I wojna światowa

Wybuch I wojny światowej

I wojna światowa była pierwszym wielkim konfliktem międzynarodowym XX wieku. Zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, spadkobiercy austro-węgierskiej korony, i jego żony księżnej Zofii w Sarajewie 28 czerwca 1914 r. zapoczątkowało działania wojenne. Walki rozpoczęły się w sierpniu 1914 r. i trwały na wielu kontynentach przez kolejne cztery lata.

Ententa i państwa centralne 

Strony walczące przeciwko sobie w I wojnie światowej to państwa Ententy i państwa centralne.

Ententa:

• Wielka Brytania
• Francja
• Serbia
• Imperium Rosyjskie (nazywane również carską Rosją)
• Japonia
• Później dołączyły do niej liczne kraje, w tym Brazylia, Grecja, Włochy, Portugalia, Rumunia, Syjam (Tajlandia) i Stany Zjednoczone.

Państwa centralne:

• Niemcy
• Austro-Węgry
• Później dołączyły do nich Imperium Osmańskie (Turcja) i Bułgaria.

Zakres walk

Początkowo po obu stronach panował entuzjazm oraz wiara w szybkie i zdecydowane zwycięstwo. Entuzjazm ten przygasł, gdy sytuacja wojenna utknęła w martwym punkcie. Nastąpił impas, podczas którego toczyły się kosztowne bitwy i walki okopowe, szczególnie na europejskim froncie zachodnim.

System okopów i fortyfikacji w Europie Zachodniej w najdłuższym miejscu miał ponad 750 kilometrów (około 475 mil). Rozciągał się mniej więcej od Morza Północnego po granicę ze Szwajcarią. Dla większości żołnierzy z Ameryki Północnej i Europy Zachodniej doświadczeniem wojennym była wojna w okopach.

Z drugiej strony rozległy front wschodni uniemożliwiał prowadzenie wojny okopowej na dużą skalę. Skala konfliktu wciąż dorównywała tej na froncie zachodnim. Ciężkie walki toczyły się także w innych częściach Europy: w północnych Włoszech, na Bałkanach, w Grecji i Turcji Osmańskiej. Walki toczyły się również w Afryce, Azji, na Bliskim Wschodzie i wyspach Pacyfiku, na morzu i – po raz pierwszy – w powietrzu.

Konsekwencje przystąpienia USA do wojny i skutki rewolucji w Rosji

Decydująca zmiana w działaniach wojennych nastąpiła w kwietniu 1917 r. Powołując się na niemiecką politykę nieograniczonej wojny podwodnej i próbę sojuszu z Meksykiem, Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom 6 kwietnia 1917 r. Nowe oddziały z wyposażeniem wojskowym Amerykańskich Sił Ekspedycyjnych (AEF) pod dowództwem generała Johna J. Pershinga pomogły ostatecznie przechylić szalę zwycięstwa na stronę Ententy. Stało się to też dzięki stale zacieśniającej się blokadzie niemieckich portów.

Tę nowo uzyskaną przewagę państw Ententy początkowo zrównoważyły wydarzenia na froncie wschodnim. W 1917 r. Rosją, jednym z mocarstw Ententy, wstrząsnęły dwie rewolucje. Pierwsza doprowadziła do obalenia rządów cara. Druga dała bolszewikom władzę. Wydarzenia te określane są wspólnym mianem rewolucji w Rosji 1917 roku. 

Bezpośrednim skutkiem rewolucji w Rosji na arenie europejskiej była brutalna i długotrwała wojna domowa na dawniej rządzonych przez Rosję ziemiach (1917–1922) oraz decyzja nowych bolszewickich przywódców o zawarciu odrębnego pokoju z państwami centralnymi. Ostatecznie doprowadziło to do zawarcia traktatu pokojowego 3 marca 1918 r. w Brześciu Litewskim (obecnie Brześć na Białorusi), znanego jako traktat brzeski. Zgodnie z tym traktatem Rosja (wówczas pod kontrolą bolszewików) zrzekła się roszczeń do Finlandii, Ukrainy, Estonii i Łotwy. Zrzekła się również roszczeń do terytoriów Polski i Litwy, które wcześniej znajdowały się pod panowaniem carskiej Rosji. 

Poddanie się państw centralnych 

Traktat brzeski pozwolił Niemcom skoncentrować siły na froncie zachodnim. Pod koniec lipca 1918 r. wojska Cesarstwa Niemieckiego zbliżyły się do Paryża na odległość około 80 kilometrów (50 mil); cesarza Wilhelm II zapewniał wtedy naród niemiecki, że zwycięstwo jest w zasięgu ręki. Jednak w sierpniu siły Ententy, teraz wzmocnione dwoma milionami żołnierzy amerykańskich, zatrzymały niemiecką ofensywę i zaczęły stale odsuwać niemieckie linie w trakcie tzw. ofensywy stu dni.

