Gleichschaltung: Συντονισμός του Ναζιστικού Κράτους

Ιστορικό

Η λέξη Gleichschaltung είναι ο γερμανικός όρος που χρησιμοποιήθηκε για τη ναζιστικοποίηση της γερμανικής κοινωνίας μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ναζί το 1933. Όταν ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος, ο ίδιος και το Ναζιστικό Κόμμα προσπάθησαν να «συντονίσουν» όλους τους πολιτικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς θεσμούς με το ναζιστικό κράτος. Αυτός ο «συντονισμός» διαπράχθηκε στο όνομα της εθνικής ενότητας. Ωστόσο, επέτρεψε στο Ναζιστικό Κόμμα να επεκτείνει την εξουσία του δημιουργώντας ένα μονοκομματικό κράτος. Τα πάντα ήταν αντικείμενο συντονισμού: η τοπική αυτοδιοίκηση, οι επαγγελματικές οργανώσεις, οι κοινωνικές λέσχες, οι δραστηριότητες αναψυχής, ακόμη και αυτές για τα παιδιά. 

Το κράτος επέβαλε τον συντονισμό εκ των άνω προς τα κάτω. Παράλληλα, πολλοί Γερμανοί απάντησαν με έναν δικό τους συντονισμό από κάτω προς τα πάνω. Αυτό ήταν γνωστό ως Selbstgleichschaltung (αυτόματος συντονισμός). Ακόμη και ο Χίτλερ εξεπλάγη με την ταχύτητα και την ευκολία της αναδιαμόρφωσης της Γερμανίας. Επισήμανε ότι «όλα προχωρούν πολύ πιο γρήγορα απ' ό,τι τολμούσαμε ποτέ να ελπίζουμε».1Footnote 11

Δημιουργία μονοκομματικού κράτους

Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους του συντονισμού ήταν η δημιουργία ενός μονοκομματικού κράτους που θα βρισκόταν εξ ολοκλήρου υπό τον έλεγχο των Ναζί. Τον Ιανουάριο του 1933, ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος. Εκείνη την εποχή, η Γερμανία ήταν ακόμη πολυκομματικό κράτος. Τη χώρα διοικούσε μια κυβέρνηση εκπροσώπησης εκλεγμένη από τον λαό. Τον επόμενο μήνα, το Ράιχσταγκ (κτίριο του γερμανικού κοινοβουλίου) κάηκε από εμπρησμό. Οι Ναζί εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να δράσουν. Κατηγόρησαν το Κομμουνιστικό Κόμμα. Στις 28 Φεβρουαρίου 1933, εξέδωσαν το «Διάταγμα του εμπρησμού του Ράιχσταγκ». Το μέτρο ανέστειλε την προστασία των πολιτικών δικαιωμάτων, της ελευθερίας του λόγου και της τήρησης της νομιμότητας που προέβλεπε το γερμανικό Σύνταγμα.2Footnote 22

Στις 24 Μαρτίου 1933, ο Χίτλερ κατάφερε να περάσει τον Νόμο Εξουσιοδότησης. Ο νόμος έδινε στον Καγκελάριο του Ράιχ (Χίτλερ) τη δυνατότητα να ψηφίζει νόμους χωρίς να συμβουλεύεται το Ράιχσταγκ. Μπορούσε να το πράξει ακόμη και αν οι νόμοι αυτοί έρχονταν σε σύγκρουση με το Γερμανικό Σύνταγμα. Η προσπάθεια αυτή έθεσε ουσιαστικά τέλος στην κοινοβουλευτική δημοκρατία στη Γερμανία.3Footnote 33

Ο Χίτλερ είχε καταφέρει να εξασφαλίσει τον έλεγχο της εθνικής κυβέρνησης. Πέρασε δύο επιπλέον νόμους για την ανασυγκρότηση των κυβερνήσεων σε κρατικό επίπεδο υπό τον έλεγχο των Ναζί. Οι νόμοι αυτοί διέλυσαν τις υπάρχουσες πολιτειακές κυβερνήσεις. Ο νόμος διόριζε επίσης έναν κυβερνήτη του Ράιχ (Reichsstatthalter) για κάθε κρατίδιο. Ο Reichsstatthalter αναφερόταν απευθείας στον Wilhelm Frick, τον Υπουργό Εσωτερικών του Ράιχ. Ο καθένας ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή της ναζιστικής πολιτικής στο κρατίδιό του.

