Państwa Osi w II wojnie światowej

Główne sojusze podczas II wojny światowej (1939–1945)

Podczas II wojny światowej istniały dwa główne sojusze: państwa Osi i państwa alianckie.

Trzema głównymi partnerami w tym, co ostatecznie zostało nazwane sojuszem Państw Osi, były Niemcy, Włochy i Japonia. Na czele tych państw stali: niemiecki dyktator Adolf Hitler, włoski dyktator Benito Mussolini oraz japoński cesarz Hirohito. We wrześniu 1940 r. te trzy kraje sformalizowały swój sojusz poprzez Pakt Trójstronny. Następnie pięć innych krajów dołączyło do Paktu Trójstronnego i stało się Państwami Osi. Były to Bułgaria, Chorwacja, Węgry, Rumunia i Słowacja. Każdy z sześciu europejskich sojuszników Niemiec należących do Państw Osi uczestniczył w Holokauście, mordując Żydów lub przekazując ich na tereny znajdujące się pod kontrolą Niemiec w celu ich zamordowania.

Państwom alianckim przewodziły Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. Na czele tych państw stali: premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, prezydent USA Franklin D. Roosevelt i premier Związku Radzieckiego Józef Stalin. Formalnie sprzymierzyli się oni, podpisując Deklarację Narodów Zjednoczonych 1 stycznia 1942 r. W tym dniu Deklarację podpisało również piętnaście innych niepodległych państw. Ponadto Deklaracja została podpisana przez rządy emigracyjne kolejnych ośmiu państw, które w tym czasie były okupowane przez Państwa Osi. Do marca 1945 r. dwadzieścia jeden innych państw wypowiedziało wojnę Niemcom i podpisało Deklarację.

W przeciwieństwie do aliantów Państwa Osi nigdy nie stworzyły instytucji koordynujących politykę zagraniczną ani kierujących połączonymi operacjami wojskowymi. Zobowiązały się jednak do wzajemnego wsparcia militarnego i politycznego.   

Utworzenie sojuszu Państw Osi

Pod koniec lat 30. każde z trzech mocarstw tworzących sojusz Państw Osi rozpoczęło kampanię ekspansji terytorialnej, która zraziła do nich większość pozostałych wielkich mocarstw świata. 

Włochy dokonały inwazji na Etiopię (wówczas znaną jako Abisynia) 3 października 1935 r. 

Japonia zajęła Mandżurię (część Chin) już 18 września 1931 r. Następnie, 7 lipca 1937 r. Japonia zajęła resztę Chin, rozpoczynając wojnę na Pacyfiku. 

Niemcy rozpoczęły swoją przedwojenną ekspansję w 1938 r., anektując Austrię i Kraj Sudetów (część Czechosłowacji). W marcu 1939 r. Niemcy podzielili resztę Czechosłowacji pomiędzy kontrolowany przez siebie Protektorat Czech i Moraw oraz nowo utworzone państwo satelickie – Słowację.

Agresja na inne państwa sprawiła, że Niemcy, Włochy i Japonia miały niewielu przyjaciół wśród innych państw świata. Aby zakończyć swoją izolację, trzy narody zaczęły się do siebie zbliżać i zawierać kolejne traktaty i pakty.

Oś Rzym-Berlin

Włochy i Niemcy zaczęły dążyć do bliższych stosunków w 1936 r. po tym, jak Liga Narodów nałożyła na Włochy sankcje za inwazję na Abisynię, a także po zakończeniu sojuszu Włoch z Wielką Brytanią i Francją. 25 października 1936 r. Niemcy i Włochy zawarły traktat o przyjaźni, w którym zobowiązały się do prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej. Na podstawie przemówienia wygłoszonego przez Mussoliniego tydzień później sojusz ten stał się znany jako Oś Rzym-Berlin. 

