Τι μάθαμε για τους παράγοντες κινδύνου και τα προειδοποιητικά σημάδια της γενοκτονίας;

Παράγοντες κινδύνου και προειδοποιητικά σημάδια

Γενοκτονίες συνέχισαν να συμβαίνουν και μετά το Ολοκαύτωμα. Για παράδειγμα, γενοκτονία σημειώθηκε στη Ρουάντα το 1994 και στη Σρεμπρένιτσα στη Βοσνία το 1995. 

Κάθε γενοκτονία είναι μοναδική, ωστόσο οι περισσότερες έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Ακριβώς όπως υπήρχαν βασικές συνθήκες που κατέστησαν δυνατό το Ολοκαύτωμα, υπάρχουν σήμερα αναγνωρίσιμοι παράγοντες κινδύνου για τη γενοκτονία. Από τους συνηθέστερους είναι οι εξής:

• Αστάθεια: Ένα από τα ισχυρότερα σημάδια της πιθανότητας γενοκτονίας είναι η αστάθεια σε μεγάλη κλίμακα. Η αστάθεια μπορεί να προκύψει από ένοπλες συγκρούσεις ή εξελίξεις που απειλούν την εξουσία ενός καθεστώτος, όπως πραξικόπημα, επανάσταση ή εξέγερση. Η αστάθεια μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο γενοκτονίας για διάφορους λόγους. Οι ηγέτες μπορεί να αισθάνονται ότι απειλούνται, οι πολίτες μπορεί να αισθάνονται ανασφαλείς και ο νόμος μπορεί να ανασταλεί ή να παραμεληθεί. Σε τέτοια περιβάλλοντα, οι ηγέτες και οι πολίτες μπορεί να καταφύγουν στη βία για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και ό,τι τους είναι πολύτιμο.  
• Ιδεολογία: Γενοκτονία συμβαίνει συχνά όταν οι ηγέτες πιστεύουν ότι ορισμένοι άνθρωποι στη χώρα είναι κατώτεροι ή επικίνδυνοι λόγω της φυλής, της θρησκείας ή της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής τους. Στη Ρουάντα, οι ηγέτες των Χούτου, που ήταν η εθνική πλειοψηφία, πίστευαν ότι η μειονότητα των Τούτσι ήθελε να επιβληθεί και να εξουσιάσει τους Χούτου. Στη Βοσνία, οι Σέρβοι ηγέτες πίστευαν ότι οι Μουσουλμάνοι Βόσνιοι αποτελούσαν απειλή για την ελευθερία και τον πολιτισμό των Ορθοδόξων Χριστιανών Σέρβων.
• Διακρίσεις και βία εναντίον ομάδων: Όπου συμβαίνει γενοκτονία, συνήθως υπήρξαν προηγούμενες διακρίσεις, διώξεις και βία κατά ατόμων που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Στη Ρουάντα, οι Τούτσι αντιμετώπισαν διάφορες μορφές διακρίσεων. Υπήρξαν αρκετά περιστατικά μαζικής βίας κατά των Τούτσι τις προηγούμενες δεκαετίες. Επιπλέον, οι σερβοβόσνιες δυνάμεις διέπραξαν πολυάριθμα εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας κατά των βοσνιακών και κροατικών κοινοτήτων πριν διαπράξουν τη γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα.

Οι παράγοντες που θα μπορούσαν να θέσουν μια χώρα σε κίνδυνο για τη διάπραξη γενοκτονίας ενδέχεται να υπάρχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να οδηγήσουν σε γενοκτονία. Κάποια προειδοποιητικά σημάδια αυξανόμενου κινδύνου για γενοκτονία είναι τα εξής:

