Janusz Korczak
Ο Janusz Korczak ήταν γνωστός γιατρός και συγγραφέας που διηύθυνε ένα εβραϊκό ορφανοτροφείο στη Βαρσοβία, από το 1911 έως το 1942. Ο Korczak και το προσωπικό του παρέμειναν με τα παιδιά ακόμη και όταν οι γερμανικές αρχές τα απέλασαν για εξόντωση στην Τρεμπλίνκα το 1942.
Το όνομα «Janusz Korczak» ήταν το ψευδώνυμο του Henryk Goldszmit, Πολωνού Εβραίου και συγγραφέα. Ο Goldszmit έγινε γνωστός στις αρχές της δεκαετίας του 1900, γράφοντας παραμύθια για παιδιά και βιβλία για την παιδική φροντίδα για ενήλικες. Γεννημένος σε μια άκρως αφομοιωμένη πολωνοεβραϊκή οικογένεια στη Βαρσοβία στα τέλη της δεκαετίας του 1870, ο Goldszmit σπούδασε για να γίνει παιδίατρος. Ανέπτυξε πρωτοποριακές απόψεις για την ανατροφή των παιδιών, προτρέποντας τους ενήλικες να τους συμπεριφέρονται με αγάπη και σεβασμό. Καθώς η φήμη του ως συγγραφέας μεγάλωνε, ο Goldszmit έγινε γνωστός σε όλη την Πολωνία ως Janusz Korczak.
Το 1911 ο Korczak ανέλαβε τη διεύθυνση ενός νέου εβραϊκού ορφανοτροφείου στη Βαρσοβία. Για δεκαετίες, αυτός και η στενή του συνεργάτιδα, Stefania "Stefa" Wilczyńska, διοικούσαν το ίδρυμα σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Korczak για την ανατροφή των παιδιών. Κάθε παιδί στο ίδρυμα είχε καθήκοντα και δικαιώματα και όλοι ήταν υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Το ίδιο το ίδρυμα λειτουργούσε ως «παιδική δημοκρατία». Οι νεαροί ένοικοι συγκαλούσαν τακτικά δικαστήριο για να ακούσουν παράπονα και να αποδώσουν δικαιοσύνη.
Ο Korczak έδωσε επίσης στα παιδιά του ιδρύματος κεντρικούς ρόλους στην έκδοση της Mały Przegląd (Η μικρή εφημερίδα). Η Mały Przegląd ήταν ένα τακτικό ένθετο που δημοσιευόταν στην πολωνόφωνη Σιωνιστική εφημερίδα Nasz Przegląd («Η Εφημερίδα μας»). Σε αντίθεση με πολλά άλλα παιδικά περιοδικά της εποχής, τα ίδια τα παιδιά επέλεγαν τα θέματα για τα οποία έγραφαν και αποφάσιζαν τι θα εμφανιζόταν στις σελίδες της εφημερίδας τους.
Το εθνικό προφίλ του Korczak διαδόθηκε καθώς άρχισε να κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές ως «ο γέρος γιατρός». Διάβαζε ιστορίες, έπαιρνε συνεντεύξεις από παιδιά και έδινε διαλέξεις με ένα χαλαρό ύφος, που έκανε την εβδομαδιαία εκπομπή του δημοφιλή τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες. Η άνοδος του αντισημιτισμού στην Πολωνία στα μέσα της δεκαετίας του 1930 έκανε τον Korczak να χάσει αυτή τη θέση. Ωστόσο, έκανε για λίγο και πάλι τακτικές εκπομπές κατά τη διάρκεια των εβδομάδων που ακολούθησαν τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου του 1939. Ο Korczak προσπάθησε να εμψυχώσει και να καθησυχάσει τους ακροατές του μέχρι τη διχοτόμηση της Πολωνίας από τη ναζιστική Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση, αργότερα τον ίδιο μήνα.
Το φθινόπωρο του 1940, οι γερμανικές αρχές δημιούργησαν το γκέτο της Βαρσοβίας. Η εβραϊκή κοινότητα αναγκάστηκε να πληρώσει για την κατασκευή ενός τείχους που χώριζε την περιοχή από την υπόλοιπη πόλη. Οι συνθήκες στο συνωστισμένο και ανεπαρκώς εφοδιασμένο γκέτο ήταν εξαιρετικά δύσκολες. Η πείνα και οι ασθένειες προκάλεσαν δεκάδες χιλιάδες θανάτους, αφήνοντας πολλά παιδιά ορφανά και χωρίς φροντίδα.
