Janusz Korczak
Janusz Korczak, 1911’den 1942’ye kadar Varşova’da bir Yahudi yetimhanesi işleten tanınmış bir doktor ve yazardı. Ağustos 1942’de personeliyle birlikte Alman makamlarının Treblinka’ya sürerek ölüme terk ettiği çocukların yanında kaldı.
Janusz Korczak, Polonyalı Yahudi doktor ve yazar olan Henryk Goldszmit’in kitaplarını yazarken kullandığı takma adıdır. Goldszmit ilk kez 1900’lerin başında çocuklar için yazdığı hikâye kitapları ve yetişkinler için yazdığı çocuk bakımı kitaplarıyla ün kazandı. 1870’lerin sonunda Varşova’da ciddi ölçüde asimile olmuş Polonyalı bir Yahudi ailenin çocuğu olarak doğan Goldszmit, çocuk doktoru olarak öğrenim gördü. Çocuk yetiştirme konusunda çığır açıcı düşünceler geliştirerek yetişkinleri, çocuklara sevgi ve saygıyla davranmaya teşvik etti. Yazar olarak tanınırlık kazanan Goldszmit, Polonya genelinde Janusz Korczak adıyla tanınmaya başladı.
1911’de Korczak, Varşova’da yeni açılan bir Yahudi yetimhanesinin yöneticilik görevini üstendi. O ve yakın bir meslektaşı olan Stefania “Stefa” Wilczyńska, yetimhaneyi yıllarca Korczak’ın çocuk yetiştirme felsefesine uygun olarak idare etti. Evdeki her çocuğun görevleri ve hakları vardı ve herkesin eylemlerinden sorumlu olması gerekiyordu. Yetimhanenin kendisi, bir “çocuk cumhuriyeti” olarak işletiliyordu. Yetimhanenin küçük üyelerinin şikâyetlerini dile getirmesi ve adalet araması için belirli aralıklarla duruşmalar düzenleniyordu.
Korczak, ayrıca Mały Przegląd’ın (Küçük Dergi) hazırlanmasında yetimhanedeki çocuklara önemli görevler verdi. Mały Przegląd, Lehçe yayın yapan Nasz Przegląd (Bizim Dergimiz) Siyonist gazetesinin düzenli bir eki olarak yayınlanıyordu. Dönemin çocuklara yönelik diğer süreli yayınlarının aksine çocuklar, hangi konularda yazacaklarını kendileri seçiyor ve gazetelerinin sayfalarında nelerin yayınlanacağına karar veriyordu.
“Yaşlı Doktor” adıyla radyo yayınları yapmaya başlayan Korczak’ın ülke genelinde tanınırlığı arttı. Hikâyeler okuyor, çocuklarla röportajlar yapıyor ve haftalık programının hem çocuklar, hem de yetişkinler için popüler olmasını sağlayan gündelik tarzda bilgiler veriyordu. 1930’ların ortalarında Polonya’da yükselen antisemitizm, Korczak’ın bu konumunu kaybetmesine yol açtı. Ancak Korczak, 1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgalini takip eden haftalarda düzenli yayınlarını sürdürdü. Korczak, Polonya’nın Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliği tarafından bölünmesine kadar dinleyicilerini cesaretlendirmek ve onlara moral vermek için çalıştı.
1940 sonbaharında Alman makamları, Varşova gettosunu kurdu. Yahudi cemaati, bölgeyi şehrin geri kalanından ayıran bir duvar inşaatını finanse etmeye zorlandı. Aşırı kalabalık ve malzeme yetersizliğiyle boğuşan gettoda yaşam koşulları olağanüstü derecede zordu. Açlık ve hastalık nedeniyle on binlerce insan ölüyor ve birçok çocuk yetim ve sahipsiz kalıyordu.
Tuttuğu getto günlüğüne göre Korczak, sayıları giderek artan çocuklara yiyecek ve ilaç sağlamak için sürekli mücadele ediyordu. Kendi sağlığıyla mücadele etmeye başlamış olmasına karşın Korczak, zamanının çoğunu bağış toplamak ve yetimhaneye yiyecek taşımak için harcıyordu. Korczak’ın günlüğünde çocukların zihinsel ve duygusal sağlığını korumak için neler yaptığı da anlatılmaktadır. Az sayıdaki personel, gettonun sefil koşullarında dahi yetimhanenin normal ve gündelik rutinini korumak için elinden geleni yapıyordu. Çocukların derslerine odaklanmalarını sağlıyor, dersler, konserler ve tiyatro oyunları düzenliyorlardı.
Temmuz 1942’nin sonlarında Alman makamları, Varşova gettosundan toplu hâlde sürdükleri yüz binlerce Yahudiyi Treblinka öldürme merkezinde toplamaya başladı. Korczak’ın getto dışındaki Polonyalı arkadaşları, onu saklayarak ya da ona sahte kimlik belgeleri vererek Korczak’ın gettoya sürülmekten kurtulmasına yardımcı olmayı teklif etti. Ancak Korczak, gettodan ayrılmayı düşünmedi. O ve ekibi, kendilerini kurtarmamaya karar verdi. Bunun yerine, çocuklara bakmaya mümkün olduğunca devam edeceklerdi.
1942 Ağustos ayının başlarında Alman makamları, Varşova gettosundaki çocuk evlerinde yaşayan çocukların tamamını gettonun dışına attı. 5 ya da 6 Ağustos sabahı Alman polisi, ansızın gelip Korczak’ın personeline binalarını boşaltmalarını emretti. Korczak, Wilczyńska ve az sayıdaki personelin geri kalanı çocukları hızlıca dışarıda topladı. Özel bakıcılarının yardımıyla yaklaşık iki yüz çocuk, gettonun kalabalık sokaklarında Umschlagplatz’a (sürgün alanı) yürüdü. Korczak ve personel, çocukların paniğe kapılmasını önlemeye çalıştı. Tanıkların ifadelerine göre grubun gettodan geçişi, düzenli ve onurlu bir şekilde gerçekleşti.
Umschlagplatz’a geldikten sonra Korczak ve personeli, çocuklarla birlikte tren vagonlarına bindi. Bu trenler, Varşova’nın yaklaşık 100 km kuzeydoğusunda bulunan Treblinka öldürme merkezine sürülecek kişileri taşıyordu. Bu sıcak ve aşırı kalabalık büyükbaş hayvan vagonlarının koşulları, bu vagonlara tıkılmış, yetersiz beslenen ve hasta insanlar için son derece tehlikeliydi. Bu sürgün trenlerinde birçok kişi hayatını kaybetti. 1942 yazında Varşova gettosundan Treblinka’ya yapılan ölüm yolculuğundan sağ çıkan Yahudilerin neredeyse tamamı, Treblinka’ya geldikten kısa bir süre sonra öldürüldü. Çocukların ve bakıcılarının tamamı, Treblinka’ya geldikleri gün büyük olasılıkla öldürüldü.
Janusz Korczak’ın yazar, doktor ve çocuk hakları savunucusu olarak yaptıkları günümüzde de eğitimcilere ve çocuk bakımı uzmanlarına ilham vermeye devam ediyor. Korczak, Polonyalı ve Yahudi olmasından eşit derecede gurur duyuyordu. Yaşam boyu yaptığı çalışmalar ve bakımındaki çocuklar için yaptığı fedakârlıklar, Polonya ve Yahudi toplumu tarafından takdir edilmektedir.
