Hanne’nin ailesi bir fotoğraf stüdyosu sahibiydi. Ekim 1940’ta o ve diğer aile üyeleri Güney Fransa’daki Gurs kampına sürüldüler. Eylül 1941’de Çocuklara Yardım Derneği (OSE) Hanne’yi kurtardı ve Le Chambon-sur-Lignon çocuk evinde saklandı. Annesi Auschwitz’de öldü. 1943’te Hanne sahte belgeler aldı ve İsviçre’ye geçti. 1945’te Cenevre’de evlendi ve 1946’da bir kızı oldu. 1948’de Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti.
Burada gösterilen aile İncil'i Andre Trocme'ye ait olup, vaazlarını hazırlarken yazdığı açıklamaları içermektedir. Trocme Fransa, Le Chambon-sur-Lignon'da Protestan bir papazdı. Savaş sırasında, Trocme ve Chambon-sur-Lignon'da yaşayanlar Yahudilerin, özellikle Yahudi çocukların ve diğer kişilerin Almanlardan korunmasına yardım etti. Bu operasyon sayesinde, 5.000 Yahudi de dahil olmak üzere, binlerce mültecinin hayatı kurtarıldı. Trocme'nin Fransızca el yazması günlüğünde, şunlar yazıyor: “Adalete aç ve susuz olanlara ne mutlu, öyle ki onlar mükafatlandırılırlar”.
Belarus’taki Naroch ormanında, bir şarkı ve dans grubu da bulunan Yahudi partizanlar. Yahudi direnişi, silahlı direnişin yanı sıra gelenekleri ve kültürü korumak için ruhanî direnişe de odaklanmıştır. Sovyetler Birliği, 1943.
Lisa dindar bir Yahudi ailenin üç çocuğundan biriydi. Oturduğu şehrin Almanlar tarafından 1939’da işgal edilmesinin ardından Lisa ve ailesi, önce Augustow'a, oradan da Slonim'e (Sovyet işgali altındaki Doğu Polonya) taşındı. Alman birlikleri Sovyetler Birliği’nin işgali sırasında, Haziran 1941'de Slonim’i ele geçirdi. Almanlar Slonim’de 1941–1942 arasında açık kalan bir getto kurdu. Lisa sonunda Slonim’den kaçarak önce Grodno’ya, ardından da direniş hareketine katıldığı Vilna’ya gitti. Naroch Ormanı’ndaki üslerinden Almanlarla savaşan bir partizan grubuna katıldı. Sovyet güçleri 1944'te bölgeyi özgürlüğüne kavuşturdu. Holokost’tan kurtulan Doğu Avrupa’dan 250.000 Yahudinin yaptığı Brihah (“göç”, “kaçış”) kapsamında, Lisa ve kocası Aron da Avrupa’dan ayrılmaya çalıştı. Filistin’e giremeyip sonunda Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleştiler.
Almanya Polonya'yı 1 Eylül 1939'da işgal etti. Alman işgalinin ardından Sarah (o sırada sadece üç yaşındaydı) ve annesi, gettoda yaşamaya zorlandı. Bir gün, Polonyalı Katolik bir polis kendilerini gettonun tasfiye edileceği yönünde uyardı. Sarah ve annesini önce kendi evinde, sonra kendi arazisindeki patates ambarında ve tavuk kümesinde sakladı. Sovyet Kuvvetler bölgeye girene kadar Sarah iki yıldan fazla saklandı. Savaşın ardından Sarah Avrupa'dan 1947'de İsrail'e, oradan da 1963'te Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti.
Stefania, Przemysl yakınlarındaki bir köyde Katolik bir ailede doğdu. Büyük bir çiftlikte yaşıyor ve çeşitli ürünler yetiştiriyorlardı. Babası çiftlik işçileriyle birlikte tarlalarda çalışırken Stefania’nın eğitimli bir ebe olan annesi evi idare ediyor ve sekiz çocuğuna bakıyordu.
1933–39: Babam 1938’de hastalanarak öldü. Annemin izniyle 1939’da Przemysl’deki kız kardeşime gittim. On dört yaşındayken Yahudi bir aile olan Diamant’ların bakkalında çalışmaya başladım. Bana ailenin bir bireyi gibi davranıyorlardı. Ben de Almanlar 14 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal ettiğinde onlarla taşındım. Ancak iki hafta sonra Sovyetler [Alman-Sovyet Paktı uyarınca] şehri işgal etti. Bakkal açık kaldı. Ben pazara giderek yiyecek satın alıyor, bunları müşterilerimize satıyordum.
1940–44: Almanlar Haziran 1941’te şehri tekrar işgal etti. Przemysl’deki tüm Yahudiler gibi Diamant’lar da zorla gettoya götürüldü. Annem zorunlu işçi olarak Almanya’ya gönderildi. Ben on altı yaşındaydım ve altı yaşındaki kız kardeşime bakmak için kaldım. Kendimize getto dışında bir daire buldum ve yiyecek karşılığında giysiler sattım. 1942’de gettonun tasfiye edileceği haberleri yayılmaya başladı. Bazı Yahudileri gizleyerek son toplamadan kaçmalarına yardım etmeye karar verdim. Daha fazla yer olması için bir kır evine taşındım. Kısa bir süre sonra çatı katımda gizli bir yerde 13 Yahudi saklanıyordu.
Przemysl 27 Temmuz 1944’te özgürlüğe kavuşturuldu. On yedi yaşındaki Stefania’nın saklanmasına yardım ettiği Yahudilerin tümü savaştan sağ kurtuldu. 1961’de evlenmiş olduğu Josef Diamant ile birlikte ABD’ye taşındı.
Eva dindar olmayan bir Yahudi ailenin tek çocuğuydu. Babası gazeteciydi. Eva kendisinden iki yaş büyük kuzeni Susie ile vakit geçirmeyi seviyordu. Ayrıca annesi ile özel tatillere de çıkıyordu. Bazen Avusturya Alpler’inde kayak yapmaya gidiyor, bazen de dayısının Tuna Nehri kıyısındaki kulübesinde kalıyorlardı.
1933–39: Almanlar 1938’de Avusturya’yı ilhak edince hayat değişti. Babam Almanların aleyhinde makaleler yazdığı için Gestapo tarafından taciz ediliyordu. Yakın arkadaşlarım Yahudi olduğum için bana çirkin adlar takıyordu. Annemle babam kaçmamız gerektiğini söylüyordu. Trenle Paris’e kaçtık. Bir gün, ben üçüncü sınıftayken bombalar yağmaya başladı. Hava saldırısı sığınağına koşarak gaz maskeleri taktık. Kauçuk kokusu çok yoğundu. Boğulacak gibi oldum.
1940–44: Almanlar 1940’ta Paris’e girdikten sonra, işgal altında olmayan güney bölgesine kaçtık. İki yıl sonra, ben 13 yaşımdayken, Almanlar güneyi de işgal edince tekrar gitmek zorunda kaldık. İsviçre ve Fransa arasındaki dağlarda yaptığımız tehlikeli yolculuk sırasında, küçük bir Fransız köyü olan St. Martin’e sığındık. Köyün papazı Peder Longeray, annemin ve babamın kendi bodrumunda gizlenmesine izin verdi. Ben ise kilise lojmanında çoban kız olarak özgürce yaşıyordum. Diğer çocuklarla birlikte kiliseye gidiyor, Latince olarak Katolik ayinlerini öğreniyordum.
Eva, annesi ve babası ile St. Martin’de gizlenmeye devam etti. 1944’ün sonunda özgürlüğe kavuşturuldular. 1948’de Eva 18 yaşındayken, annesi ve babası ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.
Alman işgali altındaki Avrupa'nın büyük kısmında, Almanlar Yahudileri toplayıp Polonya'daki ölüm merkezlerine götürmek için çabaladı. Bazı Yahudiler Alman kontrolündeki Avrupa'dan kaçarak ya da saklanarak sağ kalmayı başardı. Avrupa'daki bazı kaçış rotaları muharip ülkelerden (Sovyet Birliği gibi), tarafsız ülkelerden (İsviçre, İspanya, İsveç ve Türkiye gibi) ve hatta Almanya ile müttefik ülkelerden (Almanya tarafından işgal edildikten önce İtalya ve Macaristan gibi) geçmekteydi. Almanya'nın Sovyetler Birliği'ne saldırmasının ardından, bir milyondan fazla Sovyet Yahudi, Yahudi ordusundan kaçmak için doğuya kaçtı. Binlerce Yahudi de Filistin'de emniyet bulmak üzere Bulgaristan ve Romanya'daki Karadeniz limanlarına ulaşmayı başardı.
