22 czerwca 1941 r. nazistowskie Niemcy zaatakowały Związek Radziecki pod kryptonimem operacja „Barbarossa”. Była to największa niemiecka operacja wojskowa w czasie II wojny światowej.

Cele inwazji

Niemieccy żołnierze w Związku Radzieckim

Od lat 20. XX w. główne cele ruchu nazistowskiego obejmowały: 

  • zniszczenie Związku Radzieckiego przy użyciu sił wojskowych;
  • trwałe wyeliminowanie komunistycznego zagrożenia dla Niemiec;
  • oraz zagarnięcie najlepszych ziem w granicach Związku Radzieckiego jako Lebensraum („przestrzeni życiowej”) dla długoterminowego osadnictwa niemieckiego. 

W związku z tym Adolf Hitler zawsze uważał niemiecko-sowiecki pakt o nieagresji z 23 sierpnia 1939 r. (powszechnie nazywany paktem Ribbentrop-Mołotow) za tymczasowy manewr taktyczny. W lipcu 1940 r., zaledwie kilka tygodni po zdobyciu przez Niemcy Francji i Niderlandów (Belgii, Luksemburga i Holandii), Hitler postanowił zaatakować Związek Radziecki w ciągu następnego roku. Dnia 18 grudnia 1940 r. podpisał dyrektywę nr 21 (kryptonim operacji „Barbarossa”). Był to pierwszy rozkaz operacyjny dotyczący inwazji na Związek Radziecki.

Od początku planowania operacyjnego niemieckie władze wojskowe i policyjne zamierzały prowadzić wyniszczającą wojnę przeciwko temu, co uważały za „judeobolszewicki” rząd komunistyczny Związku Radzieckiego, a także przeciwko jego obywatelom, zwłaszcza Żydom. W zimowych i wiosennych miesiącach 1941 r. urzędnicy Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych (Oberkommando des Heeres-OKH) oraz Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt-RSHA) negocjowali ustalenia dotyczące rozmieszczenia Einsatzgruppen za linią frontu. Jednostki Einsatzgruppen miały dokonywać masowych rozstrzelań Żydów, komunistów i innych osób uznanych za niebezpieczne dla ustanowienia długotrwałego niemieckiego panowania na terytorium Związku Radzieckiego. Były to specjalne jednostki Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (Sicherheitsdienst-SD), często nazywane mobilnymi jednostkami zagłady. Ponadto niemiecka armia planowała, że dziesiątki milionów obywateli radzieckich umrą z głodu jako zamierzony skutek niemieckiej polityki okupacyjnej.

Inwazja

Mając 134 dywizje w pełnej gotowości bojowej i 73 dywizje do rozmieszczenia na tyłach frontu, 22 czerwca 1941 r. wojska niemieckie zaatakowały Związek Radziecki. Inwazja rozpoczęła się niecałe dwa lata po podpisaniu paktu niemiecko-sowieckiego. Trzy grupy armii zaatakowały Związek Radziecki na szerokim froncie. W skład tych grup wchodziły ponad trzy miliony żołnierzy niemieckich. Żołnierzy tych wspierało 650 000 żołnierzy sojuszników Niemiec (Finlandii i Rumunii). Wojska te zostały później uzupełnione o jednostki z Włoch, Chorwacji, Słowacji i Węgier. Front rozciągał się od Morza Bałtyckiego na północy do Morza Czarnego na południu.

Przez wiele miesięcy przywódcy radzieccy nie słuchali ostrzeżeń mocarstw zachodnich dotyczących gromadzenia wojsk niemieckich wzdłuż zachodniej granicy. W ten sposób Niemcy i ich partnerzy z Państw Osi osiągnęli prawie całkowite zaskoczenie taktyczne. Znaczna część radzieckich sił powietrznych została zniszczona na lądzie. Wojska radzieckie zostały początkowo przytłoczone, gdy niemieckie jednostki okrążyły miliony radzieckich żołnierzy. Odcięci od zaopatrzenia i posiłków żołnierze radzieccy nie mieli innego wyjścia, jak tylko się poddać.

