Τι είναι η γενοκτονία;
Η «γενοκτονία» είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο έγκλημα. Ο όρος έχει συγκεκριμένο νομικό ορισμό. Αναφέρεται σε πράξεις που διαπράττονται με απώτερο σκοπό τον μερικό ή ολικό αφανισμό, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας.
Σημαντικά γεγονότα
-
1
Η λέξη «γενοκτονία» δημιουργήθηκε από τον Πολωνό Εβραίο δικηγόρο, Raphael Lemkin. Την επινόησε για να βοηθήσει στην περιγραφή των ενεργειών στις αρχές του 20ού αιώνα που αποσκοπούσαν στην αφανισμό ολόκληρων εθνών και εθνοτικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένου του Ολοκαυτώματος.
-
2
Οι επικεφαλής εισαγγελείς του Διεθνούς Στρατοδικείου (1945-1946) χρησιμοποίησαν τον όρο «γενοκτονία» στο κατηγορητήριό τους κατά των ηγετών των Ναζί. Αλλά η «γενοκτονία» δεν αναγνωρίστηκε ως διεθνές έγκλημα μέχρι το 1948.
-
3
Από το 1948, ο όρος «γενοκτονία» χρησιμοποιείται συχνά. Ωστόσο, «γενοκτονία» σύμφωνα με τον νομικό ορισμό της -που περιλαμβάνει την πρόθεση καταστροφής μιας στοχευμένης ομάδας- διαπράττεται σπάνια σε σύγκριση με άλλα σοβαρά εγκλήματα, όπως τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου.
Ο νομικός όρος «γενοκτονία» αναφέρεται σε συγκεκριμένες πράξεις που διαπράττονται με απώτερο σκοπό τον μερικό ή ολικό αφανισμό, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Η γενοκτονία είναι διεθνές έγκλημα σύμφωνα με τη Συνθήκη για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας (1948). Οι πράξεις που συνιστούν γενοκτονία χωρίζονται σε πέντε κατηγορίες:
- Η δολοφονία μελών της ομάδας
- Η πρόκληση σωματικής ή διανοητικής (ψυχολογικής) βλάβης στα μέλη της ομάδας
- Η εσκεμμένη επιβολή συνθηκών ζωής στην ομάδα, οι οποίες θα οδηγήσουν με ακρίβεια στη μερική ή ολοκληρωτική φυσική καταστροφή της
- Η επιβολή μέτρων με σκοπό την αποτροπή των γεννήσεων εντός της ομάδας
- Η δια της βίας μεταφορά των παιδιών της ομάδας σε μια άλλη ομάδα
Αν και ο όρος «γενοκτονία» χρησιμοποιείται συχνά, η διάπραξή της είναι σπάνια σε σύγκριση με άλλα σοβαρά εγκλήματα που δεν χαρακτηρίζονται από την πρόθεση καταστροφής μιας στοχευμένης ομάδας, όπως τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου (εξωτερικός σύνδεσμος στα αγγλικά).
Προέλευση του όρου «γενοκτονία»
Η λέξη «γενοκτονία» δεν υπήρχε πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για συγκεκριμένο όρο που επινοήθηκε το 1942 από τον Πολωνό Εβραίο δικηγόρο Raphael Lemkin (1900-1959) και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο του Axis Rule in Occupied Europe (Η Κυριαρχία του Άξονα στην κατεχόμενη Ευρώπη) το 1944. Στο βιβλίο του, ο Lemkin ανέλυσε τις ναζιστικές πολιτικές συστηματικών διώξεων και μαζικών δολοφονιών κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η ανάλυσή του περιλάμβανε περιγραφές του αφανισμού των Ευρωπαίων Εβραίων, η οποία σήμερα αναφέρεται ως Ολοκαύτωμα. Σχημάτισε τη λέξη «genocide» συνδυάζοντας τα συνθετικά geno-, από την ελληνική λέξη «γένος», και -cide, από τη λατινική λέξη που δηλώνει δολοφονία. Ο Lemkin όρισε τη «γενοκτονία» ως «ένα συντονισμένο σχέδιο διαφορετικών ενεργειών που αποσκοπούν στην καταστροφή βασικών θεμελίων της ζωής εθνικών ομάδων, με απώτερο στόχο τον αφανισμό των ίδιων των ομάδων».
Πρώιμη χρήση του όρου «γενοκτονία» στο Διεθνές Στρατοδικείο
Το 1945, το Διεθνές Στρατοδικείο (International Military Tribunal/IMT) συγκλήθηκε στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας. Κατά τη διάρκεια της δίκης, 24 υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι των Ναζί κατηγορήθηκαν για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου (εξωτερικός σύνδεσμος στα αγγλικά), μεταξύ άλλων εγκλημάτων, όπως ορίζονται στον Χάρτη της Νυρεμβέργης.
Η λέξη «γενοκτονία» χρησιμοποιήθηκε στο κατηγορητήριο για την περιγραφή των ναζιστικών εγκλημάτων στο Ολοκαύτωμα. Ωστόσο εκείνη την εποχή δεν ήταν νομικός όρος.
Η γενοκτονία ως διεθνές έγκλημα
Μετά το Ολοκαύτωμα, η λέξη «γενοκτονία» καθιερώθηκε ως νομικός όρος για να περιγράψει ένα ειδικά καθορισμένο διεθνές έγκλημα.
Στις 9 Δεκεμβρίου 1948, τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν μια γραπτή συμφωνία γνωστή ως Συνθήκη για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Η υιοθέτηση αυτής της συνθήκης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις άοκνες προσπάθειες του Raphael Lemkin. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950, πάνω από 65 κράτη μέλη του ΟΗΕ την είχαν υπογράψει. Μέχρι τον Απρίλιο του 2022, 153 κράτη έχουν επικυρώσει τη συνθήκη (δηλαδή έχουν συμφωνήσει να ακολουθούν τους όρους της).
Η συνθήκη καθιέρωσε τη γενοκτονία ως διεθνές έγκλημα. Η ηθική υποχρέωση πρόληψης και τιμωρίας είναι δεσμευτική για όλα τα κράτη, ακόμη και για εκείνα που δεν έχουν επικυρώσει τη σύμβαση. Η πρόληψη και η τιμωρία της γενοκτονίας παραμένουν συνεχείς προκλήσεις τις οποίες κράτη, θεσμικά όργανα και άτομα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν.