Μαζικές εκτελέσεις Εβραίων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος

Η ναζιστική Γερμανία με τους συμμάχους και τους συνεργάτες της διέπραξαν μαζικές εκτελέσεις Εβραίων σε εδάφη που είχαν καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις. Το γεγονός αυτό έγινε γνωστό ως «Ολοκαύτωμα με σφαίρες». Σχεδόν δύο εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονήθηκαν σε αυτές τις μαζικές εκτελέσεις και τις σχετιζόμενες με αυτές σφαγές. 

Το χρονικό διάστημα 1939–1940, αφού η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση διχοτόμησαν την Πολωνία, οι Σοβιετικοί προσάρτησαν τα κράτη της Βαλτικής και τις περιοχές της προπολεμικής Πολωνίας και Ρουμανίας που είχαν μεγάλους εβραϊκούς πληθυσμούς. Μετά τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941 (γνωστή ως Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα), οι Γερμανοί και οι σύμμαχοι και οι συνεργάτες τους προέβησαν σε χιλιάδες μαζικές εκτελέσεις στα εδάφη τα οποία κατέλαβαν από τις σοβιετικές δυνάμεις. Καθώς οι γερμανικές δυνάμεις κινούνταν γρήγορα σε όλη την ανατολική Ευρώπη, διεξήγαγαν μαζικές εκτελέσεις σε μικρές πόλεις όπως το Ejszyszki (Eishyshok), σε πόλεις μέτριου μεγέθους όπως το Κάμενετς-Ποντόλσκ και σε μεγάλες πόλεις όπως το Κίεβο. Οι πολιτικές διοικήσεις, που η Γερμανία και οι σύμμαχοί της εγκατέστησαν στα κατεχόμενα εδάφη, συγκέντρωσαν τους εναπομείναντες Εβραίους σε γκέτο και συνέχισαν να τους δολοφονούν ανά διαστήματα με μαζικές εκτελέσεις. 

Μεγάλο μέρος της μνήμης και της έρευνας για το Ολοκαύτωμα επικεντρώνεται στον ρόλο που έπαιξαν τα γκέτο, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα κέντρα εξόντωσης στο Ολοκαύτωμα. Λιγότερη προσοχή έχει δοθεί στον καθοριστικό ρόλο που έπαιξαν οι μαζικές εκτελέσεις στη δολοφονία των έξι εκατομμυρίων θυμάτων του Ολοκαυτώματος.

Η έναρξη και η κλιμάκωση των μαζικών εκτελέσεων, Καλοκαίρι του 1941

Τον Ιούνιο του 1941, η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση. Οι γερμανικές στρατιωτικές και αστυνομικές αρχές έλαβαν εντολή να διεξάγουν έναν «πόλεμο εξόντωσης» (Vernichtungskrieg) κατά των υποτιθέμενων φυλετικών και ιδεολογικών εχθρών της ναζιστικής Γερμανίας. Σε αυτούς τους υποτιθέμενους εχθρούς περιλαμβάνονταν κομμουνιστές, Εβραίοι, Ρομά και άλλοι Σοβιετικοί πολίτες.

Σχεδόν αμέσως μετά την εισβολή, γερμανικές μονάδες των SS και της αστυνομίας άρχισαν να πραγματοποιούν μαζικές εκτελέσεις των ντόπιων Εβραίων. Στην αρχή, οι διμοιρίες αυτές στοχοποίησαν άρρενες Εβραίους που ήταν σε ηλικία στράτευσης. Αλλά από τον Αύγουστο του 1941 είχαν αρχίσει να σφαγιάζουν ολόκληρες εβραϊκές κοινότητες, ανεξαρτήτως ηλικίας ή φύλου. Αυτό σηματοδότησε μια ριζική κλιμάκωση της αντιεβραϊκής πολιτικής των Ναζί, η οποία τελικά κορυφώθηκε με την «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος», το σχέδιο των Ναζί να δολοφονήσουν όλους τους Εβραίους της Ευρώπης. 