W miarę jak armia niemiecka posuwała się w głąb terytorium Związku Radzieckiego, za oddziałami podążały jednostki SS i policji. Jako pierwsze pojawiły się jednostki Einsatzgruppen. RSHA powierzył tym jednostkom następujące zadania: 

  • identyfikowanie i eliminowanie osób, które mogłyby organizować i prowadzić opór wobec niemieckich sił okupacyjnych; 
  • identyfikowanie i koncentrowanie grup ludzi, którzy byli uważani za potencjalne zagrożenie dla niemieckiego panowania na Wschodzie; 
  • tworzenie sieci wywiadowczych;
  • zabezpieczanie najważniejszych dokumentów i obiektów.

Masowe mordy

Jednostki Einsatzgruppen rozpoczęły masowe rozstrzelania. Ich celem byli przede wszystkim Żydzi, funkcjonariusze partii komunistycznej i państwa radzieckiego oraz Romowie. W celu koncentracji dużej liczby radzieckich Żydów tworzono getta i inne ośrodki przetrzymywania, często z pomocą personelu armii niemieckiej.

Pod koniec lipca do Związku Radzieckiego przybyli przedstawiciele Heinricha Himmlera (Wyżsi Dowódcy SS i Policji). SS i policja, wspierane przez lokalnie rekrutowane oddziały pomocnicze, zaczęły rozstrzeliwać całe społeczności żydowskie. Hitler podjął decyzję o deportowaniu niemieckich Żydów do okupowanego Związku Radzieckiego począwszy od 15 października 1941 r. Do podjęcia tej decyzji przyczyniły się szybkie postępy zarówno na froncie militarnym, jak i w mordowaniu Żydów ze Związku Radzieckiego. Decyzja ta zapoczątkowała politykę, która stała się znana jako „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”. „Ostateczne rozwiązanie” polegało na fizycznej zagładzie nie tylko Żydów na okupowanym przez Niemców Wschodzie, ale także Żydów w całej Europie.

Ofensywy wojskowe

W ciągu pierwszych sześciu tygodni po ataku Niemiec Związek Radziecki poniósł katastrofalne straty militarne. Jednak Związek Radziecki nie załamał się tak, jak przewidywali nazistowscy przywódcy i niemieccy dowódcy wojskowi. W połowie sierpnia 1941 r. Sowieci wzmocnili swój opór. To pokrzyżowało Niemcom plany wygrania wojny do jesieni 1941 r. Mimo to pod koniec września 1941 r. siły niemieckie dotarły do bram rosyjskiego miasta Leningrad (obecnie Sankt Petersburg) na północy. Zajęły także Smoleńsk, miasto w Rosji położone ponad 320 km na południowy zachód od Moskwy, a także Dniepropietrowsk (obecnie Dniepr), miasto w Ukrainie położone ponad 450 km na południowy wschód od Kijowa. Na południu wojska niemieckie wdarły się na Półwysep Krymski. Na początku grudnia dotarły do przedmieść Moskwy.

Po miesiącach kampanii armia niemiecka była jednak wyczerpana. Spodziewając się szybkiego upadku Związku Radzieckiego, niemieccy planiści nie przygotowali swoich wojsk do wojny zimą. Nie zapewnili wystarczającej ilości żywności i lekarstw, ponieważ spodziewali się, że ich wojska będą żyć z ziemi podbitego Związku Radzieckiego kosztem miejscowej ludności. W rezultacie siły niemieckie – rozciągnięte wzdłuż liczącego 1 600 km frontu wschodniego – stały się podatne na radziecki kontratak.

Dnia 6 grudnia 1941 r. Związek Radziecki rozpoczął wielką ofensywę na środek frontu. Spowodowało to chaotyczne wycofywanie się Niemców spod Moskwy. Kilka tygodni zajęło Niemcom ustabilizowanie frontu na wschód od Smoleńska. Latem 1942 r. Niemcy wznowiły ofensywę, prowadząc zmasowany atak na południe i południowy wschód w kierunku miasta Stalingrad (obecnie Wołgograd) nad Wołgą oraz w kierunku pól naftowych na Kaukazie. We wrześniu 1942 r. Niemcy dotarli na obrzeża Stalingradu i zbliżyli się do miasta Grozny na Kaukazie, około 170 km od brzegów Morza Kaspijskiego. Był to najdalszy geograficzny zasięg niemieckiej dominacji w Europie podczas II wojny światowej.

Ostatnia edycja Jun 23, 2023