Jan Karski
Jan Karski, Polonya’nın sürgündeki hükûmetinin yeraltı kuryesiydi. Batı’daki Müttefik ülkelere Avrupalı Yahudilerin toplu hâlde katledildiğinin kanıtlarını sundu. Varşova gettosundaki Nazi zulmü ve Yahudilerin ölüm merkezlerine sürülmesi hakkında raporlar verdi.
Önemli gerçekler
-
1
Jan Karski, Jan Kozielewski’nin takma adıydı. Nazi Almanyası’nın işgaline karşı Polonya direnişinde görev aldı.
-
2
1942’de Karski, Alman Nazilerin Varşova gettosunda Yahudilere insanlık dışı muamelesine tanık oldu. Izbica geçici kampında Almanların binlerce Yahudiyi öldürme merkezine giden trenlere tıktığını gördü.
-
3
1943’te Karski, Batı’daki Müttefik ülkelere Nazi Almanyası’nın Avrupa’daki Yahudileri toplu olarak öldürdüğünün kanıtlarını sundu. Londra ve Washington’daki liderler, Karski’nin harekete geçme talebini reddetti.
Jan Karski, 1914 yılında Jan Kozielewski adıyla Roma Katolik Kilisesi mensubu bir ailenin çocuğu olarak Lodz’da dünyaya geldi. II. Dünya Savaşı’ndan önce hukuk fakültesini bitirip diplomatlık eğitimi aldı. Ayrıca harp okulunu topçu yedek subay olarak tamamladı. Öğrencilik zamanlarında ve sonrasında Karski Romanya, Almanya, İsviçre ve İngiltere’de diplomatik görevlerde ve konsolosluk bünyesinde staj yaptı. 1938’de Polonya Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Konsolosluk biriminde çalışmaya başladı.
II. Dünya Savaşı’nın Başlaması
Eylül 1939’da başlayan II. Dünya Savaşı, Karski’nin gelecek vaat eden diplomatlık kariyerini yarıda kesti. O ay Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliği, Polonya’yı işgal etti. Ağustos 1939 Alman-Sovyet Paktı kapsamında Polonya’nın batı yarısını Nazi Almanyası, doğu yarısını ise Sovyetler Birliği işgal etti. Savaşın başında Polonya ordusuna katılan Karski, Eylül ayının sonunda Sovyetler tarafından esir alındı. Sovyet esareti altındayken Karski soyadını kullanmaya başladı.
Kasım ayında Sovyetler ve Almanlar arasında yapılan bir mahkûm alışverişi kapsamında Karski, Alman gözetimine alındı. Almanların Radom’daki bir esir kampında tuttuğu Karski, kamptan kaçmayı başardı. Buradan Varşova’ya gitti ve Polonya’nın yeraltı direniş hareketine katıldı.
Holokost Tanığı Olarak Karski
Karski’nin olağanüstü bir coğrafya ve yabancı dil bilgisinin yanı sıra kayda değer bir hafızasının olduğu biliniyordu. Bu özellikleriyle Polonya’nın Alman ve Sovyetlere karşı yeraltı hareketi için oldukça becerikli bir kurye oldu. Kuryelik görevinde direnişçiler ile merkezi Londra’da bulunan sürgündeki Polonya hükûmeti arasında gizli bilgiler iletiyordu. 1940’ın sonlarında görevi sırasında Gestapo tarafından yakalandı ve acımasızca işkence edildi. Baskı altında sırları ifşa edeceğinden korkan Karski, bileklerini keserek intihar etmeye çalıştı, ancak hastaneye gönderildi. Polonyalı direnişçilerin yardımıyla kaçtı.
1942’nin sonlarında Karski, Varşova gettosuna ve Yahudilerin Belzec öldürme merkezine geçiş gettosu olan Izbica’ya gizlice girip çıkıyordu. Her iki yerde de Almanların uyguladığı ve on binlerce Yahudinin açlıktan ve hastalıktan ölmesine yol açan korkunç koşullara tanık oldu. Izbica’da muhafız kılığında gizlenen Karski, binlerce Yahudinin yük vagonlarına tıkıldığını gördü. Trenin onları ölüme götürdüğünü öğrenecekti.
Bunun üzerine Alman işgali altındaki Avrupa’yı geçip Londra’ya ulaşmayı başaran Karski, burada Polonya’nın sürgündeki hükûmetine ve İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden dâhil olmak üzere üst düzey İngiliz makamlarına bir rapor sundu. Tanık olduğu olayları anlatarak Nazi Almanyası’nın Avrupa’nın her yerinde Yahudileri öldürdüğünü ifade etti. Temmuz 1943’te Washington’a giden Karski, aynı raporu sunmak üzere Amerikan Başkanı Franklin D. Roosevelt ile görüştü. Karski, Yahudileri kurtarmak için çeşitli girişimlerde bulundu. Ancak müttefik ülkelerin liderleri, ilk önceliklerinin Alman ordusunu yenmek olması gerektiği konusunda ısrar etti.
Eylül 1943’te Londra’ya dönen Karski, Batı’daki Polonya Silahlı Kuvvetleri’ne (Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie) katılmak için dilekçe verdi. Polonya’nın sürgündeki hükûmeti, çeşitli siyasi nedenlerle bu talebi reddetti. Bunun yerine Karski, Şubat 1944’te halkla ilişkiler görevi dâhilinde yeniden ABD’ye gönderildi. O yıl boyunca Nazi Almanyası’nın Polonya’yı işgali, Polonya yeraltı direnişi ve Nazilerin Yahudilere zulmü hakkında konferanslar verdi, gazete yazıları yazdı ve radyo programları yaptı.
Amerika’daki Yaşam
Karski, savaştan sonra Amerika Birleşik Devletleri’nde kaldı. 1949’da Georgetown Üniversitesi’ne girdi ve 1952’de Georgetown Üniversitesi’nin Dışişleri Fakültesi’nde doktora derecesi aldı. 1984’te Prof. Dr. olarak emekli olana kadar Georgetown Üniversitesi’nde görev yaptı.
Savaş sırasındaki deneyimleri ve Soykırım anılarının etkisiyle Karski, yaşamının geri kalanında Polonya-Yahudi ilişkilerini desteklemek ve Nazizmin tüm kurbanlarının anısını onurlandırmak için çalıştı. Polonya’nın en yüksek sivil ve askerî başarı nişanlarının yanı sıra İsrail fahri vatandaşlığı kazanan Karski, Yad Vashem tarafından “Righteous Among the Nations” (Uluslararası Dürüstler) unvanına layık görüldü.
Jan Karski, Temmuz 2000’de Washington, DC’de öldü.