Το ημερολόγιο του Korczak για το γκέτο καταγράφει τους συνεχείς αγώνες του για την παροχή τροφής και φαρμάκων στον αυξανόμενο αριθμό των παιδιών που είχε υπό τη φροντίδα του. Παρόλο που είχε αρχίσει να έχει προβλήματα υγείας, ο Κόρτσακ περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου του αναζητώντας δωρεές και μεταφέροντας τρόφιμα στο ορφανοτροφείο. Το ημερολόγιό του περιγράφει επίσης πώς προσπαθούσε να διατηρήσει την ψυχική και συναισθηματική ευημερία των παιδιών. Το λιγοστό προσωπικό έκανε ό,τι μπορούσε για να διατηρήσει κάποια επίφαση της κανονικής, καθημερινής ρουτίνας του σπιτιού, ακόμη και μέσα στις άθλιες συνθήκες του γκέτο. Κρατούσαν τα παιδιά συγκεντρωμένα στις σπουδές τους και διοργάνωναν διαλέξεις, συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις.
Στα τέλη Ιουλίου του 1942, οι γερμανικές αρχές άρχισαν τη μαζική απέλαση εκατοντάδων χιλιάδων Εβραίων από το γκέτο της Βαρσοβίας για να πεθάνουν στο κέντρο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα. Οι Πολωνοί φίλοι του Korczak έξω από το γκέτο προσφέρθηκαν να τον βοηθήσουν να ξεφύγει από τις απελάσεις, κρύβοντάς τον ή παρέχοντάς του πλαστά έγγραφα ταυτότητας. Ωστόσο, ο Korczak δεν σκέφτηκε να φύγει. Αυτός και το προσωπικό του αποφάσισαν ότι δεν θα επιχειρούσαν να σωθούν. Αντίθετα, αποφάσισαν να συνεχίσουν να φροντίζουν τα παιδιά για όσο περισσότερο μπορούσαν.
Στις αρχές του Αυγούστου του 1942, οι γερμανικές αρχές απέλασαν τους κατοίκους όλων των ορφανοτροφείων εντός του γκέτο της Βαρσοβίας. Το πρωί της 5ης ή 6ης Αυγούστου, η γερμανική αστυνομία κατέφτασε ξαφνικά και διέταξε το προσωπικό του Κόρτσακ να εκκενώσει το κτίριο. Ο Korczak, η Wilczyńska και το υπόλοιπο προσωπικό συγκέντρωσαν γρήγορα τα παιδιά έξω. Με τους αφοσιωμένους συνοδούς τους να τα βοηθούν, σχεδόν διακόσια παιδιά περπάτησαν μέσα από τους γεμάτους κόσμο δρόμους του γκέτο προς το Umschlagplatz (χώρος απέλασης). Ο Korczak και το προσωπικό προσπάθησαν να μην πανικοβάλουν τα παιδιά. Οι μαρτυρίες περιγράφουν την πορεία της ομάδας μέσα από το γκέτο ως ομαλή και αξιοπρεπή.
Αφού έφτασαν στο Umschlagplatz, ο Korczak και το προσωπικό του επιβιβάστηκαν στα βαγόνια του τρένου μαζί με τα παιδιά. Αυτά τα τρένα μετέφεραν τους απελαθέντες στο κέντρο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα, το οποίο βρισκόταν περίπου εκατό χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Βαρσοβίας. Οι συνθήκες στα ζεστά και συνωστισμένα βαγόνια μεταφοράς βοοειδών ήταν εξαιρετικά επικίνδυνες για τους υποσιτισμένους και άρρωστους ανθρώπους που ήταν στριμωγμένοι μέσα σε αυτά. Πολλά άτομα πέθαναν σε αυτά τα τρένα εκτόπισης. Σχεδόν όλοι οι Εβραίοι που επέζησαν από το θανατηφόρο ταξίδι από το γκέτο της Βαρσοβίας στην Τρεμπλίνκα το καλοκαίρι του 1942 δολοφονήθηκαν αμέσως μετά την άφιξή τους. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα παιδιά και οι άνθρωποι που τα φρόντιζαν σκοτώθηκαν όλοι την ημέρα που έφτασαν στην Τρεμπλίνκα.
Η καριέρα του Janusz Korczak ως συγγραφέας, γιατρός και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των παιδιών εξακολουθεί να εμπνέει εκπαιδευτικούς και ειδικούς σε θέματα παιδικής φροντίδας μέχρι σήμερα. Ο Korczak ήταν εξίσου υπερήφανος τόσο για την πολωνική του εθνικότητα, όσο και για την εβραϊκή του ταυτότητα. Μνημονεύεται τόσο από την πολωνική όσο και από την εβραϊκή κοινότητα για το έργο της ζωής του και τις θυσίες που έκανε για τα παιδιά που φρόντιζε.