Πολλοί διαφορετικοί τύποι γερμανικών μονάδων διέπραξαν μαζικές εκτελέσεις στα εδάφη που είχαν καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις. Οι πιο διαβόητες μονάδες είναι τα τάγματα θανάτου - Einsatzgruppen (ειδικές ομάδες κρούσης των Αστυνομικών Δυνάμεων Ασφαλείας και της Υπηρεσίας Ασφαλείας - SD). Ωστόσο, τα τάγματα θανάτου απαρτίζονταν μόνο από 3.000 άτομα προσωπικό, το οποίο είχε μια μεγάλο εύρος καθηκόντων και είχε παραταχθεί ακριβώς πίσω από ολόκληρο το ανατολικό μέτωπο. Άλλες γερμανικές μονάδες, όπως τάγματα της Αστυνομίας Τάξης, μονάδες της Waffen-SS (ένοπλα τμήματα των SS) και γερμανικές στρατιωτικές μονάδες (Βέρμαχτ), διέπραξαν επίσης πολυάριθμες σφαγές. Το ανθρώπινο δυναμικό τους ήταν απαραίτητο για την διεξαγωγή του Ολοκαυτώματος με σφαίρες. 

Επιπλέον, οι γερμανικές μονάδες δεν πραγματοποίησαν μόνες τους αυτές τις μαζικές εκτελέσεις. Σε πολλά μέρη, βασίστηκαν στο ανθρώπινο δυναμικό των τοπικών βοηθητικών μονάδων που συνεργάζονταν με τα SS και την αστυνομία. Οι βοηθητικές αυτές μονάδες σχηματίστηκαν από τους κατά τόπους πολιτικούς, στρατιωτικούς και αστυνομικούς αξιωματούχους. Επιπλέον, οι δυνάμεις της Ρουμανίας, συμμάχου της Γερμανίας, πραγματοποίησαν μαζικές εκτελέσεις Εβραίων σε εδάφη που κατέλαβαν και έλεγχαν.

Διαδικασία εκτελέσεων

Παρόλο που οι μαζικές εκτελέσεις δεν ακολουθούσαν πάντα την ίδια ακριβώς διαδικασία, διεξάγονταν συνήθως με παρόμοιο τρόπο. Στο πρώτο στάδιο διεξαγωγής μιας μαζικής εκτέλεσης (που στα γερμανικά αναφέρεται ως Aktion), οι γερμανικές μονάδες και οι ντόπιοι συνεργάτες τους συνήθως συγκέντρωναν τους Εβραίους κατοίκους ενός χωριού, μιας πόλης ή μιας κωμόπολης. Στη συνέχεια, μετέφεραν τους Εβραίους κατοίκους σε μια προκαθορισμένη τοποθεσία στα περίχωρα. Ακολούθως, τους ανάγκαζαν να σκάψουν έναν ομαδικό τάφο ή τους πήγαιναν σε ομαδικούς τάφους που είχαν ετοιμαστεί εκ των προτέρων. Στο τέλος, οι Γερμανοί ή/και οι ντόπιοι συνεργάτες τους πυροβολούσαν όλους τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά σε αυτούς τους λάκκους.

Σε ορισμένα μέρη, οι εκτελεστές χρησιμοποιούσαν μια στρατηγική, στην οποία έδωσαν την προσβλητική ονομασία Sardinenpackung («συσκευασία σαρδέλας»), κατά την οποία τα θύματα αναγκάζονταν να ξαπλώσουν στο έδαφος και στη συνέχεια πυροβολούνταν στο πίσω μέρος του λαιμού και του κρανίου. Χώμα σκορπιζόταν αραιά πάνω από τους πρόσφατα εκτελεσθέντες και τα επόμενα θύματα διατάζονταν να ξαπλώσουν πάνω τους, όπου και αυτά πυροβολούνταν. Τα θύματα έπρεπε συχνά να παρακολουθούν τους αγαπημένους τους να πεθαίνουν μπροστά τους.

Οι μαζικές εκτελέσεις συνέβαιναν συχνά στο φως της ημέρας και σε πλήρη θέα και ακτίνα ακοής των κατοίκων της περιοχής.

Μετά τις σφαγές, οι Γερμανοί προσπάθησαν σκόπιμα να κρύψουν αυτούς τους ομαδικούς τάφους. Οι περισσότεροι παρέμειναν χωρίς σήμανση για δεκαετίες και πολλοί παραμένουν χωρίς σήμανση μέχρι και σήμερα. Ένας άγνωστος αριθμός μαζικών τάφων δεν έχουν ακόμα βρεθεί ή ταυτοποιηθεί σε ολόκληρη την ανατολική Ευρώπη. 

