Ποιες οργανώσεις και ποια άτομα βοήθησαν και προστάτευσαν τους Εβραίους από τις διώξεις μεταξύ των ετών 1933 και 1945;

Ιδιώτες: κίνητρα και συνέπειες 

Στο εσωτερικό της Γερμανίας, ο ναζιστικός εκφοβισμός και ο έλεγχος των δημόσιων χώρων δυσκόλεψαν ακόμη και τις μικρές πράξεις (χειρονομίες) βοήθειας προς τους Εβραίους. Μερικοί Γερμανοί κατάφεραν, τηλεφωνώντας ή αφήνοντας προσωπικά μηνύματα, να προειδοποιήσουν τους παλιούς Εβραίους φίλους για τον κίνδυνο που διέτρεχαν, για παράδειγμα κατά τις βίαιες επιθέσεις εναντίον Εβραίων στις 9-10 Νοεμβρίου 1938 (Νύχτα των Κρυστάλλων). Άλλοι έδειξαν καλοσύνη προς τους Εβραίους που αναγκάζονταν να φορούν το χαρακτηριστικό αστέρι του Δαβίδ ή παρείχαν κρυφά τρόφιμα σε Εβραίους που πάλευαν να επιβιώσουν. Τέτοιες ενέργειες δεν ήταν χωρίς κίνδυνο. Ένα διάταγμα εν καιρώ πολέμου τιμωρούσε τη «φιλικότητα» προς τους Εβραίους με φυλάκιση σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η απόκρυψη των Εβραίων εντός του Ράιχ ήταν επικίνδυνη και δύσκολη. Μόνο μερικές χιλιάδες Εβραίοι επέζησαν ζώντας «υπόγεια» ή κρυμμένοι στη ναζιστική Γερμανία.

Στις ευρωπαϊκές χώρες που είχε καταλάβει η ναζιστική Γερμανία ή οι σύμμαχοί της στον πόλεμο, μια μικρή μειοψηφία των τοπικών πληθυσμών βοήθησε τους Εβραίους. Κάποιοι παρείχαν άμεση βοήθεια προμηθεύοντας τρόφιμα και νερό σε όσους είχαν ανάγκη. Κάποιοι Εβραίοι ζήτησαν από γείτονες και φίλους να φυλάξουν τα υπάρχοντά τους ενώ βρίσκονταν εγκλωβισμένοι στα ναζιστικά γκέτο ή κρύβονταν. Τα αντικείμενα θα μπορούσαν να πουληθούν σιγά σιγά για φαγητό, βοηθώντας τους αρχικούς τους ιδιοκτήτες να επιβιώσουν.     

Η παροχή καταφυγίου σε Εβραίους που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από την γκετοποίηση ή την απέλαση ήταν πιο δύσκολη και επικίνδυνη υπόθεση. Συχνά τιμωρούνταν με φυλάκιση σε στρατόπεδο συγκέντρωσης υπό σκληρές συνθήκες ή με θάνατο.  Ο κίνδυνος ήταν μεγαλύτερος για όσους βοηθούσαν στην κατεχόμενη Πολωνία και σε άλλα μέρη της ανατολικής Ευρώπης που βρίσκονταν υπό τον άμεσο έλεγχο των Ναζί. Σε αυτά τα μέρη, οι αρχές σκότωναν μερικές φορές ολόκληρες οικογένειες που έπιαναν να κρύβουν Εβραίους ως τιμωρία και προειδοποίηση προς τους άλλους. Σε μέρη όπου οι φυσικοί κίνδυνοι της βοήθειας δεν ήταν τόσο μεγάλοι,  όσοι συνέδραμαν τους Εβραίους συχνά αντιμετώπιζαν κοινωνικούς και επαγγελματικούς κινδύνους. 

Όσοι Εβραίοι ήταν πιο ενταγμένοι στον γενικό πληθυσμό, συνήθως στη δυτική Ευρώπη, είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να βοηθηθούν. Πολλά άτομα που βοήθησαν τους Εβραίους τους γνώριζαν ως γείτονες, πρώην συναδέλφους, οικιακούς υπηρέτες ή μέλη μιας ευρύτερης οικογένειας που περιλάμβανε μη Εβραίους. Ενώ κάποια άτομα που βοηθούσαν το έκαναν για θρησκευτικούς ή ανθρωπιστικούς λόγους, άλλοι πήραν το ρίσκο να βοηθήσουν επειδή χρειάζονταν τα χρήματα που πρόσφεραν οι Εβραίοι για φαγητό και στέγη ώστε να επιβιώσουν σε δύσκολες στιγμές. Κάποιοι έλαβαν υποσχέσεις για αποζημίωση μετά τον πόλεμο.

Οργανώσεις

Ο μεγαλύτερος αριθμός Εβραίων επέζησε κρυμμένος χάρη στο έργο των οργανωμένων θρησκευτικών κοινοτήτων και δικτύων και των αντιναζιστικών αντιστασιακών οργανώσεων. Πολλοί από αυτούς που διασώθηκαν με αυτόν τον τρόπο ήταν παιδιά. Σε ορισμένες χώρες, όπως στην Ολλανδία και τη Γαλλία, ορισμένοι Εβραίοι έφηβοι φιλοξενήθηκαν σε αγροτικά νοικοκυριά που χρειάζονταν βοήθεια λόγω έλλειψης εργατικού δυναμικού. Τους παρασχέθηκαν στέγη και τροφή με αντάλλαγμα την εργασία τους. Συνήθως με τη βοήθεια μη Εβραίων, εβραϊκές οργανώσεις όπως το Oeuvre de Secours aux Enfants (Ίδρυμα Αρωγής Παιδιών), οι Eclaireurs Israelites de France  (ένα εβραϊκό προσκοπικό κίνημα) και το Mouvement des Jeunesses Sionistes (ένα σιωνιστικό κίνημα νεολαίας) στη Γαλλία μπόρεσαν να σώσουν χιλιάδες.

Προκλήσεις

Καθώς ο πόλεμος διήρκεσε περισσότερο από το αναμενόμενο, η δανειοδοτική αρωγή έγινε ακόμη πιο δύσκολη. Έπρεπε να εξασφαλίζουν τρόφιμα χωρίς να τραβούν την προσοχή, να μετατρέπουν τα εβραϊκά υπάρχοντα σε μετρητά και συχνά να μετακινούν τους Εβραίους από το ένα ασφαλές κρησφύγετο στο άλλο. Συνεπώς, πολλοί Εβραίοι έπρεπε να βρουν μια αλυσίδα αρωγής, ένα δύσκολο έργο που μείωσε τα συνολικά ποσοστά επιβίωσης των Εβραίων. Η έρευνα δείχνει ότι στο Βερολίνο, για παράδειγμα, χρειάστηκαν περίπου 30.000 άτομα για να διασώσουν 5.000-7.000 Εβραίους.