Gleichschaltung: Nazi Devletinin Koordinasyonu

Gleichschaltung, 1933 yılında Nazilerin iktidara gelmesinin ardından Alman toplumunun tüm yönleriyle Nazileştirilmesi için kullanılan Almanca bir terimdir. Hitler şansölye olduktan sonra kendisi ve Nazi Partisi tüm siyasi, sosyal ve kültürel kurumları Nazi devletiyle “koordine” etmeye çalışmıştır. Bu “koordinasyon,” ulusal birlik için yapılmıştır. Ancak aslında Nazi Partisi’nin tek partili bir devlet yaratarak gücünü artırmasına olanak tanımıştır. Her şey, koordinasyona tabiydi: yerel yönetimler, meslek örgütleri, sosyal kulüpler, çocuklar için olanlar da dâhil tüm boş zaman etkinlikleri.

Devlet, yukarıdan aşağıya koordinasyonu zorunlu kılıyordu. Aynı zamanda pek çok Alman da aşağıdan yukarıya doğru bir koordinasyonla karşılık vermiştir. Bu da Selbstgleichschaltung olarak adlandırılmıştır. Almanya’yı yeniden inşa etmenin hızı ve kolaylığı, Hitler’i bile şaşırtmıştır. “Her şey umduğumuzdan çok daha hızlı ilerliyor” demiştir.1Footnote 11

Fotograf

Almanlar Şansölye olarak yemin etmesinin ardından Hotel Kaiserhof'tan ayrılırken Adolf Hitler diye alkış tutuyor. (Fotograf)

Almanlar Şansölye olarak yemin etmesinin ardından Hotel Kaiserhof'tan ayrılırken Adolf Hitler diye alkış tutuyor. 30 Ocak 1933, Berlin, Almanya.

Katkıda bulunanlar:

• Wide World Photo

• Arşivsel detayları görüntüle (Dış kaynaklı web sitesi)

Koordinasyonun başlıca hedeflerinden biri, tamamen Nazi kontrolü altında tek partili bir devlet oluşturmaktı. Hitler, Ocak 1933’te Şansölye oldu. O dönemde Almanya, hâlâ çok partili bir devletti. Ülke, halk tarafından seçilmiş temsili bir hükûmet tarafından yönetiliyordu. Ertesi ay, Reichstag (Alman parlamento binası), kundaklanarak yakıldı. Naziler harekete geçme fırsatını yakaladı. Komünist Parti’yi suçladılar. 28 Şubat 1933’te Reichstag Yangını Kararnamesi’ni yayınladılar. Söz konusu tedbirle Alman Anayasası’nda yer alan medeni haklar, ifade özgürlüğü ve adil yargılanmaya ilişkin korumalar askıya alındı.2Footnote 22

Hitler, 24 Mart 1933’te Hukuka Aykırılığı Meşrulaştıran Yasa’yı geçirmeyi başardı. Bu yasayla Reich Şansölyesine (yani Hitler’e) Reichstag’a danışmadan yasa çıkarma yetkisi verilmiştir. Çıkaracağı yasalar, Alman Anayasası ile çelişse bile yasa çıkarabiliyordu. Bu karar, Almanya’da parlamenter demokrasiyi fiilen sona erdirmiştir.3Footnote 33

Hitler, ulusal hükûmetin kontrolünü ele geçirmeyi başarmıştı. Hitler, Nazi kontrolü altındaki eyalet düzeyindeki yönetimleri yeniden oluşturmak için iki yasa daha çıkarmıştır. Bu yasalar uyarınca mevcut eyalet yönetimleri feshedilmiştir. Söz konusu yasayla her eyalet için bir Reichsstatthalter (Reich valisi) atanmıştır. Reichsstatthalter doğrudan Reich İçişleri Bakanı Wilhelm Frick’e rapor veriyordu. Her bir vali, kendi eyaletlerinde Nazi politikasını uygulamaktan sorumluydu.

Bu süreçte bir sonraki hedef, kamu görevleriydi. Hitler, 7 Nisan 1933’te Profesyonel Kamu Görevi Düzenlenme Yasası’nı çıkarmıştır. Bu tedbirle tüm Yahudiler ve Nazilerin siyasi muhalifleri kamu görevinden menedilmiştir. Söz konusu yasa, devlet idaresinin her kademesindeki tüm çalışanları kapsıyordu. Ayrıca, birçok ülkede kamu görevinin bir parçası olarak kabul edilmeyen çok sayıda başka görev için de geçerliydi. Örneğin hâkimleri, öğretmenleri, üniversite profesörlerini ve avukatları kapsıyordu. Bu yasayla başta Yahudiler ve Komünistler olmak üzere pek çok kişi hem işlerini hem de emeklilik haklarını kaybetmiştir. Diğer pek çok kişi de işsizliğin yüksek olduğu bir dönemde işlerini koruyabilmek için koşarak Nazi Partisi’ne katılmıştır. Partiye katılanların hepsi, bunu siyasi inançları nedeniyle yapmıyordu. 

