پروتکل وانزه
پروتکل وانزه یکی از مهم‌ترین اسناد به جا مانده از آلمان، درباره‌ی واقعه‌ی هولوکاست است.
کنفرانس وانزه در ۲۰ ژانویه ۱۹۴۲ برگزار شد و به ریاست راینهارد هایدریش، رئیس دفتر اصلی امنیت رایش (Reichssicherheitshauptamt ؛ RSHA) اداره شد. در این نشست هایدریش، گسترش کشتار جمعی یهودیان اروپا که حدود ۱۱ ملیون نفر را شامل می‌شد، ارائه کرد. صورت‌جلسه‌ی این کنفرانس که به‌دقت ویرایش شده است به‌عنوان پروتکل وانزه شناخته می‌شود.
این پروتکل را آدولف آیشمن بر اساس یادداشت‌های ثبت‌شده درطول جلسه تهیه و به‌طور قابل توجهی ویرایش کرد. این متن، نسخه‌ی واژه به واژه‌ی کنفرانس نیست، بلکه صورتجلسه‌ای اصلاح شده و دقیق است. یکی از محققین برجسته‌ی هولوکاست معتقد است که این پروتکل را باید به‌عنوان دستورالعمل رسمی مورد تأییدِ راینهارد هایدریش و دفتر اصلی امنیت رایش RSHA در نظر گرفت.
در این پروتکل، فهرستی از شرکت‌کنندگان کنفرانس را شامل می‌شود و نشان می‌دهد که آن‌ها برای همکاری در مقیاس قاره‌ای در اجرای ”راه حل نهایی مسئله‌ی یهودی“، یعنی کشتار جمعی توافق کردند. اگرچه متن پرتکل، سخنان دقیق حاضران را ثبت نکرده است، اما هیچ نشانه‌ای از مخالفت با این طرح در آن دیده نمی‌شود. هایدریش از این جلسه استفاده کرد تا به دیگر نهادهای دولتی و احزاب نازی تأکید کند که مسئولیت اصلی حل” مسئله‌ی یهودی“ به طور انحصاری برعهده‌ی دفتر اوست.
پروتکل وانزه در میان مقامات بلند‌پایه‌ی دولت آلمان و حزب نازی منتشر شد. با این حال، تاکنون تنها یک نسخه از آن باقی‌مانده است. این نسخه متعلق به مارتین لوتر، معاون وزیر امور خارجه آلمان بود که در مذاکرات با متحدان آلمان برای تبعید یهودیان کشورش به مراکز کشتار نازی‌ها نقش داشت. نیروهای آمریکایی این سند را در آوریل ۱۹۴۵ در میان پرونده‌های وزارت امور خارجه آلمان کشف کردند. این پرونده‌ها برای جلوگیری از آسیب دیدن در بمباران‌های سنگین متفقین، از برلن و دیگر شهرهای آلمان به مناطق روستایی منتقل شده بودند. در ژانویه‌ی ۱۹۴۵، دولت آلمان دستور داد که تمام اسناد سری و فوق سری دولتی، در صورت احتمال افتادن به دست دشمن، نابود شوند. خوشبختانه، به اسناد وزارت خارجه گزندی وارد نشد. پس از دستیابی به این اسناد، نیروهای آمریکایی آن‌ها را به برلن منتقل کردند.در آنجا این اسناد مورد بررسی قرار گرفتند و از بسیاری از آن‌ها میکروفیلم تهیه شد.
در اواخر سال ۱۹۴۶، پروتکل وانزه در میان این پرونده‌ها کشف شد. کنت دیوک، یکی از اعضای تیم آمریکایی مسئول میکروفیلم کردن اسناد، این سند را یافت. در مارس ۱۹۴۷، او موضوع را به دکتر رابرت کمپنر اطلاع داد. کمپنر، پناهنده‌ی یهودی‌الاصل آلمانی بود که به‌عنوان دادستان ایالات متحده در ”محاکمه‌ی وزیران“، یکی از ”دادرسی‌های بعدی نورنبرگ“، خدمت می‌کرد. کمپنر در مراحل آماده‌شدن برای مراحل قانونی، از چند تن از مقامات آلمانی که در کنفرانس وانزه شرکت کرده بودند نیز بازجویی کرد. دادستان‌ها حداقل در دو مورد از ”دادرسی‌های بعدی نورنبرگ“ به پروتکل وانزه به عنوان مدرک استناد کردند.
کنفرانس وانزه و پروتکل آن در جریان محاکمه‌ی آدولف آیشمن در اورشلیم در سال ۱۹۶۱ نیز مطرح شد. از آیشمن در مورد نقش وی در هماهنگی جلسه و تدوین سند پرسش شد. او اعتراف کرد که در آماده‌سازی کنفرانس و نگهداری از سوابق رسمی این نشست نقش داشته است. درطول جلسه (کنفرانس وانزه)، یک منشی یادداشت‌های نهان‌نگاری از دادرسی‌ها تهیه نمود، که آیشمن سپس آن‌ها را ویرایش کرد، اصطلاحاتی که به‌نظرش ”مبتذل“ بود را حذف کرد و متن را به زبانی ”رسمی‌تر“ تغییر داد. سپس نسخه‌ی خلاصه‌شده‌ی کنفرانس، برای بررسی و اظهارنظر دراختیار هایدریش قرار گرفت.
محققان هولوکاست مدت‌هاست که پروتکل وانزه را مدرکی حیاتی برای درک روند تصمیم‌گیری نازی‌ها درمورد هولوکاست و جنبه‌های بوروکراتیک رژیم هیتلر می‌دانند. در دهه‌های اخیر، مورخان، اسنادی را از آرشیو کشورهای بلوک شوروی سابق کشف کرده‌اند که به درک بهتر کنفرانس وانزه و تکمیل متن پروتکل کمک کرده است.
زیرنویس
-
Footnote reference1.
پیتر لانگریش، "کنفرانس وانزه درباره‌ی توسعه‌ی راه‌حل نهایی'"، مقالات بنیاد آموزشی هولوکاست، جلد ۱، شماره ۲، (۱۹۹۹/۲۰۰۰)، ۱۷-۱، ۸.