Dachau

Utworzenie obozu Dachau

Obóz koncentracyjny Dachau został założony w marcu 1933 r. Był to pierwszy regularny obóz koncentracyjny założony przez narodowosocjalistyczny (nazistowski) rząd. Heinrich Himmler, jako szef policji w Monachium, oficjalnie określił obóz „pierwszym obozem koncentracyjnym dla więźniów politycznych”.

Znajdował się on na terenie opuszczonej fabryki amunicji w pobliżu północno-wschodniej części miasta Dachau, około 15 kilometrów na północny zachód od Monachium w południowych Niemczech. 22 marca 1933 r. do obozu przybyły pierwsze transporty więźniów.

Więźniowie na początku istnienia obozu

W pierwszym roku obóz mógł pomieścić 5000 więźniów. Początkowo wśród internowanych znajdowali się głównie niemieccy komuniści, socjaldemokraci, związkowcy i inni polityczni przeciwnicy reżimu nazistowskiego. Z czasem w Dachau zaczęto internować także inne grupy, takie jak Świadkowie Jehowy, Romowie (Cyganie), homoseksualiści, a także „aspołeczni” i recydywiści. We wczesnych latach stosunkowo niewielu Żydów było internowanych w Dachau i to zwykle z powodu przynależności do jednej z powyższych grup lub odbycia kary więzienia po skazaniu za naruszenie ustaw norymberskich z 1935 r.

Rozbudowa kompleksu obozowego Dachau

W październiku 1933 r. komendant Dachau Theodor Eicke wprowadził system przepisów, które wymierzały więźniom brutalne kary za najmniejsze przewinienia. W chwili gdy Eicke został inspektorem nowo utworzonego niemieckiego systemu obozów koncentracyjnych, zadbał o to, by obóz w Dachau służył jako wzór dla wszystkich późniejszych obozów koncentracyjnych. Stał się również centrum szkoleniowym dla strażników SS, którzy zostali rozmieszczeni w systemie obozów koncentracyjnych.

Na początku 1937 r. SS, korzystając z pracy więźniów, rozpoczęło budowę dużego kompleksu budynków na terenie pierwszego obozu. Więźniowie byli zmuszani do wykonywania robót, począwszy od wyburzenia starej fabryki amunicji, pracując w okropnych warunkach. Budowa została oficjalnie zakończona w połowie sierpnia 1938 r., a obóz pozostał zasadniczo niezmieniony do 1945 r. Tym samym Dachau funkcjonował przez cały okres Trzeciej Rzeszy.

Obóz w Dachau był również ośrodkiem szkoleniowym dla strażników obozów koncentracyjnych SS. Organizacja i rutyna obozu stały się wzorem dla wszystkich nazistowskich obozów koncentracyjnych.

Żydowscy więźniowie w obozie Dachau

Liczba żydowskich więźniów Dachau rosła wraz ze wzrostem prześladowań Żydów. W dniach 10–11 listopada 1938 r., w następstwie nocy kryształowej, internowano tam prawie 11 000 żydowskich mężczyzn. Większość mężczyzn z tej grupy została zwolniona po okresie uwięzienia trwającym od kilku tygodni do kilku miesięcy. Wielu z nich zwolniono po udowodnieniu, że podjęli przygotowania do emigracji z Niemiec. Po deportacji niemieckich Żydów do gett i ośrodków zagłady na okupowanym przez Niemców wschodzie populacja Żydów w Dachau drastycznie spadła. Żydzi ponownie znaleźli się wśród jego więźniów, gdy marsze śmierci przywiodły tysiące więźniów z obozów na wschodzie do Niemiec.  

Sekcje obozu koncentracyjnego Dachau

Obóz był podzielony na dwie części: teren obozu i teren krematoriów. Na terenie obozu znajdowały się 32 baraki, w tym jeden dla duchownych uwięzionych za sprzeciwianie się nazistowskiemu reżimowi i jeden przeznaczony do eksperymentów medycznych.

Administracja obozu mieściła się w budynku stróżówki przy głównym wejściu. Na terenie obozu znajdowała się grupa budynków pomocniczych, mieszczących kuchnię, pralnię, prysznice i warsztaty, a także blok więzienny (bunkier). Dziedziniec między więzieniem a centralną kuchnią był wykorzystywany do wykonywania zbiorowych egzekucji więźniów. Obóz był otoczony ogrodzeniem z drutu kolczastego, rowem i murem z siedmioma wieżami strażniczymi.

