Το στρατόπεδο εκπαίδευσης εργασίας Syrets

Εισαγωγή

Χάρτης

Τοποθεσίες σφαγής των Einsatzgruppen (Τάγματα Θανάτου) στην Ουκρανία και τις γύρω περιοχές (Χάρτης)

Το καλοκαίρι του 1941, μετά την επίθεση της Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση, οι Γερμανοί άρχισαν να διαπράττουν μαζικές εκτελέσεις Εβραίων ανδρών, γυναικών και παιδιών σε εδάφη που είχαν καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις. Οι δολοφονίες αυτές ήταν μέρος της «Τελικής Λύσης του Εβραϊκού Ζητήματος», της μαζικής δολοφονίας των Εβραίων της Ευρώπης. Πολλές από αυτές τις μαζικές εκτελέσεις οργανώθηκαν και διαπράχθηκαν από ομάδες κρούσης ή από τα τάγματα ειδικών καθηκόντων που ονομάζονταν Einsatzgruppen στα γερμανικά. Μονάδες των Einsatzgruppen ακολουθούσαν τον γερμανικό στρατό καθώς εισέβαλλε στη Σοβιετική Ένωση και σε εδάφη που ελέγχονταν από τη Σοβιετική Ένωση. Εκτός από τα Einsatzgruppen, και άλλα γερμανικά τάγματα προέβησαν σε μαζικές εκτελέσεις. Αυτές οι μονάδες περιλάμβαναν τα τάγματα της Αστυνομίας Τάξης, στρατιωτικές μονάδες (Βέρμαχτ) και μονάδες της Waffen-SS (ένοπλα τμήματα των SS), καθώς και μονάδες της Schutzmannschaften (συνεργαζόμενες μονάδες της Βοηθητικής Αστυνομίας που αποτελούνταν από ντόπιους νεοσύλλεκτους). Τα Τάγματα Θανάτου ήταν μια σχετικά μικρή ομάδα. Χωρίς πρόσθετες δυνάμεις, η συστηματική μαζική δολοφονία των Εβραίων σε αυτές τις περιοχές δεν θα ήταν δυνατή. 

Αυτός ο χάρτης δείχνει κάποιες τοποθεσίες μαζικών δολοφονιών στην Ανατολική Ευρώπη, στο απόγειο της γερμανικής επεκτατικότητας. Η περιοχή στον χάρτη συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με τη σημερινή Ουκρανία και τμήματα της Λευκορωσίας, της Πολωνίας και της Ρωσίας. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον τόπο σφαγής Μπάμπι Γιαρ, στο Κίεβο της Ουκρανίας (σημειώνεται με μια κίτρινη κουκίδα). Στο Μπάμπι Γιαρ διαπράχθηκε μία από τις μεγαλύτερες μαζικές δολοφονίες σε μια μεμονωμένη τοποθεσία κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum

Οι Γερμανοί ίδρυσαν το στρατόπεδο Syrets στα βορειοδυτικά περίχωρα του Κιέβου, πρωτεύουσας της Ουκρανίας, τον Μάιο του 1942. Το στρατόπεδο χτίστηκε δίπλα στο φαράγγι Μπάμπι Γιαρ, έναν τόπο εκτέλεσης, όπου οι Ναζί και οι συνεργάτες τους δολοφόνησαν δεκάδες χιλιάδες Εβραίους και μη, μεταξύ 1941-1943. Ένα παράρτημα του στρατοπέδου Syrets ήταν στα νότια περίχωρα του Κιέβου, εκεί που κάποτε ήταν το χωριό Μισελόβκα. 

Το Syrets λειτουργούσε ως Arbeitserziehungslager (στρατόπεδο εκπαίδευσης εργασίας, AEL για συντομία), που σημαίνει ότι δεν ήταν επισήμως μέρος του συστήματος στρατοπέδων συγκέντρωσης των SS. Τα στρατόπεδα εκπαίδευσης εργασίας συνήθως ήταν υπό τον έλεγχο της Γκεστάπο και εκεί φυλακίζονταν άτομα που υποτίθεται πως παραβίαζαν την αρχή της πειθαρχίας στη δουλειά. Οι φυλακισμένοι υποτίθεται πως θα παρέμεναν εκεί για περιορισμένο χρονικό διάστημα (από μερικές εβδομάδες έως μερικούς μήνες). Με την κλιμάκωση του πολέμου, οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, όπως και η θνησιμότητα, σε αυτά τα στρατόπεδα άρχισαν να μοιάζουν με αυτές των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. 

Οι φυλακισμένοι που κρατούνταν στο Syrets, ήταν εκεί για πολλούς λόγους, συνήθως άσχετους με τις εργασιακές τους επιδόσεις. Συνήθως, παρέμεναν φυλακισμένοι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τους περισσότερους φυλακισμένους σε στρατόπεδα εκπαίδευσης εργασίας. Οι φυλακισμένοι στο Syrets ζούσαν σε φρικτές συνθήκες και βρίσκονταν πάντα υπό την απειλή βίας, κακοποίησης, ασθενειών και εκτελέσεων. Οι Γερμανοί και οι φυλακισμένοι βοηθοί τους δολοφονούσαν κάποιους φυλακισμένους οι ίδιοι, ανάγκαζαν άλλους να δουλεύουν μέχρι θανάτου και επέβαλαν ποινές θανάτου. Ορισμένοι φυλακισμένοι επίσης πέθαιναν από την πείνα, το κρύο ή τις ασθένειες.

Οι φυλακισμένοι στο Syrets 

Οι φυλακισμένοι στο Syrets περιλάμβαναν Εβραίους και μη, άντρες και γυναίκες από τις εξής ομάδες:

• Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου,
• Ύποπτοι για συμμετοχή στο Σοβιετικό αντιστασιακό κίνημα (γνωστοί ως παρτιζάνοι),
• Εβραίοι από την πόλη του Κιέβου, την ευρύτερη περιφέρεια του Κιέβου και την περιφέρεια της Πολτάβα και
• Μη Εβραίοι πολίτες (Ουκρανοί, Ρώσοι και άλλοι), που κατηγορούνταν για διάφορα προβλήματα.

Βάσει μαρτυριών, υπήρχαν και κάποια παιδιά στο στρατόπεδο Syrets. Πιθανότατα οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο με τις μητέρες τους.

Στο στρατόπεδο Syrets δεν κρατούνταν περισσότερα από 3.000 άτομα. Γενικά, οι άντρες ήταν περισσότεροι από τις γυναίκες. Σε όλη την περίοδο λειτουργίας του στρατοπέδου, φυλακίστηκαν συνολικά 10.000 άτομα.

Τοπογραφία του Syrets

Το στρατόπεδο Syrets καταλάμβανε περίπου δύο έως τρία τετραγωνικά χιλιόμετρα γης στη θέση ενός πρώην στρατιωτικού φρούριου. Το στρατόπεδο περιστοιχιζόταν από ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα και πύργους επιτήρησης. Το Syrets ήταν οργανωμένο βάσει ζωνών εργασίας και διαβίωσης. Αυτές οι ζώνες χωρίζονταν με συρματόπλεγμα. 

Τους πρώτους δύο μήνες της λειτουργίας του στρατοπέδου, οι φυλακισμένοι δεν είχαν στέγη. Οι Γερμανοί ανάγκασαν τους φυλακισμένους να χτίσουν ξύλινους στρατώνες και μεγάλες καλύβες με λαμαρίνες για στέγες. Κάθε καλύβα και στρατώνας στέγαζε δεκάδες κρατούμενους. 

Οι άντρες και οι γυναίκες ζούσαν ξεχωριστά. Σύμφωνα με μαρτυρίες φυλακισμένων, οι άντρες φυλακισμένοι συνήθως ζούσαν στις μεγάλες καλύβες και χωρίζονταν ανάλογα με ομάδα ή είδος φυλακισμένων. Για παράδειγμα, υπήρχε «καλύβα Εβραίων», «καλύβα παρτιζάνων» και «καλύβα-ιατρείο». Οι γυναίκες στεγάζονταν σε έναν από τους στρατώνες. Τα παιδιά πιθανότατα ζούσαν με τις μητέρες τους.

Διοίκηση και αρχές του στρατοπέδου

Ως στρατόπεδο εκπαίδευσης εργασίας, το στρατόπεδο Syrets ήταν υπό τον έλεγχο του διοικητή των Αστυνομικών Δυνάμεων Ασφαλείας και της Υπηρεσίας Ασφαλείας Κιέβου (Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD Kiew, ή Kds Kiew), ο οποίος είχε ισχυρή θέση στην ιεραρχία των SS και της αστυνομίας. Την περίοδο που ιδρύθηκε το στρατόπεδο Syrets, τη θέση αυτή κατείχε ο Έριχ Έρλινγκερ. Ο Έρλινγκερ ήταν ένας φανατικός αξιωματικός των SS, που είχε διαπράξει στο παρελθόν αρκετές σφαγές, ως επικεφαλής της ομάδας Einsatzkommando 1b.

Ο Ταγματάρχης των SS, Πωλ Όττο φον Ραντόμσκι, υπηρέτησε ως διοικητής του Syrets, για το μεγαλύτερο μέρος της λειτουργίας του στρατοπέδου. Στη διοίκηση του στρατοπέδου συμμετείχαν και άλλοι Γερμανοί, ο αναπληρωτής του Ραντόμσκι και πράκτορες του τμήματος της Γκεστάπο του στρατοπέδου. Μέλη των SS, Volksdeutsche (άτομα γερμανικής καταγωγής) και ντόπιοι συνεργάτες είχαν αναλάβει τη φύλαξη του στρατοπέδου.

Οι Γερμανοί ανέθεσαν τον έλεγχο ορισμένων καθημερινών λειτουργιών του Syrets σε επιλεγμένους φυλακισμένους. Αυτοί οι φυλακισμένοι συνεργάτες έλεγχαν τις καλύβες και τους στρατώνες, επέβλεπαν τις εργασίες και προσπαθούσαν να αποτρέψουν αποδράσεις. Άλλοι φυλακισμένοι συνεργάτες ήταν πληροφοριοδότες της Γκεστάπο του στρατοπέδου, με το καθήκον να κατασκοπεύουν τους φυλακισμένους.

Η καθημερινή ζωή στο στρατόπεδο Syrets

Οι φυλακισμένοι στο Syrets κακοποιούνταν σε μεγάλο βαθμό από τις αρχές του στρατοπέδου. Η καθημερινή ζωή των φυλακισμένων αποτελούνταν από σκληρή δουλειά, πείνα, βαρβαρότητα και ανέχεια. 

Κλοπές και λεηλασίες

Οι κλοπές και λεηλασίες ήταν διαδεδομένες στο σύστημα στρατοπέδων των Ναζί. Το Syrets δεν διέφερε. Όταν οι φυλακισμένοι έφταναν στο Syrets, οι αρχές του στρατοπέδου έπαιρναν τα ρούχα, τα παπούτσια, τα κοσμήματά τους και άλλα τιμαλφή. Οι φυλακισμένοι που είχαν οικογένεια στο στρατόπεδο, κάποιες φορές λάμβαναν πακέτα τροφής, ρούχων ή φαρμάκων, δωροδοκώντας τους φρουρούς. Αυτά τα αντικείμενα πολύ συχνά λεηλατούνταν ή κλέβονταν.

Ταπείνωση και κακοποίηση

Οι αρχές του στρατοπέδου ταπείνωναν και κακοποιούσαν σωματικά τους φυλακισμένους για να τους εκφοβίσουν και να επιβάλουν την τάξη. Ως μέρος αυτής της καθημερινότητας, πρώην φυλακισμένοι του Syrets ανέφεραν ότι διατάζονταν να κάνουν δύσκολες, απάνθρωπες και ταπεινωτικές γυμναστικές ασκήσεις. Αυτές περιλάμβαναν πορείες σε καθιστή θέση, ή έρπηση χωρίς χέρια ή πόδια. Άλλες μορφές σωματικής κακοποίησης περιλάμβαναν ξυλοδαρμούς, καθώς και επιθέσεις από σκυλιά-φύλακες. Κάποιοι φυλακισμένοι πέθαναν λόγω αυτής της βάρβαρης κακοποίησης. 

Πείνα

Στο στρατόπεδο επικρατούσε πείνα. Οι περισσότεροι από τους φυλακισμένους στο Syrets λάμβαναν ένα ή δύο μικρά γεύματα τη μέρα, συνήθως μια αραιή σούπα. Ένας φυλακισμένος ανέφερε ότι λάμβανε μια ημερήσια μερίδα ψωμιού (περίπου 100-150 γραμμάρια). Αντί για άλλα γεύματα, οι φυλακισμένοι έπιναν ένα υποκατάστατο καφέ από νερό βρασμένο με άγρια βότανα. Τέτοια «γεύματα» δεν μπορούσαν να συντηρήσουν τους φυλακισμένους καθώς δούλευαν σκληρά, συχνά μέχρι θανάτου. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, οι φυλακισμένοι πεινούσαν τόσο πολύ που αναγκάζονταν να φάνε βότανα και χόρτα, σκύλους, γάτες και ποντίκια.

Κακομεταχείριση και δολοφονίες άρρωστων και αδύναμων φυλακισμένων

Οι άρρωστοι φυλακισμένοι στεγάζονταν σε ειδική καλύβα, ώστε να μην εξαπλωθούν ασθένειες στο στρατόπεδο. Αυτοί οι φυλακισμένοι δεν λάμβαναν ιατρική φροντίδα ή φαγητό. Κάθε μέρα, οι αρχές του στρατοπέδου δολοφονούσαν φυλακισμένους που ήταν πολύ άρρωστοι ή αδύναμοι για να δουλέψουν. Συχνά διέπρατταν αυτές τις δολοφονίες μπροστά σε άλλους φυλακισμένους. Συνεπώς, οι φυλακισμένοι φοβούνταν να δείξουν σημάδια ασθένειας ή αδυναμίας.

Δολοφονίες άλλων φυλακισμένων 

Οι φυλακισμένοι ήταν συνεχώς αντιμέτωποι με την πιθανότητα να εκτελεστούν για την παραμικρή παράβαση των κανόνων. Οι αρχές του στρατοπέδου πυροβολούσαν φυλακισμένους για αντίσταση, για απόπειρες αποδράσεων ή επειδή δεν μπορούσαν να δουλέψουν άλλο. Οι αρχές του στρατοπέδου και οι φρουροί πυροβολούσαν επίσης φυλακισμένους χωρίς προφανή λόγο.

Κακομεταχείριση Εβραίων φυλακισμένων

Οι Εβραίοι δέχονταν χειρότερη μεταχείριση από τους υπόλοιπους φυλακισμένους στο Syrets . Μέλη της διοίκησης, τόσο Γερμανοί όσο και φυλακισμένοι, επέλεγαν Εβραίους για ακόμη χειρότερη ταπείνωση και σωματική κακοποίηση. Οι Εβραίοι φυλακισμένοι λάμβαναν επίσης λιγότερο φαγητό από τους μη Εβραίους.

Καταναγκαστική εργασία

Οι βίαιες και απάνθρωπες συνθήκες της καθημερινότητας στο Syrets επεκτείνονταν και στις συνθήκες εργασίας των φυλακισμένων. Οι φυλακισμένοι του Syrets πραγματοποιούσαν εξουθενωτική δουλειά καθημερινά, σε συνθήκες λιμοκτονίας. Δούλευαν χωρίς ειδικό εξοπλισμό ή ρουχισμό, ανεξαρτήτως καιρού. Στα μέρη εργασίας τους, οι φυλακισμένοι γίνονταν στόχος βάρβαρης κακοποίησης και δολοφονιών. Πολλοί επίσης πέθαναν λόγω τραυματισμών στη δουλειά.