Pakt antykominternowski

25 listopada 1936 r., miesiąc po zawarciu przez Niemcy i Włochy traktatu o przyjaźni, nazistowskie Niemcy i Cesarstwo Japonii podpisały pakt antykominternowski. W pakcie tym oba kraje zobowiązały się do wzajemnej pomocy w zwalczaniu zagrożenia ze strony Międzynarodówki Komunistycznej. Pakt ten, chociaż nie wymieniono w nim Związku Radzieckiego, był skierowany właśnie przeciwko temu krajowi, prowadzącemu w tamtym czasie działania wojenne z Japonią. Włochy przystąpiły do paktu antykominternowskiego 6 listopada 1937 r. 

Pakt stalowy

22 maja 1939 r. Niemcy i Włochy rozszerzyły swój sojusz polityczny na poziom wojskowy, podpisując Pakt Przyjaźni i Sojuszu. Porozumienie to, nazwane przez Mussoliniego paktem stalowym, przewidywało współpracę wojskową i wzajemne wsparcie obronne Niemiec i Włoch. 

II wojna światowa rozpoczęła się 1 września 1939 r., kiedy Niemcy zaatakowały Polskę. Dwa dni później Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę. Mimo paktu stalowego Włochy początkowo pozostały neutralne. 10 czerwca 1940 r., na krótko przed pokonaniem przez Niemcy Francji, Włochy przystąpiły do wojny jako sojusznik Niemiec. Oprócz inwazji na Francję siły włoskie zagroziły brytyjskim interesom w Afryce Północnej i Wschodniej.

Pakt trójstronny

27 września 1940 r. Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny. Sformalizował on sojusz pomiędzy trzema krajami, które następnie zostały nazwane mocarstwami Osi. 

W pakcie tym Japonia uznała „przywództwo Niemiec i Włoch w tworzeniu nowego porządku w Europie”. W zamian Niemcy i Włochy uznały prawo Japonii do ustanowienia nowego porządku „w wielkiej Azji Wschodniej”. 

Sygnatariusze zgodzili się przyjść sobie nawzajem z pomocą w przypadku ataku ze strony narodu, z którym żaden z sygnatariuszy nie był wówczas w stanie wojny. To postanowienie miało być ostrzeżeniem dla Stanów Zjednoczonych, aby nie mieszały się do wojen Niemiec i Włoch w Europie i Afryce Północnej, a także do podbojów Japonii w Azji Wschodniej.  

Niemcy naciskają na inne państwa europejskie, by przyłączyły się do Państw Osi

W lipcu 1940 r., zaledwie kilka tygodni po klęsce Francji, Hitler zdecydował, że nazistowskie Niemcy zaatakują Związek Radziecki wiosną następnego roku. Aby to zrobić, Niemcy musiały zabezpieczyć surowce, ustanowić prawa tranzytowe dla niemieckich wojsk i zapewnić współpracę lub udział innych państw europejskich. Dlatego też zaczęły naciskać na te państwa europejskie, które były przychylne reżimowi nazistowskiemu, aby przyłączyły się do Państw Osi. Nazistowskie Niemcy zaoferowały Słowacji pomoc gospodarczą. Proponowały również ochronę wojskową i terytorium sowieckie Rumunii. Ostrzegły też Węgry, że mogą wycofać swoje niedawne poparcie dla węgierskiej aneksji terytorium Czechosłowacji i Rumunii.

Kiedy Włochom nie udało się podbić Grecji późną jesienią i zimą 1940/1941 r., Niemcy zaczęły bardziej interesować się zabezpieczeniem swojej południowo-wschodniej flanki na Bałkanach. Sukces Grecji w odparciu sił włoskich pozwolił jej sojusznikowi, Wielkiej Brytanii, na ustanowienie przyczółku na kontynencie europejskim. Aby podporządkować sobie Grecję i odsunąć Brytyjczyków od kontynentu europejskiego, nazistowskie Niemcy starały się wciągnąć do sojuszu Państw Osi także Jugosławię i Bułgarię. 

