نویسندگان و شاعران گتوها
مقامات آلمانی از سال 1939 یهودیان لهستانی را در گتوها (محله های یهودی نشین) و یا مناطق کنترل شده، از دیگران جدا کردند. گتوها که ابتدا به منظور جداسازی یهودیان از غیریهودیان دایر شدند، بعدها به عنوان مکانی برای نابودسازی یهودیان اروپایی مورد استفاده قرار گرفتند.
یهودیان که در شرایطی سخت و با ترس مدام از تبعید می زیستند، سعی می کردند با سرایش شعر و سرود، انسانیت و فرهنگ خود را حفظ کنند. شعر عبری "شهر ما در حال سوختن است"، اثر موردخای گبیرتیک (که در سال 1938 در واکنش به پوگرومی در لهستان سروده شد) تبدیل به سرود نهضت مقاومت در گتوی کراکوف شد. گبیرتیک بعد از فرار از کراکوف به منطقه لاگیونیکی در همان حوالی و بازگشت اجباری به گتوی کراکوف نیز همچنان به نوشتن شعر ادامه داد.
در گتوی ویلنا و اردوگاه های بیگاری استونی، هرش گلیک ترانه هایی با مضمون مقاومت، مثل قطعه معروف "سرود پارتیزان ها" سرود که به ترانه اصلی سازمان پارتیزان های متحد ویلنا- که گلیک عضو آن بود- تبدیل شد.
آثار شاعران و نویسندگان، بیانگر مقاومت هنری و روحی آنها بود. ایتساک کاتزنلسون در گتوی ورشو شعر، نمایشنامه و مقاله های امیدبخشی می نوشت که وضعیت گتو را با نظری به تاریخ یهود تفسیر می کرد. در سال 1943، کاتزنلسون به اردوگاه ویتل در فرانسه تبعید شد (و در آنجا "ترانه کشته شدگان یهودی" را نوشت). او در سال 1944 به اردوگاه آشویتس تبعید و در آنجا کشته شد.
تاریخ نگاری به نام امانوئل رینگل بلوم درگتوی ورشو یک بایگانی مخفی به نام "بزرگداشت سَبَت" درست کرد که حاوی اسناد مربوط به زندگی در آن گتو بود. برخی از ساکنان گتو، مانند خایم کاپلان در ورشو، خاطرات خود را به طور منظم می نوشتند.
هنگامی که مقامات نازی سعی کردند از دو نویسنده اهل ویلنا به نام های اشماریاهو کاچرگینسکی و آبراهام سوتسکور در انتخاب کتابهای با ارزش برای مصادره استفاده کنند، آنها توانستند حدود 8000 جلد کتاب را نجات دهند. این دو نویسنده هنگام اختفا در جنگل ها، با پارتیزان ها مصاحبه و اظهارات آنان را ثبت می کردند.
هنگام برچیده شدن بساط گتوی لودز در تابستان 1944، نویسنده ای به نام آیزایا اشپیگل موفق شد برخی از نوشته های خود را در یک زیر زمین مخفی کند. او بقیه نوشته هایش را به آشویتس برد که به محض ورود آنها را ضبط کردند. پس از جنگ، اشپیگل به لودز بازگشت و 16 داستانی را که مخفی کرده بود یافت. او توانست بقیه آنها را نیز به یاری حافظه از نو بنویسد.
بازتاب تجارب یهودیان در طول هولوکاست را می توان در آثار نویسندگان و شاعران گتوها یافت. در بیش از 400 گتوی اروپای شرقی تحت اشغال آلمان- که در آن ازدحام و شرایط بهداشتی بسیار بد و گرسنگی بیداد می کرد- فعالیت های فرهنگی نوعی تمرد به شمار می رفت.