Φωτογραφία

Εβραίοι δικηγόροι στέκονται στη σειρά για να υποβάλλουν αίτηση για την άδεια να εμφανιστούν ενώπιον των δικαστηρίων του Βερολίνου. (Φωτογραφία)

Εβραίοι δικηγόροι στέκονται στη σειρά για να υποβάλλουν αίτηση για την άδεια να εμφανιστούν ενώπιον των δικαστηρίων του Βερολίνου. Οι νέοι κανονισμοί που εισήχθησαν στην Άρια Παράγραφο (μια σειρά νόμων που θεσπίστηκαν τον Απρίλιο του 1933 προκειμένου να εκκαθαρίσουν τους Εβραίους από τις διάφορες κρατικές και κοινωνικές σφαίρες) επέτρεψαν μόνο σε 35 να εμφανιστούν ενώπιον του δικαστηρίου. Βερολίνο, Γερμανία, 11 Απριλίου 1933.

Πηγές:

• Wide World Photo

Ο επόμενος στόχος σε αυτή τη διαδικασία ήταν η δημόσια διοίκηση. Στις 7 Απριλίου 1933, ο Χίτλερ εξέδωσε τον Νόμο για την Ανασύσταση της Δημόσιας Διοίκησης. Αυτό το μέτρο απέλυσε όλους τους Εβραίους και τους πολιτικούς αντιπάλους των Ναζί από τη δημόσια διοίκηση. Αφορούσε κάθε εργαζόμενο σε κάθε επίπεδο κυβερνητικής διοίκησης. Επιπλέον, ίσχυε και για πολλές άλλες θέσεις που δεν θεωρούνταν μέρος της δημόσιας διοίκησης σε πολλές χώρες. Για παράδειγμα, ίσχυε για δικαστές, δασκάλους, καθηγητές πανεπιστημίου και δικηγόρους. Πολλοί άνθρωποι, ιδίως Εβραίοι και κομμουνιστές, έχασαν τις δουλειές τους και τα επιδόματα συνταξιοδότησης. Πολλοί άλλοι έσπευσαν να ενταχθούν στο Ναζιστικό Κόμμα προκειμένου να προστατεύσουν τις θέσεις εργασίας τους σε μια εποχή υψηλής ανεργίας. Όλοι όσοι προσχώρησαν δεν το έκαναν απαραίτητα από πολιτική πεποίθηση. 

Ο Χίτλερ είχε αποκτήσει τον έλεγχο των εθνικών και τοπικών κυβερνήσεων. Είχε επίσης εξασφαλίσει ένα κυβερνητικό εργατικό δυναμικό απαλλαγμένο από κάθε πιθανή αντιπολίτευση. Το Ναζιστικό Κόμμα μπορούσε πλέον να ανακηρύξει τη Γερμανία μονοκομματικό κράτος. Στις 14 Ιουλίου 1933, το κόμμα εξέδωσε τον Νόμο κατά της ίδρυσης νέων κομμάτων. Διακήρυξε: «Το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα είναι το μοναδικό πολιτικό κόμμα στη Γερμανία».4Footnote 44 Η συμμετοχή σε άλλα πολιτικά κόμματα, όπως το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ή το Κομμουνιστικό Κόμμα, κατέστη παράνομη. Τα μέλη αυτών των κομμάτων μπήκαν στο στόχαστρο των Ναζί. Ορισμένοι εγκατέλειψαν τη χώρα ή πέρασαν στην παρανομία. Μέσα σε έξι μήνες, ο Χίτλερ και το Ναζιστικό Κόμμα κατάφεραν να αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο του γερμανικού κράτους. Είχαν εξαλείψει κάθε επίσημη πολιτική αντιπολίτευση. 