Państwa centralne zaczęły się poddawać, począwszy od Bułgarii i Imperium Osmańskiego odpowiednio we wrześniu i październiku 1918 r. 3 listopada siły austro-węgierskie podpisały rozejm niedaleko Padwy we Włoszech. Pod koniec września niemieccy przywódcy wojskowi poinformowali cesarza, że przegrali wojnę i że Niemcy powinny dążyć do zawieszenia broni. 4 października kanclerz Niemiec przesłał telegraficznie prezydentowi USA Woodrowowi Wilsonowi prośbę o negocjacje pokojowe z państwami Ententy. 8 listopada rząd niemiecki wysłał do Francji delegację pod przewodnictwem Mathiasa Erzbergera, aby przyjęła i zaakceptowała warunki zakończenia wojny przedstawione przez Ententę.

Zawieszenie broni 

Wiadomość o złożeniu przez Niemcy propozycji rozejmu była szokiem dla narodu niemieckiego, co wywołało w nim niezadowolenie z działań rządów. Pod koniec października bunt niemieckich marynarzy w Kilonii zapoczątkował powszechną rewolucję w niemieckich miastach przybrzeżnych oraz w głównych obszarach miejskich Hanoweru, Frankfurtu nad Menem i Monachium¹. 9 listopada 1918 r., w trakcie powszechnych zamieszek, ogłoszono abdykację cesarza. Tego samego dnia proklamowano republikę niemiecką. Dwa dni później w wagonie kolejowym w lesie Compiègne Erzberger spotkał się z delegacją zwycięskiej Ententy pod dowództwem francuskiego feldmarszałka Ferdinanda Focha, głównodowodzącego sił Ententy, i zaakceptował warunki rozejmu. Surowość warunków, takich jak okupacja niemieckiej Nadrenii przez wojska Ententy, oddanie im całej niemieckiej floty i kontynuacja blokady morskiej Niemiec, zadecydowała o kształcie traktatu wersalskiego.

11 listopada 1918 r. o godzinie 11:00 ustały walki na froncie zachodnim. „Wielka Wojna”, jak nazywali ją współcześni, dobiegła końca. Jednak I wojna światowa miała dalekosiężne konsekwencje międzynarodowe, polityczne, gospodarcze i społeczne, które będą odczuwane przez dziesięciolecia.

Straty wojskowe

I wojna światowa była jedną z najbardziej krwawych wojen w historii.

W wyniku działań wojennych zginęło ponad 8,5 miliona żołnierzy, co przewyższa liczbę zabitych we wszystkich wojnach między europejskimi mocarstwami w XIX wieku. Chociaż trudno ustalić dokładne statystyki, szacuje się, że rannych w walce zostało 21 milionów mężczyzn.

Ogromne straty wszystkich stron konfliktu wynikały częściowo z wprowadzenia nowej broni i taktyk wojskowych, takich jak artyleria dalekiego zasięgu, czołgi, gaz trujący i wojna powietrzna. Przywódcom wojskowym nie udało się również dostosować taktyki do coraz bardziej zmechanizowanego charakteru działań wojennych. Polityka wyniszczenia, szczególnie na froncie zachodnim, kosztowała życie setek tysięcy żołnierzy.

1 lipca 1916 r. odnotowano największe straty w ludziach w ciągu jednego dnia. Wówczas w bitwie nad Sommą brytyjska armia straciła ponad 57 000 żołnierzy.

Niemcy i Rosja poniosły największą liczbę ofiar wojskowych: szacuje się, że było to odpowiednio 1 773 700 i 1 700 000 żołnierzy. Francja straciła szesnaście procent swoich zmobilizowanych sił, co stanowi najwyższy wskaźnik śmiertelności w stosunku do rozlokowanych oddziałów.

Straty cywilne

Żadne oficjalne agencje nie prowadziły dokładnego rejestru strat cywilnych w latach wojny, ale badacze twierdzą, że w wyniku działań wojennych – głównie z głodu, chorób oraz z powodu działań wojskowych i masakr – zginęło aż 13 000 000 cywilów. Śmiertelność wśród ludności wojskowej i cywilnej wzrosła pod koniec wojny z powodu hiszpanki, najbardziej śmiercionośnej epidemii grypy w historii.

W wyniku konfliktu wysiedlono lub przesiedlono wiele milionów ludzi w Europie i Azji Mniejszej. Straty materialne i przemysłowe były katastrofalne, zwłaszcza we Francji i Belgii, gdzie walki były najcięższe.