Węgry

Węgry były zobowiązane wobec Niemiec i Włoch za przyznanie im części Czechosłowacji w 1938 r. i zgodę na aneksję północnej Transylwanii przejętej od Rumunii we wrześniu 1940 r. Przywódcom Węgier zależało również na preferencyjnym traktowaniu gospodarczym ze strony nazistowskich Niemiec. Węgry przystąpiły do sojuszu Państw Osi 20 listopada 1940 r.

Rumunia

Po poproszeniu o niemiecką misję wojskową i otrzymaniu jej w październiku 1940 r. Rumunia dołączyła do Państw Osi 23 listopada 1940 r. Rumuni mieli nadzieję, że lojalne poparcie dla niemieckiej inwazji na Związek Radziecki i wierne dostawy ropy naftowej spowodują: 1) zniszczenie zagrożenia ze strony Sowietów, 2) zwrócenie Rumunii prowincji zaanektowanych przez Związek Radziecki w czerwcu 1940 r. oraz 3) zdobycie niemieckiego poparcia dla zwrotu północnej Transylwanii.

Słowacja

Słowacja była zarówno politycznie, jak i gospodarczo zależna od Niemiec, jeśli chodzi o jej istnienie jako suwerennego państwa. Dlatego też poszła w ślady Rumunii i 24 listopada 1940 r. dołączyła do sojuszu Państw Osi.

Bułgaria

Początkowo bułgarscy przywódcy grali na zwłokę i opierali się niemieckim naciskom na przystąpienie do sojuszu Państw Osi. Niechętnie angażowali się w wojnę ze Związkiem Radzieckim. Nie chcieli też antagonizować Jugosławii, która formalnie była sojusznikiem Grecji. Jednak Bułgaria dołączyła do Państw Osi po tym, jak Niemcy zaoferowali im greckie terytorium w Tracji. Niemcy zwolnili też Bułgarię z obowiązku udziału w inwazji na Związek Radziecki. Bułgaria dołączyła do Państw Osi 1 marca 1941 r.

Jugosławia

Jugosławia niechętnie dołączyła do Państw Osi 25 marca 1941 r. Zrobiła to, ponieważ Niemcy zgodzili się uszanować jugosłowiańską neutralność w wojnie przeciwko Grecji i nie zażądali praw tranzytowych dla wojsk Państw Osi. Dwa dni później serbscy oficerowie wojskowi sprzeciwiający się paktowi trójstronnemu obalili jugosłowiański rząd, który go podpisał. To rozwścieczyło Hitlera. Niemcy zaatakowały Jugosławię 6 kwietnia, a wkrótce do inwazji przyłączyły się Włochy i Węgry. Jugosławia została pokonana, podzielona i zajęta przez Państwa Osi do połowy kwietnia 1941 r. W konsekwencji Jugosławia nigdy nie stała się jednym z Państw Osi.

Chorwacja

W ramach podziału Jugosławii Państwa Osi utworzyły państwo satelickie o nazwie Niezależne Państwo Chorwackie. Było ono zarządzane przez Chorwatów, którzy należeli do faszystowskiego ruchu Ustasza. Niezależne Państwo Chorwackie dołączyło do Państw Osi 15 czerwca 1941 r.

Finlandia

26 czerwca 1941 r., cztery dni po inwazji Państw Osi na Związek Radziecki, Finlandia przystąpiła do wojny przeciwko ZSRR po stronie Państw Osi. Finowie dążyli do odzyskania terytorium utraconego podczas wojny zimowej ze Związkiem Radzieckim w latach 1939–1940. Finlandia nigdy nie podpisała paktu trójstronnego ani nie zawarła formalnego sojuszu z nazistowskimi Niemcami. Pozwoliła jednak niemieckim siłom na tranzyt i działania z terytorium Finlandii, a fińskie siły walczyły u boku Niemców. Ponieważ Finlandia funkcjonowała jako sojusznik nazistowskich Niemiec, czasami błędnie określa się ją jako jedno z Państw Osi.

