Lodz, savaş öncesinde Polonya’da Varşova’dan sonra ikinci büyük Yahudi nüfusuna sahipti. Alman birlikleri, Eylül 1939’da Lodz’u işgal etti. Şubat 1940 başlarında Almanlar, Lodz’da bir getto kurup yaklaşık 4 kilometrekarelik bir alana 150.000’in üzerinde Yahudiyi topladılar. 1941 ve 1942’de hemen hemen 40.000 Orta Avrupalı Yahudi ve 5.000 Roman da (Çingene) zorla gettoya gönderildi. Ocak–Eylül 1942 tarihleri arasında gettoda yaşayan 75.000’den fazla kişi, Lodz’dan Chelmno öldürme merkezine götürüldü. 1944 baharında Lodz gettosu, Alman işgalindeki Polonya’da kalan son gettoydu. Aynı yılın yazında Almanlar kalan Yahudilerin çoğunu Auschwitz’e gönderdiler.
Sanayi şehri olan Lodz, Polonya’da Varşova’nın yaklaşık 120 km güneybatısında yer alır. 220.000 kadar Yahudi ile Lodz, savaş öncesi Polonya’da Varşova’dan sonra ikinci en büyük Yahudi cemaatini oluşturuyordu.Almanlar, 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal ettikten bir hafta sonra Lodz’u işgal ettiler.
Şubat 1940’ta kentin kuzeydoğu bölümünde bir getto kurdular. 150.000’den fazla Yahudi, belirlenen alana gitmeye zorlanmış, getto Nisan 1940’ta mühürlenmiştir.
Mordechai Chaim Rumkowski, Naziler tarafından atanan Yahudi heyetinin başkanıydı. Nazi emirlerini uygulamakla yükümlü olan Yahudi heyet görevlileri korkunç ahlakî ikilemler içinde kalmışlardır.
Rumkowski, tüm gettodaki nüfusu fabrikalarda iş gücü olarak organize etmiştir.
Alman sanayii için Yahudi iş gücünün vazgeçilmez olmasını sağlamanın Lodz gettosunun imha edilmesini önleyeceğini ileri sürmüştür.
1941 ve 1942’de hemen hemen 40.000 Orta Avrupalı Yahudi, Lodz gettosuna sürülmüştür. Avusturya’dan gelen 5.000 Roman da (Çingeneler) Lodz’a sürülmüş ve gettoda ayrı bir alanda tutulmuştur.
Ağır iş, aşırı kalabalık ve açlıktan ölüm, hayatın baskın unsurlarıydı. Gettodaki nüfusun yüzde 20’den fazlası, doğrudan çetin yaşam şartları nedeniyle ölmüştür.
Ocak 1942’de Almanlar, Yahudileri Lodz gettosunun 70 km kadar batısındaki Chelmno öldürme merkezine büyük ölçekte göndermeye başladılar.
Yahudiler, gettodaki toplanma noktalarında toplanıp kalabalık trenlere bindirilmiştir.
Eylül 1942 sonunda 70.000’den fazla Yahudi ve 5.000 Roman, Chelmno’ya gönderilerek buradaki kilitli gaz kamyonlarında öldürülmüştür.
Eylül 1942–Mayıs 1944 arasında büyük bir çalışma kampına benzeyen Lodz gettosundan büyük bir sürgün olmamıştır.
Gettoda yaşayanların büyük bir çoğunluğu, Alman fabrikalarında çalışıyor ve yalnızca az miktarda yiyecek tayını alıyorlardı.
1944 baharında Almanlar, o zamanlar Polonya’da kalan son getto olan Lodz gettosunu imha etmeye karar verdiler. Chelmno’ya sürgünler Haziran ve Temmuz 1944’te başladı.
Almanlar, Rumkowski de dahil olmak üzere, 75.000 Yahudiyi Auschwitz-Birkenau’da ölüme göndererek Ağustos’ta gettonun imhasını tamamladılar.
Sovyet kuvvetleri Lodz’a Ocak 1945’te girdi. Lodz gettosunun mevcut olduğu sürede 200.000’den fazla Yahudi buraya zorla gönderildi.
Lodz’da saklanarak ya da zorunlu çalışma birimlerinde 1.000’den az Yahudi sağ kaldı.
We would like to thank Crown Family Philanthropies, Abe and Ida Cooper Foundation, the Claims Conference, EVZ, and BMF for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia. View the list of donor acknowledgement.
