Οι δυνάμεις του Άξονα κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Μείζονες συμμαχίες κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945)

Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο σχηματίστηκαν δύο μείζονες συμμαχίες: από τη μία πλευρά βρέθηκαν οι δυνάμεις του Άξονα και από την άλλη οι Συμμαχικές Δυνάμεις.

Τα τρία κυριότερα μέλη στο πολιτικό μόρφωμα που έμελλε να γίνει γνωστό ως η συμμαχία του Άξονα ήταν η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία. Ηγέτες αυτών των χωρών ήταν ο Γερμανός δικτάτορας Αδόλφος Χίτλερ, ο Ιταλός δικτάτορας Μπενίτο Μουσολίνι και ο Ιάπωνας αυτοκράτορας Χιροχίτο. Τον Σεπτέμβριο του 1940 οι τρεις χώρες επισημοποίησαν τη συμμαχία τους με το Τριμερές Σύμφωνο. Στο Τριμερές Σύμφωνο προσχώρησαν ακολούθως πέντε άλλες χώρες και έτσι έγιναν οι δυνάμεις του Άξονα. Οι χώρες αυτές ήταν η Βουλγαρία, η Κροατία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία και η Σλοβακία. Καθεμία από τις έξι ευρωπαϊκές συμμαχικές χώρες της Γερμανίας στον Άξονα συμμετείχε στο Ολοκαύτωμα δολοφονώντας Εβραίους ή μεταφέροντας και παραδίδοντάς τους υπό γερμανική κράτηση για να δολοφονηθούν.

Η Μεγάλη Βρετανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση ηγούνταν των Συμμαχικών Δυνάμεων. Ηγέτες αυτών των χωρών ήταν ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ και ο Σοβιετικός πρωθυπουργός Ιωσήφ Στάλιν. Επισημοποίησαν τη συμμαχία τους υπογράφοντας τη Δήλωση ή Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών την 1η Ιανουαρίου 1942. Δεκαπέντε άλλα ανεξάρτητα κράτη υπέγραψαν επίσης τη Διακήρυξη εκείνη την ημερομηνία. Επιπλέον, η Διακήρυξη υπογράφηκε από τις εξόριστες κυβερνήσεις άλλων οκτώ κρατών που είχαν καταληφθεί από τις δυνάμεις του Άξονα. Μέχρι τον Μάρτιο του 1945, άλλα είκοσι ένα κράτη είχαν κηρύξει τον πόλεμο στη Γερμανία και είχαν υπογράψει τη Διακήρυξη.

Σε αντίθεση με τις Συμμαχικές Δυνάμεις, οι δυνάμεις του Άξονα δεν ανέπτυξαν ποτέ θεσμούς για να συντονίσουν την εξωτερική πολιτική τους ή να διεξάγουν άμεσες συνδυασμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Παρόλα αυτά, δεσμεύτηκαν για αμοιβαία στρατιωτική και πολιτική υποστήριξη.   

Σύσταση της Συμμαχίας του Άξονα

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, καθεμία από τις τρεις δυνάμεις που θα σχημάτιζαν τη Συμμαχία του Άξονα επιδόθηκε σε στρατιωτικές εκστρατείες εδαφικής επέκτασης που αποξένωσαν τις περισσότερες από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις του κόσμου. 

Η Ιταλία εισέβαλε στην Αιθιοπία (τότε γνωστή ως Αβησσυνία) στις 3 Οκτωβρίου 1935. 

Η Ιαπωνία είχε ήδη καταλάβει τη Μαντζουρία (τμήμα της Κίνας) στις 18 Σεπτεμβρίου 1931. Στις 7 Ιουλίου 1937, η Ιαπωνία εισέβαλε στην υπόλοιπη Κίνα, πυροδοτώντας τον πόλεμο στον Ειρηνικό. 

Η Γερμανία ξεκίνησε την προπολεμική επέκτασή της το 1938 με την προσάρτηση της Αυστρίας και της Σουδητίας (τμήμα της Τσεχοσλοβακίας). Τον Μάρτιο του 1939 οι Γερμανοί μοίρασαν την υπόλοιπη Τσεχοσλοβακία μεταξύ του ελεγχόμενου από τη Γερμανία  Προτεκτοράτου της Βοημίας και της Μοραβίας και του νεοσύστατου δορυφορικού κράτους της Σλοβακίας.

