Πρωτόκολλο του Βάνζεε
Το Πρωτόκολλο του Βάνζεε είναι ένα από τα πιο σημαντικά διασωθέντα γερμανικά έγγραφα για το Ολοκαύτωμα.
Η Διάσκεψη του Βάνζεε πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 1942. Πρόεδρος ήταν ο Reinhard Heydrich, επικεφαλής του Κεντρικού Γραφείου Ασφαλείας του Ράιχ (Reichssicherheitshauptamt, RSHA). Στη διάσκεψη, ο Heydrich περιέγραψε την επέκταση των μαζικών δολοφονιών των Ναζί ώστε να συμπεριληφθούν 11 εκατομμύρια Εβραίοι στην Ευρώπη. Τα προσεκτικά αναθεωρημένα πρακτικά της διάσκεψης είναι γνωστά ως το Πρωτόκολλο του Βάνζεε.
Ο Adolf Eichmann συνέταξε και αναθεώρησε σε μεγάλο βαθμό το πρωτόκολλο από τις σημειώσεις που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια της συνάντησης. Δεν πρόκειται για μια κατά λέξη απομαγνητοφώνηση της διάσκεψης, αλλά για τα προσεκτικά αναθεωρημένα πρακτικά της συνεδρίασης. Ένας διακεκριμένος μελετητής του Ολοκαυτώματος υποστήριξε ότι το πρωτόκολλο θα πρέπει να εκληφθεί ως κατευθυντήριες γραμμές εγκεκριμένες από τον Reinhard Heydrich και το RSHA.
Το πρωτόκολλο κατονομάζει τους συμμετέχοντες στη διάσκεψη. Υποδεικνύει επίσης τη συμφωνία τους να συνεργαστούν σε ηπειρωτική κλίμακα για την «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος», με άλλα λόγια, για τις μαζικές δολοφονίες. Αν και τα ακριβή λόγια των παρευρισκομένων δεν είναι γνωστά, το πρωτόκολλο δεν καταγράφει την έκφραση καμίας αντίθετης άποψης στο σχέδιο. Ο Heydrich εκμεταλλεύτηκε τη διάσκεψη για να μεταφέρει με έμφαση στους άλλους εκπροσώπους της κυβέρνησης και του ναζιστικού κόμματος ότι η κύρια ευθύνη για την επίλυση του «εβραϊκού ζητήματος» ήταν στα χέρια τους.
Το Πρωτόκολλο του Βάνζεε ανατυπώθηκε και μοιράστηκε σε κορυφαίους αξιωματούχους της γερμανικής κυβέρνησης και του Ναζιστικού Κόμματος. Ωστόσο, μέχρι σήμερα έχει βρεθεί μόνο ένα σωζόμενο αντίγραφο. Ανήκε στον Martin Luther, υφυπουργό στο υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας, ο οποίος διαπραγματευόταν με τους συμμάχους της Γερμανίας τον εκτοπισμό των Εβραίων αυτών των χωρών σε ναζιστικά κέντρα εξόντωσης. Τα αμερικανικά στρατεύματα ανακάλυψαν το έγγραφο τον Απρίλιο του 1945 στα αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας, τα οποία είχαν μεταφερθεί από το Βερολίνο και άλλες γερμανικές πόλεις στην ύπαιθρο για να αποφευχθεί η καταστροφή τους από τους σφοδρούς συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Τον Ιανουάριο του 1945, η γερμανική κυβέρνηση διέταξε να καταστραφούν όλα τα εμπιστευτικά και άκρως απόρρητα κυβερνητικά αρχεία, εάν υπήρχε κίνδυνος να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Ευτυχώς, τα αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών διασώθηκαν. Αφού εξασφάλισαν τα έγγραφα, οι αμερικανικές δυνάμεις τα μετέφεραν στο Βερολίνο, όπου ελέγχθηκαν και κάποια μετατράπηκαν σε μικροφίλμ.
Στα τέλη του 1946, το Πρωτόκολλο του Βάνζεε βρέθηκε ανάμεσα σε αυτά τα αρχεία. Το ανακάλυψε ο Kenneth Duke,, μέλος του αμερικανικού προσωπικού ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη μετατροπή των εγγράφων σε μικροφίλμ. Τον Μάρτιο του 1947, ειδοποίησε τον Δρ. Robert Kempner. Ο Kempner ήταν ένας Εβραίος πρόσφυγας γερμανικής καταγωγής που υπηρέτησε ως εισαγγελέας των ΗΠΑ στη Δίκη των Διπλωματών, μία από τις Επακόλουθες Δίκες της Νυρεμβέργης. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας της δικαστικής διαδικασίας, ο Kempner ανέκρινε επίσης αρκετούς από τους Γερμανούς αξιωματούχους που συμμετείχαν στη Διάσκεψη του Βάνζεε. Οι εισαγγελείς επικαλέστηκαν το Πρωτόκολλο σε τουλάχιστον δύο από τις Επακόλουθες Δίκες της Νυρεμβέργης.
Η Διάσκεψη του Βάνζεε και το πρωτόκολλό της αναφέρθηκαν επίσης κατά τη διάρκεια της δίκης του Adolf Eichmann στην Ιερουσαλήμ, το 1961. Ο κατηγορούμενος ερωτήθηκε σχετικά με τον ρόλο του στην προετοιμασία της συνάντησης και τη δημιουργία του εγγράφου. Ο Eichmann παραδέχθηκε τον ρόλο του στην προετοιμασία της διάσκεψης και στην τήρηση των επίσημων πρακτικών. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης, ένας γραμματέας κρατούσε στενογραφικές σημειώσεις των πρακτικών, τις οποίες ο Eichmann στη συνέχεια αναθεώρησε, αφαιρώντας αυτό που αποκαλούσε «χυδαιότητες» και αλλάζοντας το κείμενο ώστε να αντικατοπτρίζει περισσότερο την «επίσημη γλώσσα». Η συνοπτική εκδοχή της διάσκεψης διαβιβάστηκε στη συνέχεια στον Heydrich για έλεγχο και σχολιασμό.
Οι μελετητές του Ολοκαυτώματος έχουν από καιρό αναγνωρίσει τη σημασία του Πρωτοκόλλου του Βάνζεε ως ένα κρίσιμο αποδεικτικό στοιχείο για την κατανόηση της εξέλιξης της λήψης αποφάσεων των Ναζί σχετικά με το Ολοκαύτωμα και των γραφειοκρατικών πτυχών του καθεστώτος του Χίτλερ. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ιστορικοί έφεραν στο φως έγγραφα από τα αρχεία των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που βοήθησαν στην καλύτερη ερμηνεία της Διάσκεψης του Βάνζεε και στον εμπλουτισμό του κειμένου του πρωτοκόλλου.
Υποσημειώσεις
-
Footnote reference1.
Peter Longerich, "The Wannsee Conference in the Development of the 'Final Solution,'" Holocaust Educational Trust Papers, Vol. 1, no. 2, (1999/2000), 1-17, 8.