Συντονισμός της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής

Η απόλυτη πολιτική εξουσία δεν ήταν αρκετή. Το Ναζιστικό Κόμμα επεδίωκε τον πλήρη έλεγχο της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής στη Γερμανία. Όλα τα εργατικά συνδικάτα καταργήθηκαν τον Μάιο του 1933 και αντικαταστάθηκαν από το Deutsche Arbeitsfront (DAF ή Γερμανικό Μέτωπο Εργασίας). Το Γερμανικό Μέτωπο Εργασίας δημιούργησε ένα ενιαίο κυρίαρχο συνδικαλιστικό όργανο. Ουσιαστικά όλοι οι Γερμανοί εργάτες και οι εργαζόμενοι σε κάθε οικονομικό τομέα ανήκαν στο Γερμανικό Μέτωπο Εργασίας. Για παράδειγμα, οι αγρότες συντονίστηκαν στον Οργανισμό Τροφίμων του Ράιχ. Ενώ τα παραδοσιακά συνδικάτα έδιναν προτεραιότητα στα δικαιώματα των εργαζομένων, το Γερμανικό Μέτωπο Εργασίας έδινε έμφαση στους εθνικούς οικονομικούς στόχους θέτοντάς τους πάνω από την προσωπική ευημερία. 

Φωτογραφία

Μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας παρελαύνουν σε σχηματισμό σβάστικας σε μια συγκέντρωση προς τιμήν του Άγνωστου Στρατιώτη. (Φωτογραφία)

Μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας παρελαύνουν σε σχηματισμό σβάστικας σε μια συγκέντρωση προς τιμήν του Άγνωστου Στρατιώτη. Γερμανία, 27 Αυγούστου 1933.

Πηγές:

• Wide World Photo

Τον Σεπτέμβριο του 1933, ο υπουργός Προπαγάνδας Joseph Goebbels δημιούργησε το Υπουργείο Πολιτισμού του Ράιχ. Συντόνισε τη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο, το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο, τις καλές τέχνες και τον τύπο. Μόνο οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς που ήταν εγγεγραμμένοι στο υπουργείο μπορούσαν να ασκούν το επάγγελμά τους. Ομάδες που προηγουμένως ήταν οργανωμένες υπό πολιτικά κόμματα ή εργατικά συνδικάτα, όπως αθλητικές ομάδες, μουσικές ομάδες και συντεχνίες, διαλύθηκαν. Αυτοί που παρέμειναν οργανώθηκαν υπό το Ναζιστικό Κόμμα. Οι οργανώσεις προσκόπων για παιδιά ναζιστικοποιήθηκαν επίσης. Ένας νόμος του 1934 κατέστησε τη Χιτλερική Νεολαία τη μόνη νόμιμη ομάδα νέων στη Γερμανία.5Footnote 55 Το 1939, η συμμετοχή σε αυτή έγινε υποχρεωτική. Όλα τα παιδιά γερμανικής καταγωγής διδάχθηκαν τη ναζιστική ιδεολογία από μικρή ηλικία. 

Ακόμη και ο ελεύθερος χρόνος συντονιζόταν σύμφωνα με τις ναζιστικές αρχές στο πρόγραμμα «Δύναμη μέσω της χαράς» (Kraft durch Freude). Το πρόγραμμα ήταν ένα τμήμα του Γερμανικού Εργατικού Μετώπου. Το πρόγραμμα «Δύναμη μέσω της χαράς» προσέφερε επιδοτούμενα τουριστικά πακέτα, μαθήματα μουσικής, μαθήματα τέχνης, ευκαιρίες γυμναστικής και χορηγίες για εισιτήρια θεάτρου και συναυλιών. 

Συμπεράσματα

Το πρόγραμμα Gleichschaltung ήταν μια διαδικασία συντονισμού. Σχεδιάστηκε για να θέσει όλες τις πτυχές της γερμανικής ζωής υπό τον ναζιστικό έλεγχο. Από το μονοκομματικό κράτος μέχρι το Γερμανικό Εργατικό Μέτωπο και τις εγκεκριμένες από τους Ναζί δραστηριότητες αναψυχής που προσέφερε το πρόγραμμα «Δύναμη μέσω της χαράς», σχεδόν κανένα μέρος της γερμανικής ζωής δεν έμεινε ανέγγιχτο από τον ναζισμό.