Οι φυλακισμένοι εκτελούσαν διάφορες εργασίες. Όσοι ήταν έμπειροι τεχνίτες, ειδικότερα οι Εβραίοι, δούλευαν ως ξυλουργοί ή τεχνικοί. Κάποιες γυναίκες μαγείρευαν, ενώ άλλες εκτελούσαν βαριές εργασίες. Στο παράρτημα του Syrets στη Μισελόβκα, οι φυλακισμένοι αναγκάζονταν να εκτελούν αγροτικές εργασίες. Εκτός στρατοπέδου, στο Κίεβο, οι φυλακισμένοι απομάκρυναν μπάζα και επιδιόρθωναν πεζοδρόμια και δρόμους. Εντός του κύριου στρατοπέδου Syrets, οι φυλακισμένοι αναγκάζονταν να χτίσουν καλύβες και στρατώνες, καθώς και να ξεριζώνουν δέντρα. 

Η Ραΐσα (επίσης γράφεται Raysa) Κίπνις, μια Εβραία φυλακισμένη που έκρυβε την πραγματική της ταυτότητα, θυμάται:

«Πηγαίναμε για δουλειά, μας κυνηγούσαν. Ξεριζώναμε δέντρα, ξεριζώσαμε τα πάντα εκεί. …. Η ομάδα των Εβραίων κουβαλούσε ένα κάρο με πέτρες, και έπρεπε συνεχώς να ... κουβαλούν αυτό το κάρο και να τραγουδούν το [τραγούδι] «Λεμόνια». Μόλις σταματούσαν να τραγουδούν η [φυλακισμένη βοηθός] Λίζα [Λογκίνοβα] ή η Βέρα Μπονταρένκο πήγαιναν και τους μαστίγωναν...1Footnote 11

Sonderaktion 1005: Η κάλυψη των ναζιστικών εγκλημάτων στο Μπάμπι Γιαρ

Φωτογραφία

Στρατιώτες από μονάδες της Einsatzgruppe C (κινητή μονάδα εξόντωσης )που δεν έχουν αναγνωριστεί, ψάχνουν τα υπάρχοντα Εβραίων που σφαγιάστηκαν στο Μπάμπι Γιαρ, ένα φαράγγι κοντά στο Κίεβο. (Φωτογραφία)

Στρατιώτες από μονάδες της Einsatzgruppe C (κινητή μονάδα εξόντωσης )που δεν έχουν αναγνωριστεί, ψάχνουν τα υπάρχοντα Εβραίων που σφαγιάστηκαν στο Μπάμπι Γιαρ, ένα φαράγγι κοντά στο Κίεβο. Σοβιετική Ένωση, 29 Σεπτεμβρίου-1 Οκτωβρίου 1941.

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum

Ενώ ο Σοβιετικός Κόκκινος Στρατός πλησίαζε στο Κίεβο, το καλοκαίρι του 1943, οι Γερμανοί εφάρμοσαν την επιχείρηση κάλυψης, τη λεγόμενη Sonderaktion 1005 [Ειδική Επιχείρηση 1005]. Ο στόχος της ήταν η κάλυψη της σφαγής Εβραίων και άλλων που διέπραξαν οι Γερμανοί σε όλη την Ευρώπη. Ως μέρος της επιχείρησης στο Κίεβο, οι Γερμανοί διέταξαν περίπου 300 φυλακισμένους του Syrets να ανοίξουν ομαδικούς τάφους στο Μπάμπι Γιαρ και να αποτεφρώσουν τα σώματα των θυμάτων. 

Σύμφωνα με μαρτυρίες που κατατέθηκαν στο Διεθνές Στρατοδικείο της Νυρεμβέργης από Σοβιετικούς κατηγόρους, οι φυλακισμένοι του Syrets ήταν αλυσοδεμένοι και εξαναγκάζονταν σε δουλειά για 12-15 ώρες κάθε μέρα. Οι φυλακισμένοι ξέθαβαν με εργαλεία τα πτώματα από το φαράγγι Μπάμπι Γιαρ και οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν εκσκαφείς για να επιταχύνουν τη δουλειά. Οι Γερμανοί οργάνωσαν ειδικές ομάδες φυλακισμένων για να λεηλατήσουν τα πτώματα και να συλλέξουν σκουλαρίκια, δαχτυλίδια και χρυσά δόντια. 

Οι φυλακισμένοι διατάζονταν να φτιάξουν μεγάλες, αυτοσχέδιες πυρές αποτέφρωσης σε μαρμάρινα μνημεία και ταφόπλακες από ένα κοντινό εβραϊκό νεκροταφείο. Τα πτώματα στοιβάζονταν σε πολλές στρώσεις, χωρισμένα με καυσόξυλα, περιλούζονταν με καύσιμο και αποτεφρώνονταν. Για να εξασφαλίσουν ότι τα εγκλήματά τους θα καλύπτονταν, οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν μπουλντόζες για να θρυμματίσουν τα κόκαλα που έμεναν. Έπειτα, οι στάχτες σκορπίζονταν στο φαράγγι Μπάμπι Γιαρ. Οι εκταφές και οι αποτεφρώσεις συνέχισαν έως το τέλος του Σεπτεμβρίου του 1943. 

Ελάχιστοι φυλακισμένοι στο Syrets που έλαβαν μέρος στη Sonderaktion 1005, κατάφεραν να ξεφύγουν. Οι υπόλοιποι φυλακισμένοι δολοφονήθηκαν από τους Γερμανούς μόλις ολοκληρώθηκε η επιχείρηση.

Το κλείσιμο του στρατοπέδου Syrets

Από τον Σεπτέμβριο του 1943, οι Γερμανοί ξεκίνησαν να μεταφέρουν φυλακισμένους από το Syrets στη Γερμανία. Οι φυλακισμένοι που δεν επιλέχθηκαν για μεταφορά εκτελέστηκαν. Το στρατόπεδο εκπαίδευσης εργασίας Syrets σταμάτησε να λειτουργεί αργότερα το φθινόπωρο. 

Ο Κόκκινος Στρατός ανακατέλαβε το Κίεβο στις 6 Νοεμβρίου του 1943. Λίγο αργότερα, οι Σοβιετικές αρχές διεξήγαγαν έρευνες για τις σφαγές στο Μπάμπι Γιαρ, καθώς και για το στρατόπεδο Syrets. Στο στρατόπεδο Syrets, αυτές οι έρευνες έφεραν στο φως λάκκους με εκατοντάδες θύματα. Τα σώματα άλλων φυλακισμένων του Syrets ανακαλύφθηκαν στο φαράγγι Μπάμπι Γιαρ, όπου οι βοηθοί του στρατοπέδου τούς είχαν εκτελέσει. 

Υπολογίζεται ότι από τους 10.000 φυλακισμένους που πέρασαν από το Syrets, τουλάχιστον 5.000 πέθαναν ή δολοφονήθηκαν εκεί.

Μεταπολεμική δικαιοσύνη και μνημόνευση

Τον Φεβρουάριο του 1946, κατά τις δίκες του Διεθνούς Στρατοδικείου της Νυρεμβέργης, οι κατήγοροι κατέθεσαν μαρτυρίες πρώην φυλακισμένων του Syrets, στο πλαίσιο στοιχείων ενάντια σε 24 επικεφαλής Γερμανών αξιωματικών, οι οποίοι αντιμετώπισαν κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου και άλλες κατηγορίες. 

Το 1991 στο Κίεβο, ένα μνημείο αφιερώθηκε στα θύματα του στρατοπέδου Syrets.