Φορτηγά-θάλαμοι αερίων ως εναλλακτική μέθοδος μαζικών δολοφονιών 

Οι μαζικές εκτελέσεις απαιτούσαν πολλούς πόρους, καθώς χρησιμοποιούνταν πολλοί σκοπευτές και συνοδοί φρουροί, όπως και όπλα, πυρομαχικά και μεταφορικά μέσα. Οι ανησυχίες σχετικά με την αναποτελεσματικότητα των εκτελέσεων και τον ψυχολογικό αντίκτυπό τους στους αυτουργούς οδήγησαν στην ανάπτυξη ειδικών κινητών θαλάμων σε φορτηγά, εξοπλισμένων με σωλήνες που διοχέτευαν μονοξείδιο του άνθρακα από την εξάτμιση του κινητήρα του φορτηγού σε σφραγισμένους πίσω χώρους επιβατών. Οι Εβραίοι στοιβάζονταν στους χώρους των επιβατών και στη συνέχεια οδηγούνταν σε ομαδικό τάφο, πεθαίνοντας από ασφυξία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. 

Ωστόσο, τα φορτηγά δυσκολεύονταν να κινούνται σε δύσβατους δρόμους με κακές καιρικές συνθήκες και απαιτούσαν καύσιμα και ανταλλακτικά που ήταν σε έλλειψη. Χρειαζόταν επίσης πολύ περισσότερος χρόνος για να σκοτωθούν πολύ μεγάλες ομάδες θυμάτων με τους κινητούς θαλάμους αερίων. Επιπλέον, το γερμανικό προσωπικό δεν ήθελε να μεταφέρει τα πτώματα των θυμάτων και να καθαρίζει τους χώρους των επιβατών. Καθ' όλη τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής των καταληφθέντων σοβιετικών εδαφών, οι μαζικές εκτελέσεις συνέχισαν να είναι η προτιμώμενη μέθοδος δολοφονίας των Εβραίων.

Σφαγές μεγάλης κλίμακας το 1941

Οι Γερμανοί και οι σύμμαχοι και οι συνεργάτες τους διέπραξαν μαζικές εκτελέσεις που μερικές φορές στοίχισαν τη ζωή σε εκατοντάδες ή χιλιάδες θύματα, ενώ άλλες φορές στοίχισαν τη ζωή ακόμα και σε δεκάδες χιλιάδες. Γενικά, οι σφαγές μεγάλης κλίμακας είναι περισσότερο γνωστές. Αυτό οφείλεται στον μεγάλο αριθμό θυμάτων και στο γεγονός ότι οι μαζικές εκτελέσεις μεγάλης κλίμακας διαπράχθηκαν κοντά σε μεγαλύτερες πόλεις ή κωμοπόλεις. Οι αυτουργοί δεν μπόρεσαν να κρατήσουν αυτά τα δολοφονικά γεγονότα μυστικά και κρυφά από τους ντόπιους πληθυσμούς. 

Μεταξύ των μεγαλύτερων μαζικών εκτελέσεων που πραγματοποιήθηκαν κατά τους πρώτους μήνες της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα ήταν οι σφαγές στο Κάμενετς-Ποντόλσκ και στο Μπάμπι Γιαρ (Babi Yar). 

Κάμενετς-Ποντόλσκ

Στις 26-28 Αυγούστου 1941, γερμανικές μονάδες των SS και της αστυνομίας, με την υποστήριξη ουκρανικών βοηθητικών δυνάμεων, δολοφόνησαν 23.600 Εβραίους στο Κάμενετς-Ποντόλσκ (Kamianets-Podils'kyi) στην κατεχόμενη Ουκρανία. Στα θύματα περιλαμβάνονταν ντόπιοι Εβραίοι, καθώς και Εβραίοι που είχαν εκτοπιστεί από το ουγγρικό έδαφος στο κατεχόμενο από τους Γερμανούς έδαφος. 

Μπάμπι Γιαρ

Στις 29-30 Σεπτεμβρίου 1941, μονάδες των SS και της γερμανικής αστυνομίας και οι βοηθητικές τους δυνάμεις δολοφόνησαν μια μεγάλη μερίδα του εβραϊκού πληθυσμού που παρέμενε στο Κίεβο στο Μπάμπι Γιαρ (Babi Yar). Εκείνη την εποχή, το Μπάμπι Γιαρ ήταν ένα φαράγγι που βρισκόταν ακριβώς έξω από την πόλη. Σύμφωνα με τις αναφορές των ταγμάτων θανάτου, 33.771 Εβραίοι σφαγιάστηκαν κατά τη διάρκεια αυτού του διημέρου. Μετά τη σφαγή, το φαράγγι στο Μπάμπι Γιαρ έγινε τόπος εκτελέσεων όπου οι Γερμανοί δολοφόνησαν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, κυρίως μη Εβραίους, μεταξύ του 1941 και του 1943. Υπολογίζεται ότι περίπου 100.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν στο Μπάμπι Γιαρ.

