Νταχάου

Η ίδρυση του στρατοπέδου Νταχάου

Φωτογραφία

Πρώιμη άποψη του στρατοπέδου συγκέντρωσης Νταχάου. (Φωτογραφία)

Πρώιμη άποψη του στρατοπέδου συγκέντρωσης Νταχάου. Φάλαγγες αιχμαλώτων είναι ορατές πίσω από το συρματόπλεγμα. Νταχάου, Γερμανία, 24 Μαΐου 1933.

Πηγές:

• KZ Gedenkstaette Dachau

Το στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1933. Υπήρξε το πρώτο τακτικό στρατόπεδο συγκέντρωσης που ιδρύθηκε από την εθνικοσοσιαλιστική (ναζιστική) κυβέρνηση. Ο Χάινριχ Χίμλερ, ως επικεφαλής της αστυνομίας του Μονάχου, περιέγραψε επίσημα το στρατόπεδο ως «το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων».

Βρισκόταν στο έδαφος ενός εγκαταλειμμένου εργοστασίου πυρομαχικών κοντά στο βορειοανατολικό τμήμα της πόλης Νταχάου, περίπου 10 μίλια βορειοδυτικά του Μονάχου στη νότια Γερμανία. Στις 22 Μαρτίου 1933 έφτασαν στο στρατόπεδο οι πρώτες μεταφορές κρατουμένων.

Οι κρατούμενοι στα πρώτα χρόνια του στρατοπέδου

Κατά τον πρώτο χρόνο, το στρατόπεδο είχε χωρητικότητα 5.000 κρατουμένων. Αρχικά, οι φυλακισμένοι ήταν κυρίως Γερμανοί κομμουνιστές, Σοσιαλδημοκράτες, συνδικαλιστές και άλλοι πολιτικοί αντίπαλοι του ναζιστικού καθεστώτος. Με την πάροδο του χρόνου, στο Νταχάου φυλακίστηκαν και άλλες ομάδες, όπως Μάρτυρες του Ιεχωβά, Ρομά (Τσιγγάνοι), ομοφυλόφιλοι, καθώς και «αντικοινωνικοί» και κατά συρροή εγκληματίες. Κατά τα πρώτα χρόνια, οι Εβραίοι που φυλακίστηκαν στο Νταχάου ήταν σχετικά λίγοι. Συνήθως κατέληγαν σε αυτό το στρατόπεδο επειδή ανήκαν σε μία από τις παραπάνω ομάδες ή είχαν ολοκληρώσει ποινές φυλάκισης για παραβίαση των νόμων της Νυρεμβέργης του 1935.

Επέκταση του συγκροτήματος του στρατοπέδου Νταχάου

Τον Οκτώβριο του 1933, ο διοικητής του Νταχάου, Τίοντορ Έικε, εισήγαγε ένα σύστημα κανονισμών που επέβαλε βάναυσες τιμωρίες στους κρατούμενους για τα παραμικρά παραπτώματα. Όταν ο Έικε έγινε Επιθεωρητής του νεοσύστατου γερμανικού συστήματος στρατοπέδων συγκέντρωσης, διασφάλισε ότι το Νταχάου θα αποτελούσε πρότυπο για όλα τα μεταγενέστερα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Έγινε επίσης κέντρο εκπαίδευσης για τους φρουρούς των SS που τοποθετούνταν σε θέσεις σε όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στις αρχές του 1937, εκμεταλλευόμενα την εργασία των φυλακισμένων, τα SS ξεκίνησαν την κατασκευή ενός μεγάλου κτιριακού συγκροτήματος στους χώρους του αρχικού στρατοπέδου. Οι κρατούμενοι αναγκάστηκαν να υλοποιήσουν αυτό το έργο, ξεκινώντας με την κατεδάφιση του παλιού εργοστασίου πυρομαχικών, υπό άθλιες συνθήκες. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε επίσημα στα μέσα Αυγούστου του 1938 και το στρατόπεδο ουσιαστικά δεν άλλαξε ξανά μέχρι το 1945. Το Νταχάου παρέμεινε σε λειτουργία καθ’ όλη την περίοδο του Τρίτου Ράιχ.

