Emanuel Ringelblum ve Oneg Shabbat Arşivi’nin Oluşturulması
Önemli gerçekler
-
1
Emanuel Ringelblum (1900–1944) Varşova’da yaşamış tarihçi, siyasi aktivist ve Yahudi dayanışma çalışmalarıyla öne çıkan bir sosyal yardım gönüllüsüydü.
-
2
Varşova gettosunda Alman işgali altındaki Polonya’da getto varken gerçekleşen olayların doğru bir kaydını sağlamayı amaçlayan gizli bir örgüt kurdu. Bu arşiv, “Oneg Shabbat” olarak bilinmektedir (“Sebt Neşesi,” aynı zamanda Ringelblum Arşivi olarak da bilinir).
-
3
Savaştan sonra sadece kısmen kurtarılan Ringelblum Arşivi, gettodaki hayat ve Polonya’daki Yahudilere karşı Alman politikası hakkında değerli bir kaynak olarak durmaktadır.
II. Dünya Savaşı’ndan Önce Emanuel Ringelblum
Ringelblum, 21 Kasım 1900’de Buczacz kasabasında doğdu. Dünyaya geldiğinde Buczacz, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun bir parçasıydı (iki dünya savaşı arasındaki dönemde Buczacz, Polonya sınırları içindeydi; bugün Ukrayna’da). 1927’de Varşova Üniversitesi’nde tarih doktorasını tamamladı. Varşova’da eşi Yehudis Herman ile tanıştı. 1930’da Uri adında bir oğulları oldu.
Küçük yaşlardan itibaren sosyalist-Siyonist siyasi parti Po’alei Zion Sol Partisi’ne mensup olan Emanuel Ringelblum, Yahudi kamusal yaşamında aktif bir rol üstlenerek lise öğretmenliği yaptı ve Polonya’daki Amerikan Yahudi Ortak Dağıtım Komitesi’nin (JDC) bir görevlisi olarak çalıştı.
Ringelblum, aynı zamanda Polonya-Yahudi yaşamıyla ilgili çalışmalar yapan önemli bir tarihçi olarak tanınmaya başladı. Polonya-Yahudi tarihçilerden oluşan bir grupla tarih topluluğu kurdu. Grubun öndegelen entelektüellerinden biri hâline gelen Ringelblum, topluluğun yayınlarının editörlüğünü üstlendi. 1939’a kadar tek başına 126 bilimsel makale yayınladı. Bu akademik üretkenlik, Varşova gettosunda yapacağı çalışmaların ipuçlarını verir nitelikteydi.
Kasım 1938’de JDC adına yaptığı çalışmalar kapsamında Ringelblum, Polonya’nın sınır şehri Zbaszyn’e gitti. Burada Almanya’nın vatandaşlıktan çıkardığı, açlık ve soğukla mücadele eden 6.000 Yahudi mülteci sınırda mahsur kalmıştı ve Polonya’ya girmelerine izin verilmiyordu. Ringelblum, Zbaszyn’de beş hafta geçirdi. Sınırda sıkışan mültecilere yardım düzenleyip bir sosyal yardım bürosu, hukuk birimi ve göç departmanı kurdu. Ayrıca kültürel faaliyetler düzenledi.
Zbaszyn’de yaşadıkları, Ringelblum’un üzerinde derin izler bıraktı ve onu savaş sırasında Varşova’da yürüteceği çalışmalara hazırladı.
II. Dünya Savaşı’nın Başlaması ve Arşivin Oluşturulması
Almanya’nın 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal etmesinin ardından Ringelblum, Po’alei Siyon Sol Parti delegesi olarak Cenevre’deki 21. Siyonizm Kongresi’ne katıldığı İsviçre’den Varşova’ya geri döndü. Birçok önemli Yahudi lider Polonya’nın başkentini terk etse de Ringelblum, Varşova’dan gitmeyi reddetti. Varşova kuşatması sırasında ağır ateş altında sivil savunma nöbetlerine katıldı ve hava saldırılarında yaralananlara yardımcı oldu. Acil durum yardımları ve mülteci yardımlarının düzenlenmesine yardımcı olarak JDC bünyesindeki çalışmalarını sürdürdü.
Savaş sırasında Ringelblum’un savaştan önceki iki büyük önemli çalışma alanı olan tarih ve sosyal dayanışma bir araya geldi. Varşova’daki Yahudi ortak yardım örgütü Aleynhilf’in (öz dayanışma) öndegelen bir yöneticisi oldu. Mültecilere ve aşevlerine yapılan yardımların koordinasyonuna yardımcı oldu. Ayrıca, geniş bir Meclis Komiteleri ağının kurulmasına yardım etti ve bunları Aleynhilf’in sosyal tabanı hâline getirmek için çalıştı.
Ringelblum, gettoda Yid kültürünün geliştirilmesine yardımcı olacak bir topluluğun (Yidishe Kultur Organizatsye; YIKOR) kurulmasına destek oldu. Ancak en önemli girişimi, Varşova gettosunun gizli arşivi olan Oneg Shabbat yeraltı arşivini kurması oldu. Kurucularının gizli olağan toplantılarını Sebt gününde düzenlemesi nedeniyle yeraltı arşivine, topluluğun geleneksel Sebt günü toplantılarına atıfta bulunan Oneg Shabbat adı verildi. Ekim 1939’da Ringelblum tarafından bireysel bir tarihçe olarak oluşturulan arşiv, Kasım 1940’ta gettonun dış dünyaya kapatılmasından sonra onlarca katkı sahibiyle örgütlü bir yeraltı operasyonuna dönüştü.
Ringelblum’un ve Arşivin Kaderi
Ringelblum ve ailesi, Mart 1943’te Varşova gettosundan kaçtı. Varşova’nın Yahudilere kapalı olan bir bölgesinde saklandılar. Varşova gettosu ayaklanmasında gettoya geri dönen Ringelblum esir düştü ve Trawniki kampına sürüldü. Polonyalı bir adam ve Yahudi bir kadının yardımıyla kaçtıktan sonra saklanan ailesine geri döndü. Saklandıkları yer, Mart 1944’te bulundu. Aile ve birlikte saklandıkları diğer Yahudiler, Varşova gettosunun harabelerine götürüldü ve orada öldürüldü.
Ne yazık ki savaştan sonra arşivin yalnızca ilk iki bölümü bulundu. Arşivin, Varşova’daki Yahudi Tarih Enstitüsü’nde koruma altında olan bu bölümleri, Polonya Yahudilerinin Holokost sırasında başına gelen olaylarla ilgili en önemli belge koleksiyonlarından birini oluşturmaktadır.