Η επιθετικότητα που επέδειξαν εναντίον άλλων κρατών είχε ως αποτέλεσμα η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία να απομείνουν με λίγους φίλους. Για να βγουν από την απομόνωσή τους, τα τρία έθνη συνασπίστηκαν και συνήψαν συνθήκες και σύμφωνα.

Άξονας Ρώμης-Βερολίνου

Η Ιταλία και η Γερμανία άρχισαν να επιδιώκουν στενότερες διακρατικές σχέσεις το 1936 αφού η Κοινωνία των Εθνών επέβαλε κυρώσεις στην Ιταλία για την εισβολή στην Αβησσυνία και αφότου η συμμαχία της Ιταλίας με τη Βρετανία και τη Γαλλία έλαβε τέλος. Στις 25 Οκτωβρίου 1936, η Γερμανία και η Ιταλία συνήψαν συνθήκη φιλίας στην οποία δεσμεύτηκαν να ασκήσουν κοινή εξωτερική πολιτική. Από μια ομιλία του Μουσολίνι μία εβδομάδα αργότερα, η συμμαχία έγινε γνωστή ως Άξονας Ρώμης-Βερολίνου. 

Σύμφωνο κατά της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Σύμφωνο Αντικομιντέρν)

Στις 25 Νοεμβρίου 1936, έναν μήνα μετά τη σύναψη συνθήκης φιλίας μεταξύ Γερμανίας και Ιταλίας, η Ναζιστική Γερμανία και η Αυτοκρατορική Ιαπωνία υπέγραψαν το Σύμφωνο Αντικομιντέρν. Σε αυτό το σύμφωνο, οι δύο χώρες υποσχέθηκαν αμοιβαία βοήθεια για την καταπολέμηση της απειλής που αποτελούσε η Κομμουνιστική Διεθνής. Παρά το γεγονός ότι το σύμφωνο δεν αναφέρει τη Σοβιετική Ένωση, τη στοχοποιούσε, καθότι είχε εμπλακεί σε εχθροπραξίες με την Ιαπωνία εκείνη την εποχή. Η Ιταλία προσχώρησε στο Σύμφωνο Αντικομιντέρν στις 6 Νοεμβρίου 1937. 

Χαλύβδινο Σύμφωνο

Στις 22 Μαΐου 1939, η Γερμανία και η Ιταλία επέκτειναν την πολιτική τους συμμαχία σε στρατιωτική υπογράφοντας το Σύμφωνο Φιλίας και Συμμαχίας. Γνωστό ως Χαλύβδινο Σύμφωνο, ονομασία που του δόθηκε από τον Μουσολίνι, το σύμφωνο προέβλεπε τη στρατιωτική συνεργασία και την αμοιβαία αμυντική υποστήριξη Γερμανίας και Ιταλίας. 

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε την 1η Σεπτεμβρίου 1939 με την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία. Δύο μέρες αργότερα, η Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία. Παρά το Χαλύβδινο Σύμφωνο, η Ιταλία στην αρχή παρέμεινε ουδέτερη. Στις 10 Ιουνίου 1940, λίγο πριν η Γερμανία νικήσει τη Γαλλία, η Ιταλία μπήκε στον πόλεμο ως σύμμαχος της Γερμανίας. Εκτός από την εισβολή στη Γαλλία, οι ιταλικές δυνάμεις επιτέθηκαν στα βρετανικά συμφέροντα στη Βόρεια και Ανατολική Αφρική.

Τριμερές Σύμφωνο

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1940, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία υπέγραψαν το Τριμερές Σύμφωνο. Αυτό το σύμφωνο επισημοποίησε τη συμμαχία μεταξύ των τριών χωρών, οι οποίες έγιναν γνωστές ως δυνάμεις του Άξονα. 

Στο σύμφωνο, η Ιαπωνία αναγνώριζε «την ηγεσία της Γερμανίας και της Ιταλίας στην εγκαθίδρυση μιας νέας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη». Σε αντάλλαγμα, η Γερμανία και η Ιταλία αναγνώριζαν το δικαίωμα της Ιαπωνίας να εγκαθιδρύσει μια νέα τάξη πραγμάτων «στην ευρύτερη Ανατολική Ασία». 

Οι υπογράφουσες χώρες συμφώνησαν να βοηθήσουν η μία την άλλη σε περίπτωση επίθεσης από ένα κράτος με το οποίο καμιά τους δεν βρισκόταν τότε σε πόλεμο. Αυτή η πρόβλεψη αποτελούσε προειδοποίηση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες να μην εμπλακούν στις πολεμικές επιχειρήσεις της Γερμανίας και της Ιταλίας στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική. Ήταν επίσης μια προειδοποίηση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες να μην επέμβουν στις κατακτήσεις της Ιαπωνίας στην Ανατολική Ασία.  

Η Γερμανία πιέζει άλλα ευρωπαϊκά κράτη να ενταχθούν στις Δυνάμεις του Άξονα

Τον Ιούλιο του 1940, λίγες εβδομάδες μετά την ήττα της Γαλλίας, ο Χίτλερ αποφάσισε ότι η ναζιστική Γερμανία θα επετίθετο στη Σοβιετική Ένωση την ερχόμενη άνοιξη. Για να τα καταφέρει, η Γερμανία έπρεπε να εξασφαλίσει πρώτες ύλες, δικαιώματα διέλευσης για τα γερμανικά στρατεύματα και τη συνεργασία ή τη συμμετοχή άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Έτσι, η Γερμανία άρχισε να δελεάζει και να ασκεί πιέσεις στα ευρωπαϊκά κράτη που έβλεπαν θετικά το ναζιστικό καθεστώς, ώστε να ενταχθούν στον Άξονα. Η ναζιστική Γερμανία πρόσφερε οικονομική βοήθεια στη Σλοβακία. Έταξε επίσης στρατιωτική προστασία και σοβιετικό έδαφος στη Ρουμανία. Και απείλησε την Ουγγαρία ότι θα ανακαλούσε την πρόσφατη υποστήριξή της για την προσάρτηση της Τσεχοσλοβακίας και της Ρουμανίας στην Ουγγαρία.

Όταν η Ιταλία απέτυχε να κατακτήσει την Ελλάδα στα τέλη του φθινοπώρου και τον χειμώνα του 1940-1941, η Γερμανία διαπίστωσε ότι κινδύνευε να έχει ακάλυπτη τη νοτιοανατολική της πλευρά στα Βαλκάνια. Η επιτυχία της Ελλάδας στην απόκρουση των ιταλικών δυνάμεων επέτρεψε στη σύμμαχό της, τη Μεγάλη Βρετανία, να εδραιωθεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Για να υποτάξει την Ελλάδα και να απομακρύνει τους Βρετανούς από την ευρωπαϊκή ηπειρωτική χώρα, η ναζιστική Γερμανία προσπάθησε να εντάξει τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία στη συμμαχία του Άξονα. 

Ουγγαρία

Η Ουγγαρία ήταν υποχρεωμένη στη Γερμανία και την Ιταλία επειδή συνομολόγησαν στην παραχώρηση μέρους της Τσεχοσλοβακίας στην Ουγγαρία το 1938 και στην προσάρτηση της Βόρειας Τρανσυλβανίας από τη Ρουμανία τον Σεπτέμβριο του 1940. Οι ηγέτες της Ουγγαρίας επιθυμούσαν επίσης τα οφέλη της προνομιακής οικονομικής μεταχείρισης από τη ναζιστική Γερμανία. Η Ουγγαρία προσχώρησε στη συμμαχία του Άξονα στις 20 Νοεμβρίου 1940.

Ρουμανία

Έχοντας ζητήσει και λάβει γερμανική στρατιωτική συνδρομή τον Οκτώβριο του 1940, η Ρουμανία προσχώρησε στον Άξονα στις 23 Νοεμβρίου 1940. Οι Ρουμάνοι ήλπιζαν ότι η πιστή υποστήριξη της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση και οι αξιόπιστες παραδόσεις πετρελαίου θα είχαν ως αποτέλεσμα: 1) την εξάλειψη της σοβιετικής απειλής, 2) την επιστροφή των ρουμανικών επαρχιών που προσαρτήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1940, και 3) τη γερμανική υποστήριξη για την επιστροφή της Βόρειας Τρανσυλβανίας υπό ρουμανικό έλεγχο.

Σλοβακία

Η Σλοβακία εξαρτιόταν πολιτικά και οικονομικά από τη Γερμανία για την ύπαρξή της ως κυρίαρχο κράτος. Έτσι, προσχώρησε και αυτή στη συμμαχία του Άξονα στις 24 Νοεμβρίου 1940.

Βουλγαρία

Αρχικά, οι Βούλγαροι ηγέτες χρονοτριβούσαν και αντιστέκονταν στην πίεση της Γερμανίας να προσχωρήσουν στη συμμαχία του Άξονα. Ήταν απρόθυμοι να εμπλακούν σε πόλεμο με τη Σοβιετική Ένωση. Δεν ήθελαν επίσης να βρεθούν αντιμέτωποι με τη Γιουγκοσλαβία, που ήταν κατ' όνομα σύμμαχος της Ελλάδας. Ωστόσο, η Βουλγαρία προσχώρησε στον Άξονα αφού οι Γερμανοί πρόσφεραν τα ελληνικά εδάφη της Θράκης. Οι Γερμανοί απάλλαξαν επίσης τη Βουλγαρία από τη συμμετοχή στην εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Η Βουλγαρία προσχώρησε στον Άξονα την 1η Μαρτίου 1941.

Γιουγκοσλαβία

Η Γιουγκοσλαβία προσχώρησε απρόθυμα στον Άξονα στις 25 Μαρτίου 1941. Το έκανε επειδή οι Γερμανοί συμφώνησαν να σεβαστούν τη γιουγκοσλαβική ουδετερότητα στον πόλεμο κατά της Ελλάδας και δεν απαίτησαν δικαιώματα διέλευσης για τα στρατεύματα του Άξονα. Δύο ημέρες αργότερα, Σέρβοι στρατιωτικοί που αντιτάχθηκαν στο Τριμερές Σύμφωνο ανέτρεψαν τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση που το είχε υπογράψει. Αυτό εξόργισε τον Χίτλερ. Η Γερμανία επιτέθηκε στη Γιουγκοσλαβία στις 6 Απριλίου και σύντομα η Ιταλία και η Ουγγαρία συμμετείχαν στην εισβολή. Η Γιουγκοσλαβία ηττήθηκε, διαμελίστηκε και καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του Άξονα μέχρι τα μέσα Απριλίου του 1941. Ουσιαστικά, η Γιουγκοσλαβία δεν υπήρξε ποτέ δύναμη του Άξονα.

Κροατία

Διαμελίζοντας τη Γιουγκοσλαβία, οι δυνάμεις του Άξονα δημιούργησαν ένα δορυφορικό κράτος που ονομάστηκε Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας. Διοικήθηκε από Κροάτες που ανήκαν στη φασιστική οργάνωση Ουστάσε. Το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας προσχώρησε στον Άξονα στις 15 Ιουνίου 1941.

Φινλανδία

Στις 26 Ιουνίου 1941, τέσσερις ημέρες μετά την εισβολή του Άξονα στη Σοβιετική Ένωση, η Φινλανδία μπήκε στον πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ ως «άτυπη σύμμαχος». Οι Φινλανδοί επιδίωκαν να ανακτήσουν εδάφη που έχασαν στον Χειμερινό Πόλεμο του 1939-1940 με τη Σοβιετική Ένωση. Η Φινλανδία δεν υπέγραψε ποτέ το Τριμερές Σύμφωνο ούτε συνήψε επίσημη συμμαχία με τη ναζιστική Γερμανία. Ωστόσο, επέτρεψε στις γερμανικές δυνάμεις να διέρχονται και να διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις από το φινλανδικό έδαφος και οι φινλανδικές δυνάμεις πολέμησαν μαζί με τους Γερμανούς. Δεδομένου ότι λειτούργησε ως σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, μερικές φορές η Φινλανδία αναφέρεται λανθασμένα ως δύναμη του Άξονα.

Διάλυση και ήττα του Άξονα

Στις 7 Δεκεμβρίου 1941, η Ιαπωνία εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση κατά των Ηνωμένων Πολιτειών βομβαρδίζοντας το Περλ Χάρμπορ. Εντός λίγων ημερών, η Γερμανία και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις του Άξονα κήρυξαν τον πόλεμο κατά των Ηνωμένων Πολιτειών. Ως απάντηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Μεγάλη Βρετανία, η Σοβιετική Ένωση, η Κίνα και είκοσι δύο άλλες κυβερνήσεις δήλωσαν επίσημα ότι θα συνεργαστούν για να κατατροπώσουν τις δυνάμεις του Άξονα. Είκοσι μία επιπλέον κυβερνήσεις προσχώρησαν σε αυτή τη συμμαχία πριν από το τέλος του πολέμου.

Έτσι, στις αρχές του 1942, η Γερμανία και οι σύμμαχοί της βρέθηκαν εν μέσω ενός παγκοσμίου πολέμου. Στις αρχές του 1943, οι συσσωρευμένες στρατιωτικές απώλειες στην Ευρώπη και την Αφρική άρχισαν να αλλοιώνουν ορισμένες από τις αμοιβαίες δεσμεύσεις των δυνάμεων του Άξονα.

Ιταλία

Η Ιταλία ήταν η πρώτη δύναμη που εγκατέλειψε τον Άξονα. 

Στα τέλη Ιουλίου του 1943, οι ηγέτες του Ιταλικού Φασιστικού Κόμματος καθαίρεσαν και συνέλαβαν τον φασιστικό ηγέτη και Ιταλό δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι. Η Ιταλία παραδόθηκε στους Συμμάχους στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. 

Οι γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν το βόρειο μισό της Ιταλίας και απελευθέρωσαν τον Μουσολίνι από τη φυλακή. Στη συνέχεια ο Μουσολίνι ίδρυσε και ηγήθηκε της Ιταλικής Κοινωνικής Δημοκρατίας, η οποία είχε έδρα στη βόρεια ιταλική πόλη του Σαλό και ήταν πλήρως εξαρτημένη από τη Γερμανία.

Ρουμανία

Στις 23 Αυγούστου 1944, μετά την ανατροπή του δικτάτορα στρατάρχη Ιόν Αντονέσκου, η Ρουμανία άλλαξε πλευρά. Τα ρουμανικά στρατεύματα πολέμησαν μαζί με τα σοβιετικά για το υπόλοιπο του πολέμου.

Βουλγαρία

Αφού οι Σοβιετικοί απέρριψαν την πρότασή της για ανακωχή, η Βουλγαρία παραδόθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1944. Το Πατριωτικό Μέτωπο υπό την ηγεσία των Βουλγάρων κομμουνιστών κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα από τη βουλγαρική κυβέρνηση που ήταν υπέρ του Άξονα. Στη συνέχεια κήρυξε πόλεμο στη ναζιστική Γερμανία.

Φινλανδία

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1944, η Φινλανδία υπέγραψε ανακωχή με τη Σοβιετική Ένωση.

Ουγγαρία

Τον Μάρτιο του 1944, η Γερμανία εξανάγκασε την Ουγγαρία να δεχτεί την κατοχή από τις γερμανικές δυνάμεις. Ο πρωταρχικός λόγος της κατοχής από τη Γερμανία ήταν ο φόβος ότι η Ουγγαρία θα εγκατέλειπε τον Άξονα, όπως η Ιταλία έξι μήνες νωρίτερα. Η Ουγγαρία δεν παραδόθηκε ποτέ. Ο πόλεμος τελείωσε για την Ουγγαρία στις αρχές Απριλίου του 1945, όταν ο Κόκκινος Στρατός της Σοβιετικής Ένωσης έδιωξε τις τελευταίες γερμανικές και ουγγρικές δυνάμεις από το ουγγρικό έδαφος. 

Σλοβακία

Στα τέλη Αυγούστου του 1944 ξέσπασε μια εθνική εξέγερση κατά της φιλοναζιστικής σλοβακικής κυβέρνησης. Ως απάντηση, η Γερμανία κατέλαβε τη Σλοβακία για να καταστείλει την εξέγερση. Η Σλοβακία παρέμεινε στον Άξονα έως ότου οι Σοβιετικοί κατέλαβαν την πρωτεύουσα Μπρατισλάβα στις αρχές Απριλίου του 1945.

Κροατία

Τα φανατικά εναπομείναντα μέλη των Ουστάσε παρέμειναν στην Κροατία μέχρι τα τέλη Απριλίου του 1945, οπότε και συνελήφθησαν ή οδηγήθηκαν στη γερμανοκρατούμενη Σλοβενία και Αυστρία από Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές παρτιζάνους. 

Γερμανία

Μετά την αυτοκτονία του Χίτλερ στις 30 Απριλίου 1945, η ναζιστική Γερμανία παραδόθηκε άνευ όρων στους Συμμάχους στις 8-9 Μαΐου. 

Ιαπωνία

Μετά την ήττα όλων των συμμάχων της στον Άξονα, η Ιαπωνία πολέμησε μόνη της το καλοκαίρι του 1945. Συνθηκολόγησε επίσημα στις 2 Σεπτεμβρίου 1945.