Το στρατόπεδο Νταχάου ήταν κέντρο εκπαίδευσης για τους φρουρούς των στρατοπέδων συγκέντρωσης των SS. Η οργάνωση και η ρουτίνα του στρατοπέδου αποτέλεσαν το πρότυπο για όλα τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Οι Εβραίοι αιχμάλωτοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου

Ο αριθμός των Εβραίων κρατουμένων στο Νταχάου αυξήθηκε καθώς εντεινόταν η καταδίωξη των Εβραίων. Στις 10–11 Νοεμβρίου 1938, στον απόηχο της Kristallnacht, σχεδόν 11.000 Εβραίοι άνδρες φυλακίστηκαν εκεί. Οι περισσότεροι από τους άνδρες αυτής της ομάδας αφέθηκαν ελεύθεροι μετά από φυλάκιση λίγων εβδομάδων έως μερικών μηνών, πολλοί αφού απέδειξαν ότι είχαν κανονίσει να μεταναστεύσουν από τη Γερμανία. Μετά την απέλαση των Γερμανών Εβραίων σε γκέτο και κέντρα εξολόθρευσης στη γερμανοκρατούμενη Ανατολική Ευρώπη, ο πληθυσμός των Εβραίων στο Νταχάου μειώθηκε δραματικά. Οι Εβραίοι εμφανίζονται ξανά στον πληθυσμό των αιχμαλώτων όταν οι πορείες θανάτου έφεραν στη Γερμανία χιλιάδες κρατούμενους από αυτά τα στρατόπεδα στα ανατολικά.  

Τομείς του στρατοπέδου συγκέντρωσης Νταχάου

Φωτογραφία

Κρατούμενοι σε καταναγκαστική εργασία. Η φωτογραφία τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια μιας επιθεώρησης των SS. (Φωτογραφία)

Κρατούμενοι σε καταναγκαστική εργασία. Η φωτογραφία τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια μιας επιθεώρησης των SS. Στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου, Γερμανία, 28 Ιουνίου 1938.

Πηγές:

• Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz

Το στρατόπεδο ήταν χωρισμένο σε δύο τομείς: στον χώρο του στρατοπέδου και στον χώρο των κρεματορίων. Ο χώρος του στρατοπέδου αποτελούνταν από 32 στρατώνες, συμπεριλαμβανομένου ενός για κληρικούς που φυλακίστηκαν επειδή εναντιώθηκαν στο ναζιστικό καθεστώς και ενός που προοριζόταν για ιατρικά πειράματα.

Η διοίκηση του στρατοπέδου ήταν εγκατεστημένη στο φρουραρχείο της κύριας εισόδου. Ο χώρος του στρατοπέδου διέθετε μια ομάδα βοηθητικών κτιρίων για την κουζίνα, το πλυντήριο, τα ντους και τα συνεργεία, καθώς και ένα μπλοκ φυλακών. Το προαύλιο μεταξύ της φυλακής και της κεντρικής κουζίνας ήταν ο βασικός χώρος εκτέλεσης των κρατουμένων. Το στρατόπεδο προστατευόταν από ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα, μια τάφρο και έναν τοίχο με επτά φυλασσόμενους πύργους.

Το 1942 κατασκευάστηκε ο χώρος των κρεματορίων, δίπλα στο κυρίως στρατόπεδο. Περιλάμβανε το παλιό κρεματόριο και το νέο κρεματόριο (Στρατώνας X) με θάλαμο αερίων. Δεν υπάρχουν αξιόπιστες αποδείξεις ότι ο θάλαμος αερίων στον Στρατώνα X χρησιμοποιήθηκε για τη δολοφονία ανθρώπων. Αντίθετα, οι κρατούμενοι υποβάλλονταν σε μια διαδικασία «επιλογής». Όσοι κρίθηκαν πολύ άρρωστοι ή αδύναμοι για να συνεχίσουν να εργάζονται, στάλθηκαν στο κέντρο «ευθανασίας» του Χαρτχαιμ, κοντά στο Λιντς της Αυστρίας. Πάνω από 2.500 κρατούμενοι του Νταχάου δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων του Χάρτχαϊμ. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν μαζικές εκτελέσεις δια τουφεκισμού, αρχικά στην αυλή του οχυρού και αργότερα σε ειδικά διαμορφωμένο πεδίο βολής των SS. Χιλιάδες αιχμάλωτοι του Νταχάου δολοφονήθηκαν εκεί, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 4.000 Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου μετά την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση το 1941.

Ιατρικά πειράματα

Από το 1942, Γερμανοί γιατροί διεξήγαγαν ιατρικά πειράματα σε κρατούμενους στο Νταχάου. Γιατροί και επιστήμονες της Luftwaffe (της Γερμανικής Πολεμικής Αεροπορίας) και του Γερμανικού Πειραματικού Ινστιτούτου Αεροπορίας πραγματοποίησαν πειράματα για συνθήκες μεγάλου υψόμετρου και υποθερμίας, καθώς και πειράματα για τη μετατροπή του θαλασσινού νερού σε πόσιμο. Αυτές οι προσπάθειες είχαν στόχο να βοηθήσουν τους Γερμανούς πιλότους που διεξήγαγαν βομβαρδιστικές επιδρομές ή που καταρρίφθηκαν σε παγωμένα νερά. Γερμανοί επιστήμονες πραγματοποίησαν επίσης πειράματα για να δοκιμάσουν την αποτελεσματικότητα φαρμακευτικών σκευασμάτων για ασθένειες όπως η ελονοσία και η φυματίωση. Εξαιτίας αυτών των πειραμάτων εκατοντάδες κρατούμενοι πέθαναν ή υπέστησαν σωματικές βλάβες.