Κέντρα εξόντωσης: Τόποι πολλαπλών σφαγών

 Κοντά σε μερικές πόλεις σε εδάφη που είχαν καταληφθεί από τους Σοβιετικούς, οι Γερμανοί δημιούργησαν κέντρα εξόντωσης όπου επανειλημμένα πραγματοποιούσαν σφαγές. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, οι περισσότεροι Εβραίοι, δολοφονήθηκαν σε καθένα από αυτά τα κέντρα εξόντωσης. Τα πιο διαβόητα από αυτά τα κέντρα είναι:  

• Το Ένατο Φρούριο στο Κόβνο (Κάουνας)
• Τα δάση Ρούμπουλα και Μπικερνιέκι στη Ρίγα
• Το Πονάρι κοντά στη Βίλνα (Βίλνιους)
• Το Μάλυ Τρoστενιέτς κοντά στο Μινσκ

Σε αυτά τα κέντρα εξόντωσης, οι Γερμανοί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους δολοφόνησαν δεκάδες χιλιάδες ντόπιους Εβραίους. Επίσης, το 1941 και το 1942 απέλασαν σε αυτά τα κέντρα εξόντωσης δεκάδες χιλιάδες Γερμανούς, Αυστριακούς και Τσέχους Εβραίους από την κεντρική Ευρώπη. 

Επιχείρηση «Εορτή του Θερισμού»

Η μεγαλύτερη επιχείρηση μαζικών εκτελέσεων του Ολοκαυτώματος δεν πραγματοποιήθηκε σε εδάφη που είχαν καταληφθεί από τους Σοβιετικούς. Αντίθετα, πραγματοποιήθηκε στη Γενική Κυβέρνηση (Generalgouvernement, τμήμα της γερμανοκρατούμενης Πολωνίας το οποίο δεν προσάρτησε η Γερμανία). Οι Γερμανοί ονόμασαν αυτή τη δράση μαζικών εκτελέσεων Επιχείρηση «Εορτή του Θερισμού» (Erntefest). Ο στόχος της Επιχείρησης «Εορτή του Θερισμού» ήταν να δολοφονηθούν οι Εβραίοι που παρέμεναν στη Γενική Κυβέρνηση. Οι εκτελέσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν στις 3 και 4 Νοεμβρίου 1943 στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Λούμπλιν/Μαϊντάνεκ και στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας του Τραβνίκι και της Πονιάτοβα.  Οι γερμανικές μονάδες των SS και της αστυνομίας συγκέντρωσαν τους Εβραίους κρατούμενους από αυτά και διάφορα άλλα στρατόπεδα και τους εκτέλεσαν σε λάκκους που είχαν σκαφτεί για το σκοπό αυτό. 

Αυτή η διήμερη επιχείρηση στοίχισε τη ζωή σε περίπου 42.000 Εβραίους. Με αυτήν ολοκληρώθηκε η Επιχείρηση Ράινχαρντ, το γερμανικό σχέδιο για τη δολοφονία των περίπου δύο εκατομμυρίων Εβραίων που ζούσαν στη Γενική Κυβέρνηση. 

Αριθμός ατόμων που δολοφονήθηκαν στις μαζικές εκτελέσεις

Είναι αδύνατο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός των θυμάτων του Ολοκαυτώματος που δολοφονήθηκαν σε μαζικές εκτελέσεις, καθώς οι Γερμανοί δεν κρατούσαν αρχεία με τον ακριβή αριθμό θυμάτων και κατέστρεψαν σχεδόν όλες τις εκθέσεις για τις εκτελέσεις πριν από τη λήξη του πολέμου. 

Με βάση τις λίγες διαθέσιμες αναφορές κατά τη διάρκεια του πολέμου και τις δημογραφικές μελέτες των προπολεμικών και μεταπολεμικών εβραϊκών πληθυσμών, εκτιμάται ότι οι Γερμανοί και οι σύμμαχοι και οι συνεργάτες τους δολοφόνησαν 2 εκατομμύρια Εβραίους με μαζικές εκτελέσεις ή σε φορτηγά-θαλάμους αερίων σε εδάφη που είχαν καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις.