Pakt niemiecko-sowiecki

Pakt niemiecko-sowiecki był porozumieniem podpisanym przez nazistowskie Niemcy i Związek Radziecki 23 sierpnia 1939 r. Został wynegocjowany przez ministra spraw zagranicznych Niemiec Joachima von Ribbentropa i ministra spraw zagranicznych Związku Radzieckiego Wiaczesława Mołotowa. Potocznie nazywany paktem niemiecko-sowieckim lub paktem Ribbentrop-Mołotow, znany jest również jako pakt nazistowsko-sowiecki lub pakt Hitler-Stalin. 

Pakt niemiecko-sowiecki składał się z dwóch części: jawnej i tajnej. Część jawna była paktem o nieagresji, w którym każdy z sygnatariuszy zobowiązał się, że nie będzie atakować drugiego. Ponadto obie strony zobowiązały się, że jeśli jeden z sygnatariuszy zostanie zaatakowany przez państwo trzecie, drugi sygnatariusz nie udzieli temu państwu trzeciemu żadnej pomocy. Ponadto obie strony zgodziły się nie uczestniczyć w żadnych porozumieniach z innymi mocarstwami, które byłyby bezpośrednio lub pośrednio wymierzone w drugą stronę. Układ o nieagresji miał obowiązywać przez dziesięć lat i być automatycznie przedłużany o kolejne pięć lat, jeśli żaden z sygnatariuszy nie chciałby go wypowiedzieć.

Tajną częścią paktu był protokół, który ustanawiał radzieckie i niemieckie strefy wpływów w Europie Wschodniej. Uznawał on Estonię, Łotwę i Besarabię za należące do strefy radzieckiej. Sygnatariusze zgodzili się na podział Polski wzdłuż linii Narwi, Wisły i Sanu. 

Pakt niemiecko-sowiecki w praktyce

Po wejściu w życie paktu Ribbentrop-Mołotow Niemcy zaatakowały Polskę 1 września 1939 r., nie obawiając się interwencji radzieckiej. Dnia 3 września 1939 r. Wielka Brytania i Francja, które pięć miesięcy wcześniej zagwarantowały ochronę granic Polski, wypowiedziały Niemcom wojnę. Nieco ponad dwa tygodnie później, 17 września, Związek Radziecki dokonał inwazji na Polskę od wschodu. Wydarzenia te zapoczątkowały II wojnę światową. 

Następnie Niemcy i Związek Radziecki zaczęły przejmować kontrolę nad strefami wpływów określonymi w tajnym protokole paktu o nieagresji. W wyniku zmian w protokole Litwa i Wilno zostały włączone do sfery wpływów Związku Radzieckiego, a granica wyznaczona w Polsce została skorygowana. Dnia 29 września 1939 r. dokonano podziału Polski. Niemcy zajęły zachodnią i większą część centralnej Polski i przystąpiły do przyłączania zachodnich województw do Rzeszy. Związek Radziecki zajął pozostałą część Polski i dokonał jej aneksji. 

Zgodnie z umową Związek Radziecki zaanektował również inne terytoria znajdujące się w jego strefie wpływów. Dnia 30 listopada 1939 r. Sowieci zaatakowali Finlandię. Po czteromiesięcznej wojnie anektowali fińskie terytoria wzdłuż granicy z ZSRR, zwłaszcza okolice Leningradu (obecnie Sankt Petersburga). Latem 1940 r. Sowieci zajęli i włączyli do Związku Radzieckiego kraje bałtyckie: Estonię, Łotwę i Litwę. Zajęli oni również rumuńskie prowincje: Bukowinę Północną i Besarabię.

Koniec paktu niemiecko-sowieckiego

Hitler uważał niemiecko-sowiecki pakt o nieagresji za manewr taktyczny i tymczasowy. Nigdy nie zamierzał dotrzymywać warunków porozumienia przez okres dziesięciu lat. Jego dalekosiężnym planem było zaatakowanie Związku Radzieckiego przez wojska niemieckie i ustanowienie Lebensraum (przestrzeni życiowej) dla Niemców na zajętych przez nich terytoriach. Zanim jednak Hitler podjął ten krok, zamierzał podporządkować sobie Polskę oraz pokonać Francję i Wielką Brytanię. Pakt o nieagresji umożliwił Niemcom prowadzenie tych pośrednich wojen bez obawy przed atakiem radzieckim, co pozwoliło uniknąć wojny na dwa fronty. 

W lipcu 1940 r., miesiąc po pokonaniu przez Niemcy Francji, Hitler zarządził przygotowania do wojny ze Związkiem Radzieckim. Niemieccy dyplomaci pracowali nad zabezpieczeniem niemieckiej flanki w południowo-wschodniej Europie. W listopadzie 1940 r. Węgry, Rumunia i Słowacja przyłączyły się do sojuszu Państw Osi. Wiosną 1941 roku Hitler wtajemniczył swoich europejskich sojuszników w plany inwazji na Związek Radziecki.

Dnia 18 grudnia 1940 r. Hitler podpisał dyrektywę nr 21 (kryptonim operacja „Barbarossa”), pierwszy rozkaz operacyjny dotyczący inwazji na Związek Radziecki. Od początku planowania operacyjnego niemieckie władze wojskowe i policyjne zamierzały prowadzić wyniszczającą wojnę przeciwko temu, co uważały za „judeobolszewicki” rząd komunistyczny Związku Radzieckiego, a także przeciwko obywatelom Związku Radzieckiego, zwłaszcza Żydom.

Dnia 22 czerwca 1941 r., niecałe dwa lata po podpisaniu paktu niemiecko-sowieckiego, wojska niemieckie zaatakowały Związek Radziecki.