Καταναγκαστική εργασία

Οι κρατούμενοι του Νταχάου χρησιμοποιήθηκαν για καταναγκαστική εργασία. Αρχικά απασχολήθηκαν στη λειτουργία του στρατοπέδου, σε διάφορα οικοδομικά έργα και σε μικρές βιοτεχνίες που ιδρύθηκαν στο στρατόπεδο. Οι κρατούμενοι έφτιαχναν δρόμους, δούλευαν σε λατομεία και αποστράγγιζαν έλη.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η καταναγκαστική εργασία από αιχμαλώτους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης έγινε ολοένα και πιο σημαντική για τη γερμανική εξοπλιστική παραγωγή.

Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1944, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή οπλικών συστημάτων, δημιουργήθηκαν δορυφορικά στρατόπεδα υπό την επίβλεψη του Νταχάου κοντά σε εργοστάσια πολεμικού υλικού σε ολόκληρη τη νότια Γερμανία. Το Νταχάου από μόνο του είχε περίπου 140 δευτερεύοντα στρατόπεδα, κυρίως στη νότια Βαυαρία, όπου οι κρατούμενοι εργάζονταν σχεδόν αποκλειστικά σε εξοπλιστικά έργα. Χιλιάδες κρατούμενοι πέθαναν από την εξάντληση λόγω της συνεχούς εργασίας.

H απελευθέρωση

Καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις προέλαυναν προς τη Γερμανία, οι Γερμανοί αξιωματούχοι άρχισαν να μετακινούν κρατούμενους από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης κοντά στο μέτωπο. Από τα εκκενωμένα στρατόπεδα στα ανατολικά κατέφθαναν συνεχώς φουρνιές κρατουμένων στο Νταχάου, με αποτέλεσμα τη δραματική επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης.

Μετά από ημέρες ταξιδιού, με λίγο ή καθόλου φαγητό ή νερό, οι κρατούμενοι έφταναν αδύναμοι και εξαντλημένοι, συχνά κοντά στο θάνατο. Οι επιδημίες τύφου έγιναν σοβαρό πρόβλημα λόγω του συνωστισμού, των κακών συνθηκών υγιεινής, των ανεπαρκών προμηθειών και της εξασθένησης των κρατουμένων.

Στις 26 Απριλίου 1945, καθώς οι αμερικανικές δυνάμεις πλησίαζαν, υπήρχαν 67.665 εγγεγραμμένοι κρατούμενοι στο Νταχάου και τα δευτερεύοντα στρατόπεδά του. Πάνω από τους μισούς κρατούνταν στο κυρίως στρατόπεδο. Από αυτούς, οι 43.350 χαρακτηρίστηκαν ως πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ οι 22.100 ήταν Εβραίοι. Οι υπόλοιποι ανήκαν σε διάφορες άλλες κατηγορίες. Καθώς πλησίαζαν οι συμμαχικές μονάδες, τουλάχιστον 25.000 κρατούμενοι από το Νταχάου εξαναγκάστηκαν σε πορεία προς το νότο ή απομακρύνθηκαν από τα στρατόπεδα με εμπορευματικές αμαξοστοιχίες. Σε αυτές τις πορείες θανάτου, οι Γερμανοί πυροβολούσαν επιτόπου οποιονδήποτε δεν μπορούσε να συνεχίσει. Πολλοί πέθαναν από την πείνα, το κρύο ή την εξάντληση.

Στις 29 Απριλίου 1945 αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν το Νταχάου. Καθώς πλησίαζαν το στρατόπεδο ανακάλυψαν περισσότερα από 30 σιδηροδρομικά βαγόνια γεμάτα πτώματα που μεταφέρθηκαν στο Νταχάου, όλα σε προχωρημένη κατάσταση αποσύνθεσης. Στις αρχές Μαΐου του 1945, οι αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν τους κρατούμενους που είχαν σταλεί στην πορεία θανάτου.

Αριθμός κρατουμένων

Ο αριθμός των φυλακισμένων στο Νταχάου μεταξύ των ετών 1933 και 1945 ξεπέρασε τις 200.000. Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ο αριθμός των κρατουμένων που πέθαναν εκεί. Οι χιλιάδες που μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο για να εκτελεστούν δεν είχαν καταγραφεί πριν τον θάνατό τους. Επιπλέον, ο αριθμός των θανάτων που σημειώθηκαν κατά την εκκένωση δεν έχει υπολογιστεί. Οι μελετητές πιστεύουν ότι τουλάχιστον 40.000 κρατούμενοι πέθαναν στο Νταχάου.