زندگی بنجامین فرنز؛ مبارزه برای عدالت طلبی

«نورنبرگ به من آموخت که ایجاد دنیایی که در آن مدارا و شفقت حاکم باشد، امری طولانی و دشوار است. همچنین یاد گرفتم که اگر خود را وقف گسترش قوانین موثر بین‌المللی نکنیم، همان ذهنیت بی‌رحمانه‌ای که هولوکاست را ممکن کرد، می‌تواند روزی کل نژاد بشر را نابود کند.»
— «بنجامین ب. فرنز»

پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده‌ آمریکا به دنبال آن بود تا ۱۸۵ تن از رهبران آلمان را در دادگاه نظامی ویژه در نورنبرگ به پای میز محاکمه بکشاند. بنجامین ب. فرنز، هم در مقام بازپرس و هم در مقام دادستان در این روند فعالیت و مشارکت داشت. این تجربه‌ها او را بر آن داشت تا به دنبال شکل‌گیری یک سیستم بین‌المللی دادگستری باشد که بتواند از تکرار جنگ‌های جهانی و جنایاتی مثلِ نسل‌کشی جلوگیری کند.

فرنز در سال ۱۹۲۰ در کوه‌های کارپات ترانسیلوانی به دنیا آمد. ده ماهه بود که خانواده‌اش به نیویورک مهاجرت کردند. آنها در «هلز کیچن»، از محلات فقیرنشین منهتن، سکنی گزیدند. فرنز از دانشکده حقوق هاروارد بورسیه تحصیلی گرفت، و در سال ۱۹۴۳ فارغ‌التحصیل شد. سپس به گردان توپخانه‌ی ضدهوایی ارتش سوم آمریکا، تحت فرماندهی ژنرال جُرج پَتِن، پیوست. وی در جریان حمله و جنگ در اروپا حضور داشت. 

پس از آن‌که جنایات نازی‌ها، در اواخر جنگ برملا شد، ارتش ایالات متحده «شاخه‌‌ی جنایات جنگی» را به‌منظور جمع‌آوری شواهد این جنایات، ایجاد کرد. فرنز یکی از اعضای تیم تحقیقات بود. زمانی که نیروهای ارتش ایالات متحده، اردوگاه‌های کار اجباری مانند مت‌هاوزن و بوخن‌والد را آزاد کردند، فرنز آنها را برای کشف و ضبط اسناد و مدارک جنایاتی که در این اردوگاه‌ها صورت گرفته بود، همراهی کرد.

«بزرگ‌ترین دادرسی کشتار در تاریخ»

فرنز پس از پایان خدمت در ارتش ایالات متحده (در اواخر سال ۱۹۴۵) به اروپا بازگشت تا به پیگرد قانونی رهبران آلمانی در «دادرسی‌های متعاقب نورنبرگ» کمک کند. او تیمی متشکل از ۵۰ محقق را رهبری می‌کرد که به دنبال اسناد و مدارکی بودند که توسط آلمانی‌ها تهیه و تنظیم شده بود و بنا بود پس از تایید و راستی‌آزمایی، در جریان محاکمات علیه مقامات نازی، مورد استفاده قرار گیرند. آنها مجموعه‌ای از گزارش‌ها را کشف کردند که از قتل‌ عام صدها هزار غیرنظامی، عمدتاً یهودی، توسط نیروهای «آینزاتس‌گروپن» حکایت داشت. هنگامی که فرنز از دادستان ارشد آمریکایی، «تلفورد تیلور»، خواست تا رهبران «آینزاتس‌گروپن» را محاکمه کند، تیلور موافقت کرد و او را مامور پیگرد قضایی این افراد کرد. فرنز ۲۷ ساله، هیچ تجربه‌ی دادرسی و پیگرد قضایی نداشت. 

فرنز فقط با استناد به مدارکی که آلمانی‌ها خود در دوران جنگ تهیه و تنظیم کرده بودند و با اتکاء به اظهارات و شهادت‌نامه‌های خودِ نازی‌ها، ۲۲ افسر اس‌اس را که در یگان «آینزاتس‌گروپن» خدمت کرده بودند، تحت پیگرد قانونی قرار داد و آنها را به دلیل مشارکت در قتل‌‌عامِ بیش از یک میلیون تن، به ارتکاب جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت متهم کرد. ابعاد گسترده‌ی این قتل‌عام‌ موجب شد تا مطبوعات این پرونده را «بزرگ‌ترین دادرسی کشتار در تاریخ» بنامند. فرانز در سخنان آغازین خود در دادگاه چنین گفت:

«انتقام‌ هدف ما نیست؛ صرفاً به دنبال مجازات و غرامت عادلانه نیز نیستیم. ما از این دادگاه می‌خواهیم که با یک اقدام کیفری بین‌المللی، بر حق انسان‌ها برای زندگی در صلح‌ و کرامت، صرف نظر از نژاد و باور‌های‌شان، صحه بگذارد. پرونده‌ای که در این جا ارائه می‌کنیم، دادخواست انسانیت از قانون است.»