Bazı Yahudiler Alman kontrolü altındaki Avrupa’dan kaçarak ya da gizlenerek, Avrupa Yahudilerini öldürmeye yönelik Nazi planı olan "Nihai Çözüm"den kurtuldu. Yahudi olmayanların çoğu,“Nihai Çözüm”e ne yardımcı ne de engel oldu. Yahudilerin kaçmasına yardım edenler nispeten az sayıdaydı. Bu kişiler Nazi ırkçılığına muhalif olmaları, merhametleri ya da dinî ya da ahlakî ilkeleri nedeniyle Yahudilere yardım ediyordu. Birkaç nadir durumda, bireylerin yanı sıra toplulukların tamamı Yahudileri kurtarmaya yardım etti. Bu yardımlar çok büyük riskler göze alınarak yapılıyordu. Pek çok yerde, Yahudilere sığınacak yer sağlamak ölüm cezasını gerektiren bir suçtu.
Güney Fransa’da bir Protestan köyü olan Le Chambon-sur-Lignon sakinleri, 1940–1944 arasında, çoğu Yahudi olan binlerce mültecinin Nazi zulmünden kaçmasına yardım etti. Tehlikenin farkında olmalarına rağmen yürekliydiler, dinî inançları ve ahlakî sorumluluk duyguları onları bunu yapmaya teşvik ediyordu. Aralarında pek çok çocuğun da bulunduğu mülteciler, sakinlerin evlerinde ve ayrıca yakındaki Katolik rahibe manastırlarında ve manastırlarda saklanıyordu. Le Chambon-sur-Lignon sakinleri, mültecilerin tarafsız İsviçre’ye kaçırılmasına da yardım etti.
İşgal altındaki Avrupa çapında pek çok Yahudi silahlı direnişi denedi. Yahudiler bireysel olarak ve gruplar halinde, hem planlı, hem de plansız olarak Almanlara karşı mücadele verdi. Yahudi partizan birimleri Fransa’da ve Belçika’da faaliyet gösterdi. Özellikle, sık ormanlardaki ve gettolardaki üslerden Almanlara karşı savaştıkları doğuda etkin oldular. Yahudi karşıtlığı yaygın olduğundan, çevredeki halktan çok fazla destek bulamadılar. Bu duruma rağmen, 20.000 ila 30.000 kadar Yahudi doğu Avrupa ormanlarında Almanlarla savaştı.
Organize silahlı direniş, Yahudi direnişinin en doğrudan biçimiydi. Avrupa’nın birçok bölgesinde ise Yahudi direnişi bunun yerine yardım, kurtarma ve ruhanî bir direnişe odaklandı. Yahudi kültürel kurumlarının korunması ve dinî göreneklerin devamı, Nazilerin soykırım politikasına karşı ruhanî direniş eylemleriydi.
Önemli Tarihler
13 ŞUBAT 1943 PROTESTAN PAPAZ FRANSA’DA YAHUDİLERE YARDIMDAN TUTUKLANDI Papaz André Trocmé, Le Chambon-sur-Lignon’da tutuklandı. Cévenol Okulu idarecisi ve yarı zamanlı papaz olan Edouard Theis ile devlet erkek okulu müdürü Roger Darcissac da tutuklandı. Bu üç kişi, Limoges yakınlarındaki Saint-Paul d'Eyjeaux kampına hapsedildi. 1940–1944 arasında, yarısından fazlası Yahudi olan 5.000 kişinin kurtarılmasında Le Chambon-sur-Lignon’un Protestan cemaatine liderlik etmişlerdi. Kaçakları kişilerin evlerinde, okullarda, yerel manastırlarda ve rahibe manastırlarında sakladılar. Sahte kimlik kartları sağladılar ve mültecilerin sınırı geçerek tarafsız İsviçre’ye ulaştırılmasına yardım ettiler. Trocmé, Theis ve Darcissac, hapis oldukları sırada diğer mahkûmlar için Protestan hizmetlerini ve sohbetleri idare ediyordu. Bir aydan uzun süren bir hapisten sonra, bu üç adama özgürlük teklif edildi. Ancak, Mareşal Philippe Pétain’e bağlı kalacaklarına ve Vichy Fransız hükümetinin emirlerine uyacaklarına dair bir belge imzalamaları şart koşuldu. Darcissac imzaladı ve hemen serbest bırakıldı. Trocmé ve Theis ise bu yemin inançlarına ters olduğundan imzalamayı reddetti. Ama ertesi gün onlar da serbest bırakıldı. Üçü de Le Chambon-sur-Lignon’a dönerek, Yahudileri kurtarmaya devam etti.
4 AĞUSTOS 1944 AMSTERDAM’DA SAKLANAN YAHUDİ AİLESİ TUTUKLANDI 1942’de Hollanda’dan Polonya’daki toplama kamplarına sürgünler başlayınca, Anne Frank, ailesi ve başka dört kişi Amsterdam’da gizli bir çatı katında saklandılar. Büyük risk altına giren arkadaşlarının yardımlarıyla, Frank ailesi saklanarak iki yıl dayandı. Anne, saklandıkları süre boyunca korkularını, umutlarını ve yaşadıklarını kaydettiği bir günlük tuttu. Aile ve diğer dört kişi 4 Ağustos 1944’te saklandıkları yerde bulunarak tutuklandı. Frank ailesi önce Westerbork aktarma kampına, daha sonra da Auschwitz-Birkenau’ya gönderildi. Savaşın sonuna doğru gelinirken, Anne ve kız kardeşi buradan tahliye edilerek, Bergen-Belsen’e gönderildiler. İkisi de burada 1945 baharında tifüsten öldüler. Yalnızca babaları sağ kaldı. Anne Frank, Holokost sırasında ölen yüz binlerce Yahudi çocuktan biriydi. Tutuklandıktan sonra Anne Frank’ın günlüğü bulundu ve savaştan sonra pek çok dilde yayımlandı.
21 EKİM 1944 ALMAN SANAYİCİ YAHUDİ İŞÇİLERİ KURTARDI Alman sanayici Oskar Schindler, Yahudi işçilerini Plaszow toplama kampından Bruennlitz’deki (Südet Bölgesi’nde) bir fabrikaya getirdi. Schindler savaş dönemi üretimi için gerekli olduğunu öne sürüp 1.000’den fazla Yahudi’yi fabrikasında işe alarak kurtardı. 1939–1940 kışında Schindler Polonya’da Krakow eteklerinde bir emaye fabrikası açtı. İki yıl içinde, Yahudi çalışan sayısı arttı. 1942’ye kadar bu Yahudiler Krakow gettosunda, Almanların çalışamayacak durumda olanları belirlemek üzere yürüttüğü seçimlerin sürekli tehdidi altında yaşadı. Schindler Yahudi işçilerini korumak için fabrika kayıtlarıyla oynadı. Çalışanların yaşları değiştirildi. Meslekleri savaş seferberliğinde gerekli olan meslekler olarak gösterildi. Mart 1943’te Krakow gettosu tavsiye edilerek, işçiler Plaszow kampına götürüldü. Schindler'in Yahudileri, Ekim 1944’de Sovyet birliklerinin yaklaşması nedeniyle Plaszow’un mecburen boşaltılmasına kadar onun fabrikasında çalışmaya devam etti. Pekçok mahkûm doğrudan imha kamplarına gönderildi. Schindler SS ile olan iyi ilişkilerini kullanarak, 1.000’den fazla Yahudi işçiyi Bruennlitz’deki fabrikaya götürme iznini elde etti. Yahudiler, Mayıs 1945’te özgürlüğe kavuşana kadar Schindler’in koruması altında kaldı. Schindler Batı Avrupa’ya kaçtı ve savaştan sonra Almanya’ya geri döndü.
We would like to thank Crown Family Philanthropies, Abe and Ida Cooper Foundation, the Claims Conference, EVZ, and BMF for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia.
View the list of all donors.