Hitler, ulusal ve yerel yönetimlerin kontrolünü ele geçirmişti. Ayrıca tüm potansiyel muhalefetten arındırılmış bir hükûmet, iş gücünü de güvence altına almıştı. Nazi Partisi, artık Almanya’yı tek partili bir devlet olarak ilan edebilirdi. Parti, 14 Temmuz 1933’te Yeni Partilerin Kurulmasına Karşı Kanun’u yayınladı. Söz konusu kanunda “Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi Almanya’daki tek siyasi partidir” deniyordu.4Footnote 44 Bu yasa uyarınca Sosyal Demokrat Parti ya da Komünist Parti gibi diğer siyasi partilere üyelik, yasa dışı hâle getirilmiştir. Bu partilerin üyeleri, Naziler tarafından hedef alınmıştır. Bazıları, ülkeden kaçmıştır ya da faaliyetlerini gizli olarak sürdürmeye başlamıştır. Hitler ve Nazi Partisi, altı ay içinde Alman devletinin kontrolünü tamamen ele geçirmeyi başarmıştır. Tüm resmî siyasi muhalefeti ortadan kaldırmışlardı.

Mutlak siyasi güç, yeterli değildi. Nazi Partisi, Almanya’daki ekonomik, sosyal ve kültürel yaşam üzerinde de tam bir kontrol sağlamaya çalışmıştır. Mayıs 1933’te tüm işçi sendikaları lağvedilerek yerlerine Deutsche Arbeitsfront (DAF ya da Alman İşçi Cephesi) kurulmuştur. DAF ile tek bir kapsayıcı işçi sendikası oluşturulmuştur. Esasen tüm Alman işçileri ve her ekonomik sektördeki çalışanlar, DAF’a üyeydi. Örneğin çiftçiler, Reich Gıda Çiftliği içinde koordine ediliyordu. Geleneksel sendikalar işçi haklarına öncelik verirken, DAF ile kişisel refahtan ziyade ulusal ekonomik hedefler vurgulanıyordu.

Nazi Propaganda Bakanı Joseph Goebbels, Eylül 1933’te Reich Kültür Odası’nı kurdu. Bu odayla edebiyat, müzik, tiyatro, radyo, film, güzel sanatlar ve basın koordine edilmiştir. Sadece bağlı kuruluşlara mensup sanatçı ve yazarlar mesleklerini sürdürebiliyordu. Daha önce siyasi partiler ya da işçi sendikaları altında örgütlenmiş olan spor takımları, müzik grupları ve zanaat dernekleri gibi gruplar dağıtıldı. Kalanlar da Nazi Partisi altında örgütlendi. Çocuklara yönelik izcilik organizasyonları da Nazileştirilmiştir. 1934 tarihli bir yasayla Hitler Gençliği, Almanya’daki tek yasal gençlik grubu hâline getirilmiştir.5Footnote 55 1939 yılında Hitler Gençliği’ne katılım, zorunlu hâle getirilmiştir. Tüm Alman çocukları, küçük yaşlardan itibaren Nazi ideolojisine maruz bırakılmıştır.

Neşe Yoluyla Güç (Kraft durch Freude) programında boş zamanlar bile Nazi ilkelerine göre koordine edilmiştir. Program, Alman İşçi Cephesi’nin bir bölümüydü. Neşe Yoluyla Güç sübvanse edilmiş turizm paketleri, müzik dersleri, sanat dersleri, fitness fırsatları ve sponsorlu tiyatro ve konser biletleri sunmuştur.

Gleichschaltung, bir koordinasyon süreciydi ve Alman yaşamının tüm yönlerini Nazi kontrolü altına almak üzere tasarlanmıştı. Tek partili devletten Alman İşçi Cephesi’ne ve Neşe Yoluyla Güç tarafından sunulan Nazi onaylı boş zaman etkinliklerine kadar, Alman yaşamının Nazizm tarafından dokunulmamış hiçbir parçası kalmamıştır.