W 1942 r. obok głównego obozu zbudowano teren krematorium. Obejmował on stare i nowe krematorium (barak X) z komorą gazową. Nie istnieją żadne wiarygodne dowody na to, że komora gazowa w baraku X była używana do mordowania ludzi. Zamiast tego więźniowie byli poddawani „selekcji”. Ci, którzy zostali uznani za zbyt chorych lub słabych, aby kontynuować pracę, byli wysyłani do ośrodka „eutanazji” Hartheim w pobliżu Linzu w Austrii. Ponad 2500 więźniów Dachau zostało zamordowanych w komorach gazowych w Hartheim. Co więcej, odbywały się masowe egzekucje przez rozstrzelanie, najpierw na dziedzińcu bunkra, a później na specjalnie zaprojektowanej strzelnicy SS. Tysiące więźniów obozu Dachau zostało tam zamordowanych, w tym co najmniej 4000 radzieckich jeńców wojennych po inwazji na Związek Radziecki w 1941 r.

Eksperymenty medyczne

Od 1942 r. niemieccy lekarze przeprowadzali eksperymenty medyczne na więźniach Dachau. Lekarze i naukowcy z Luftwaffe (Sił Powietrznych Niemiec) i Niemieckiego Eksperymentalnego Instytutu Lotnictwa przeprowadzili eksperymenty na dużych wysokościach i hipotermii, a także eksperymenty mające na celu przetestowanie metod uzdatniania wody morskiej do picia. Celem tych działań była pomoc niemieckim pilotom, którzy prowadzili naloty bombowe lub zostali zestrzeleni nad morzem i próbowali przeżyć w lodowatej wodzie. Niemieccy naukowcy przeprowadzali również eksperymenty w celu przetestowania skuteczności farmaceutyków przeciwko chorobom takim jak malaria i gruźlica. Setki więźniów zmarło lub zostało okaleczonych w wyniku tych eksperymentów.

Praca przymusowa

Więźniowie Dachau byli wykorzystywani jako robotnicy przymusowi. Z początku byli zatrudniani przy obsłudze obozu, przy różnych projektach budowlanych oraz w małych zakładach rzemieślniczych utworzonych w obozie. Więźniowie budowali drogi, pracowali w żwirowniach i osuszali bagna.

Podczas wojny praca przymusowa z wykorzystaniem więźniów obozów koncentracyjnych stawała się coraz ważniejsza dla niemieckiej produkcji zbrojeniowej.

Latem i jesienią 1944 r., w celu zwiększenia produkcji wojennej, w pobliżu fabryk zbrojeniowych w południowych Niemczech utworzono obozy satelickie pod zarządem Dachau. Istniał cały system 140 podobozów Dachau, głównie w południowej Bawarii, gdzie więźniowie pracowali niemal wyłącznie w zakładach zbrojeniowych. Tysiące więźniów zostało poddanych ciężkiej pracy, która doprowadziła ich do śmierci.

Wyzwolenie

Podczas gdy siły alianckie zbliżały się do Niemiec, niemieccy urzędnicy zaczęli przenosić więźniów z obozów koncentracyjnych położonych w pobliżu frontu. Transporty z ewakuowanych obozów na wschodzie stale przybywały do Dachau, co spowodowało dramatyczne pogorszenie warunków.

Więźniowie docierali na miejsce słabi i wyczerpani, często bliscy śmierci, po wielu dniach podróży, z niewielką ilością lub bez pożywienia i wody. Epidemie tyfusu stały się poważnym problemem z powodu przeludnienia, złych warunków sanitarnych, niewystarczającego zaopatrzenia i osłabienia więźniów.

26 kwietnia 1945 r., gdy do obozu zbliżały się siły amerykańskie, w Dachau i jego podobozach zarejestrowanych było 67 665 więźniów. Ponad połowa z nich znajdowała się w głównym obozie. Spośród nich 43 350 zostało sklasyfikowanych jako więźniowie polityczni, podczas gdy 22 100 było Żydami, a pozostali należeli do różnych innych kategorii. Wraz ze zbliżaniem się jednostek alianckich co najmniej 25 000 więźniów z systemu obozów Dachau zostało zmuszonych do marszu na południe lub wywiezionych z obozów pociągami towarowymi. Podczas tzw. marszów śmierci Niemcy rozstrzeliwali każdego, kto nie był już w stanie iść dalej; wielu zmarło również z głodu, hipotermii lub wyczerpania.

29 kwietnia 1945 r. siły amerykańskie wyzwoliły Dachau. Zbliżające się do obozu oddziały znalazły ponad 30 wagonów kolejowych wypełnionych ciałami przywiezionymi do Dachau, wszystkie w zaawansowanym stanie rozkładu. Na początku maja 1945 r. siły amerykańskie uwolniły więźniów wysłanych na marsz śmierci.

Liczba więźniów

Liczba więźniów osadzonych w Dachau w latach 1933–1945 przekroczyła 200 000. Trudno jest określić liczbę więźniów, którzy zginęli w Dachau. Tysiące ludzi przywiezionych do obozu na egzekucję nie zostało zarejestrowanych przed śmiercią. Co więcej, liczba zgonów, które miały miejsce podczas ewakuacji, nie została ustalona. Naukowcy uważają, że w Dachau zginęło co najmniej 40 000 więźniów.