• Επικίνδυνη ρητορική: Πριν και κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας, υπάρχει συχνά ευρέως διαδεδομένη ρητορική μίσους. Αυτή η ρητορική μίσους προωθεί την ιδέα ότι τα μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας είναι κακά και επικίνδυνα. Όταν αυτή η ρητορική προέρχεται από ηγέτες με επιρροή και διαδίδεται μέσω κυβερνητικής προπαγάνδας ή δημοφιλών ΜΜΕ, μπορεί να καλλιεργήσει στους ακροατές την αντίληψη και την πεποίθηση ότι η βία κατά της ομάδας είναι δικαιολογημένη. Μπορεί επίσης να υποκινήσει τη διάπραξη βίας κατά μελών της ομάδας. Οι ηγέτες πίσω από τη γενοκτονία στη Ρουάντα και τη Βοσνία προώθησαν όλοι ρητορική μίσους κατά των θυμάτων.
• Ένοπλες ομάδες: Πριν διαπράξουν τη γενοκτονία, οι ηγέτες συχνά δημιουργούν ειδικές ομάδες που ενστερνίζονται την ιδεολογία και τους στόχους τους. Για παράδειγμα, το 1925 ο Χίτλερ ίδρυσε τα SS (Schutzstaffel, Μοίρες Ασφαλείας) στη Γερμανία. Οι ηγέτες εξόπλισαν αυτές τις ομάδες με όπλα και τους παρείχαν στρατιωτική εκπαίδευση. Τις χρησιμοποιούν για την άσκηση βίας κατά των μελών μιας συγκεκριμένης ομάδας. Στη γενοκτονία που συντελέστηκε στη Ρουάντα, η εξτρεμιστική πολιτοφυλακή Interahamwe των Χούτου πρωτοστάτησε στις δολοφονίες σε ορισμένες περιοχές.
• Ένοπλες συγκρούσεις: Η γενοκτονία συμβαίνει συχνότερα κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων. Οι γενοκτονίες στη Ρουάντα και τη Βοσνία συνέβησαν σε περιόδους εμφυλίων πολέμων. Το Ολοκαύτωμα και η γενοκτονία στην Αρμενία συνέβησαν κατά τη διάρκεια διεθνών πολέμων. Γενοκτονία μπορεί να προκύψει εάν η μία ή και οι δύο πλευρές της ένοπλης σύγκρουσης δεν στοχεύουν μόνο αντιμαχόμενους στρατιώτες αλλά και άμαχους που θεωρούνται υποστηρικτές του εχθρού. Οι μαζικές θηριωδίες εναντίον αμάχων που ανήκουν σε συγκεκριμένη ομάδα μπορούν να κλιμακώσουν τη βία και να αυξήσουν τον κίνδυνο γενοκτονίας εντείνοντας την εχθρότητα μεταξύ των ομάδων. Αυτό μπορεί να προκαλέσει πράξεις αντεκδίκησης, να προσελκύσει νεοσύλλεκτους στις εμπόλεμες πλευρές και να δώσει στους ηγέτες μια δικαιολογία για να εξαπολύσουν ολοκληρωτική επίθεση σε μέλη μιας ομάδας.

Οι συγκεκριμένοι παράγοντες που οδήγησαν σε γενοκτονία στην Ευρώπη, τη Ρουάντα και τη Βοσνία ήταν πολύ διαφορετικοί. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, υπήρξαν αναγνωρίσιμοι παράγοντες κινδύνου και προειδοποιητικά σημάδια. Όλοι όσοι σχεδιάζουν και διαπράττουν γενοκτονία βασίζονται στην έμπρακτη βοήθεια αμέτρητων αξιωματούχων και απλών ανθρώπων, καθώς και εκείνων που παραμένουν αδρανείς, γίνονται μάρτυρες και μερικές φορές επωφελούνται από τη δίωξη και τη δολοφονία των γειτόνων τους.

Έγκαιρη προειδοποίηση

Σήμερα, η διεθνής κοινότητα καταβάλλει προσπάθειες για να παρακολουθεί τους παράγοντες κινδύνου και τα προειδοποιητικά σημάδια γενοκτονίας. Η αναγνώριση αυτών των σημαδιών μπορεί να βοηθήσει τη διεθνή κοινότητα να αναλάβει δράση για να την αποτρέψει πριν ξεκινήσουν οι σκοτωμοί. Επειδή η γενοκτονία συμβαίνει συνήθως στο πλαίσιο άλλων μαζικών θηριωδιών, οι προσπάθειες πρόληψης δεν επικεντρώνονται μόνο στη γενοκτονία αυτή καθ' εαυτήν, αλλά και σε άλλες πράξεις που ορίζονται ως «αποτρόπαια εγκλήματα».  Η γενοκτονία, τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αναφέρονται σήμερα από κοινού ως «εγκλήματα θηριωδίας» ή «μαζικές θηριωδίες».

Καθώς μαθαίνουμε περισσότερα για τους παράγοντες κινδύνου, τα προειδοποιητικά σημάδια και τα γεγονότα που πυροδότησαν και οδήγησαν σε γενοκτονία στο παρελθόν, μαθαίνουμε επίσης τρόπους πρόληψής της στο μέλλον. Σχεδιασμένο από το Μουσείο και το Dartmouth College, το Early Warning Project μάς δίνει ένα μοναδικό στο είδος του εργαλείο για να προειδοποιήσουμε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και το ευρύ κοινό για μέρη όπου ο κίνδυνος για μαζικές θηριωδίες είναι μεγαλύτερος. Μαζί, άνθρωποι σε όλο τον κόσμο μπορούν να απαιτήσουν την ανάληψη δράσης πριν να είναι πολύ αργά.