دادگاه ۲۰ متهمِ این پرونده را به جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت، و ۲ تن دیگر را با احکامی سبک‌تر مجرم شناخت. ۱۴ متهم به اعدام محکوم شدند که بیشترین تعداد محکومان به اعدام، در کل محاکمه‌های نورنبرگ است. 

مبارزه برای عدالت پس از جنگ جهانی دوم

در سال ۱۹۴۸، فرنز رییس «سازمان غرامت یهودیان» (Jewish Restitution Successor Organization) شد. این سازمان به دنبال کمک به بازماندگان هولوکاست از طریق بازپس‌گیری اموال و دارایی‌های به سرقت رفته‌ی قربانیانِ آلمانِ نازی بود. در دهه‌‌ی ۱۹۵۰، فرنز نقش موثری در جریان مذاکرات و توافق آلمان غربی به پرداخت غرامت به قربانیان نازی داشت. او همچنین به جان‌به‌دربردگان یهودی کمک کرد تا درخواست‌های خود را ارائه دهند.

پس از بازگشت به ایالات متحده در سال ۱۹۵۶، فرنز به دفتر وکالت خصوصی «تلفورد تیلور» پیوست. او در سال ۱۹۷۰، تصمیم گرفت تمام وقت و همت خود را صرف تلاش برای ایجاد یک نظام بین‌المللی عدالت کیفری کند که به باور او برای برقراری صلح در جهان ضروری بود. «قانون، نه جنگ» شعار او شد.

او کتاب‌ و جستارهای گوناگونی نوشت، و به‌ طور خستگی‌ناپذیری با مقامات سازمان ملل و جامعه‌ی حقوق‌دانان بین‌المللی رایزنی کرد و کوشید تا نظام‌نامه‌‌ی کیفری بین‌المللی و دادگاهی دائمی برای رسیدگی به جنایات بین‌المللی شکل گیرد. فرنز در سال ۱۹۹۸ به هر دو هدف خود رسید. در این سال، کشورهای عضو سازمان ملل، دیوان کیفری بین‌المللی برمبنای اساسنامه‌ی رم را به تصویب رساندند. بر پایه‌ این اساسنامه، دیوان کیفری بین‌المللی تاسیس شد که صلاحیت رسیدگی به جنایاتی چون نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی را داشت. هدف فرنز برای ممنوعیت جنگ نیز محقق شد. در سال ۲۰۱۸، در دیوان کیفری بین‌المللی، تجاوز (aggression) به عنوان جرم تعریف شد.

دیوان کیفری بین‌المللی، در سال ۲۰۰۲ آغاز به‌ کار کرد. در اولین دادرسی آن، دادستان‌ها از فرنز دعوت کردند تا بیانیه‌ی پایانی این پرونده را قرائت کند. فرنز در این بیانیه می‌گوید: «آن‌چه این دادگاه را تا این حد از دادگاه‌های دیگر متمایز می‌کند، هدف اصلی این دادگاه است؛ یعنی جلوگیری از جنایت قبل از وقوع آن، چراکه متخلفان این پیش‌آگاهی را خواهند داشت که مورد بازخواست یک دادگاه کیفری بین‌المللیِ قرار خواهند گرفت. قانون دیگر نمی‌تواند سکوت اختیار کند، بلکه باید شنیده شود و برای حفظ صیانت از حقوق اساسی مردم در هر کجا که باشند، به اجرا در بیاید.» 

فرنز و موزه‌ی یادبود هولوکاست در ایالات متحده

دستاورد فرنز، برقراری عدالت برای قربانیان جنایات جنگ بود. در سال ۲۰۱۷، وی با همکاری «مرکز منع نسل‌کشی سیمون اسکیوت» وابسته به موزه‌ی یادبود هولوکاست در ایالات متحده‌ی آمریکا، «پروژه‌ی عدالت جهانی فرنز» (Ferencz International Justice Initiative) را بنا نهاد. این دستاوردها، با پروژه‌ی فرنز، که برای تقویت ابزارهای قانونی برای تجهیز قربانیان امروز و بازماندگان جنایات جنگی برای عدالت‌خواهی کار می‌کرد، ادامه یافت. همان ابزاری که فرنز در طول عمر خود به پیشرفت آنها کمک کرده بود.