprzez aresztowania i mordowanie Polaków. Policja niemiecka, SS, jednostki Wehrmachtu i lokalne niemieckie formacje paramilitarne rozstrzeliwały tysiące cywilów – Polaków i Żydów. Ludność skierowano do pracy przymusowej. Wojna umożliwiła Niemcom nazistowskim włączenie do Rzeszy podbitych terenów, jak również masowy rabunek dóbr kultury, w tym bibliotek, dzieł sztuki i zasobów archiwalnych, jak również innych form własności.

Większość ludzi, których prędzej czy później zabili Niemcy bądź ich kolaboranci, znaleźli się pod ich panowanie w następstwie zwycięstw militarnych. Liczna ludność żydowska w okupowanej Polsce została podporządkowana administracja nazistowskiej. Rozwiązanie „kwestii żydowskiej” stanowiło jeden z głównych celów nazizmu. Gdy wybuchła wojna, stało się również celem wojennym, choć nie było jasne, jakie środki zostaną podjęte. Na terenach okupowanych przez Niemcy mieszkały 2 miliony (z 3,3 miliona) przedwojennej ludności żydowskiej w Polsce. 1,3 miliona zamieszkiwały tereny okupowane przez Związek Radziecki na podstawie paktu radziecko-niemieckiego z sierpnia 1939 r., który otworzył drogę inwazji. W kolejnych latach, pod zasłoną, jaką dawała wojna, naziści prowadzili „ostateczne rozwiązanie”. Najpierw przesiedlili Żydów pod przymusem do przeludnionych gett, pozbawiając ich żywności i lekarstw, kierując ich do pracy przymusowej. Ostatecznie Niemcy zdecydowali się rozpocząć zorganizowane mordowanie wszystkich Żydów europejskich, czego by nigdy nie podjęli gdyby nie tocząca się wojna.

Gdziekolwiek postanie noga Hitlera, tam nie ma dłużej miejsca dla Żydów. Hitler, niech imię jego zostanie wymazane, zagroził, w jednym z przemówień , że jeśli w Europie wybuchnie wojna, rasa żydowska zostanie zgładzona. Żydzi rozumieją i przeczuwają wszystko, co ich czeka wszędzie tam, gdzie wojska Hitlera ustanowią okupację tymczasową.—Dziennik Chaima Kapłana, 1 września 1939.

Tocząca się wojna umożliwiła też przywódcom nazistowskim dokonanie „czystki” we „wspólnocie narodowej” poprzez systematyczne mordowanie niepełnosprawnych Niemców. Naziści postrzegali niepełnosprawnych Niemców jako skazę genetyczną na rasie niemieckiej, jako przyczynę drenażu zasobów niezbędnych do prowadzenia wojny. W tajnej nocie, antydatowanej na 1 września 1939 r., aby wykorzystać wojnę jako uzasadnienie i zataić klejne kroki, Hitler zatwierdził program eutanazji. Przywódcy nazistowscy określali mianem „eutanazji” czy „litościwej śmierci” program, który w istocie był masowym mordowaniem pensjonariuszy zakładów dla niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo. Ofiary przewożono z ośrodków na umysłowo chorych i innych zakładów opieki to specjalnych ośrodków „eutanazji”, w których umieszczono komory gazowe udające prysznice.

Pod pozorem środków bezpieczeństwa czasu wojny, na terenach okupowanych rozbudowano system obozów. Oddziały SS i policji oraz Wehrmachtu bezwzględnie prześladowały wszystkie osoby i grupy, które ich zdaniem osłaniały niemiecki wysiłek wojenny bądź stanowiły zagrożenie dla narodu niemieckiego. Ofiarami represji padli Romowie i Sinti, Świadkowie Jehowy, bojownicy ruchu oporu, niemieccy dezerterzy bądź żołnierze naruszający regulamin, pospolici przestępcy, robotnicy przymusowi uchylający się od cięższej pracy, przestępcy młodociani i homoseksualiści. Do pracy przymusowej skierowano wiele milionów nie oskarżonych o żadne przestępstwo.

Warunki, jakie powstały na skutek II wojny światowej i surowej okupacji niemieckiej, stworzyły klimat, okazję, pretekst i pole, pozwalające kierownictwu cywilnemu i wojskowemu nazistowskich Niemiec w Berlinie do podjęcia bardziej drastycznych, ludobójczych kroków. Masowe zabijanie Żydów, z poparciem lokalnych kolaborantów, zaczęło się w 1941 r., wraz z inwazją na Związek Radziecki i wkrótce przybrało rozmiary ludobójstwa europejskich Żydów. Do końca 1942 r. zabito cztery miliony Żydów. Do momentu lądowania aliantów w Normandii (D-Day), 6 czerwca 1944 r. zabito 5 milionów Żydów. Holokaust trwał do chwili, w którym państwa sojusznicze ostatecznie pokonały nazistowskie Niemcy.

Zagłada Żydów europejskich, jak również modry i wyzysk innych grup nie mogłoby się zdarzyć gdyby nie II wojna światowa i początkowe sukcesy militarne Niemiec.

Thank you for supporting our work

We would like to thank Crown Family Philanthropies and the Abe and Ida Cooper Foundation for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia. View the list of all donors.