Rozpad i klęska Państw Osi

7 grudnia 1941 r. Japonia przeprowadziła niespodziewany atak na Stany Zjednoczone w Pearl Harbor. W ciągu kilku dni Niemcy i europejskie Państwa Osi wypowiedziały wojnę Stanom Zjednoczonym. W odpowiedzi Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Związek Radziecki, Chiny i dwadzieścia dwa inne rządy oficjalnie zadeklarowały, że będą współpracować w celu pokonania Państw Osi. Przed końcem wojny do sojuszu dołączyło dwadzieścia jeden innych rządów.

W konsekwencji na początku 1942 r. Niemcy i ich sojusznicy znaleźli się w stanie wojny światowej. Na początku 1943 r. narastające straty militarne w Europie i Afryce zaczęły osłabiać niektóre zobowiązania Państw Osi wobec siebie.

Włochy

Włochy były pierwszym partnerem Państw Osi, który się poddał. 

Pod koniec lipca 1943 r. przywódcy Wielkiej Rady Faszystowskiej obalili i aresztowali przywódcę faszystów i dyktatora Włoch Benito Mussoliniego. Włochy poddały się aliantom 8 września 1943 r. 

Siły niemieckie zajęły północną część Włoch i uwolniły Mussoliniego z więzienia. Mussolini założył wtedy Włoską Republikę Socjalną, która miała siedzibę na północy Włoch w mieście Salò i była całkowicie zależna od Niemiec.

Rumunia

23 sierpnia 1944 r., po obaleniu dyktatora Iona Antonescu, Rumunia przeszła na drugą stronę. Do końca wojny wojska rumuńskie walczyły u boku wojsk radzieckich.

Bułgaria

Po odrzuceniu przez Sowietów oferty rozejmu Bułgaria poddała się 8 września 1944 r. W wyniku zamachu stanu kierowany przez komunistów bułgarski Front Ojczyźniany przejął władzę od prokatolickiego rządu bułgarskiego. Następnie wypowiedział wojnę nazistowskim Niemcom.

Finlandia

19 września 1944 r. Finlandia podpisała zawieszenie broni z ZSRR.

Węgry

W marcu 1944 r. Niemcy zmusiły Węgry do zaakceptowania okupacji przez wojska niemieckie. Jej głównym powodem była uzasadniona obawa, że Węgry opuszczą Państwa Osi podobnie jak Włochy pół roku wcześniej. Węgry nigdy się nie poddały. Wojna zakończyła się dla Węgier na początku kwietnia 1945 r., kiedy to Armia Czerwona Związku Radzieckiego wyparła ostatnie siły niemieckie i węgierskie z terytorium Węgier. 

Słowacja

Pod koniec sierpnia 1944 r. na Słowacji wybuchło powstanie narodowe przeciwko pronazistowskiemu rządowi słowackiemu. W odpowiedzi Niemcy zajęły Słowację, aby je stłumić. Słowacja pozostała wśród Państw Osi aż do zdobycia przez Sowietów stolicy, Bratysławy, na początku kwietnia 1945 r.

Chorwacja

Fanatyczni członkowie chorwackiej organizacji Ustasza pozostali w Chorwacji do końca kwietnia 1945 r., kiedy to zostali schwytani lub przepędzeni przez jugosłowiańskich komunistycznych partyzantów przez granicę do okupowanej przez Niemców Słowenii i Austrii. 

Niemcy

Po samobójczej śmierci Hitlera 30 kwietnia 1945 r. nazistowskie Niemcy poddały się bezwarunkowo aliantom w dniach 8–9 maja. 

Japonia

Po klęsce wszystkich sojuszników Państw Osi Japonia walczyła samotnie latem 1945 r. Formalnie poddała się 2 września 1945 r.