II wojna światowa w Europie
Holokaust wydarzył się w szerszym kontekście II wojny światowej. Była ona największym i najbardziej niszczycielskim konfliktem zbrojnym w historii. Adolf Hitler wraz z nazistowskim reżimem stworzył wizję potężnego nowego imperium „przestrzeni życiowej” (Lebensraum) dla Niemców we Europie Wschodniej opróżnionej z jej dotychczasowych mieszkańców. Rezultatem nazistowskiego celu wzmocnienia niemieckiej „rasy panów” było prześladowanie oraz mordowanie Żydów i innych.
Najważniejsze fakty
-
1
Niemcy rozpoczęły II wojnę światową inwazją na Polskę 1 września 1939 r. W kolejnych latach Niemcy najechały 11 krajów.
-
2
Większość europejskich Żydów mieszkała w krajach, które znalazły się pod okupacją lub wpływem nazistowskich Niemiec podczas II wojny światowej. Między 1941 a 1944 r. nazistowskie władze wywiozły miliony Żydów z Niemiec, z terenów okupowanych i ze sprzymierzonych ze sobą państw Osi do gett i ośrodków zagłady.
-
3
Kierownictwo NSDAP zaczęło planować wojnę w Europie od chwili przejęcia władzy przez nazistów w drugiej połowie stycznia 1933 r. Wojna i polityka ludobójstwa stały się nierozerwalne.
Holokaust wydarzył się w szerszym kontekście II wojny światowej. Rząd Hitlera, wciąż wstrząśnięty porażką Niemiec w I wojnie światowej, stworzył wizję potężnego nowego imperium „przestrzeni życiowej” (Lebensraum) w Europie Wschodniej. Przywódcy Niemiec uznali, że aby doprowadzić do dominacji ich kraju w Europie konieczna będzie wojna.
1939
Po zapewnieniu neutralności Związku Radzieckiego (poprzez podpisany w sierpniu 1939 r. niemiecko-radziecki pakt o nieagresji), Niemcy rozpoczęły II wojnę światową inwazją na Polskę 1 września 1939 r. Wielka Brytania i Francja zareagowały wypowiadając Niemcom wojnę 3 września. Polska poniosła klęskę z rąk sił niemieckich i radzieckich w ciągu miesiąca, po czym została poddana niemieckiej i radzieckiej okupacji.
1940
Względnie spokojny okres, który nastąpił po porażce Polski, zakończył się 9 kwietnia 1940 r., kiedy niemieckie siły najechały Norwegię i Danię. 10 maja 1940 r. Niemcy rozpoczęły natarcie na Europę Zachodnią atakując Niderlandy (Holandię, Belgię i Luksemburg), które wcześniej zajęły w wojnie neutralną pozycję, oraz Francję. 22 czerwca 1940 r. Francja podpisała z Niemcami rozejm, którego skutkiem była niemiecka okupacja północnej części kraju i założenie na południu kolaboracyjnego rządu z siedzibą w mieście Vichy.
Z niemieckim poparciem Związek Radziecki zajął kraje bałtyckie w czerwcu 1940 r. i oficjalnie zaanektował je w sierpniu 1940 r. Włochy, jedno z państw Osi (krajów sprzymierzonych z Niemcami) przystąpiły do wojny 10 czerwca 1940 r. Od 10 czerwca do 31 października 1940 r. naziści toczyli – i ostatecznie przegrali – wojnę powietrzną nad Anglią, znaną jako Bitwa o Anglię.
1941
Zabezpieczywszy Bałkany poprzez atak na Jugosławię i Grecję 6 kwietnia 1941 r. Niemcy i ich sprzymierzeńcy zaatakowali Związek Radziecki 22 czerwca 1941 r., łamiąc tym samym niemiecko-radziecki pakt o nieagresji. W czerwcu i lipcu 1941 r. Niemcy rozpoczęły też okupację krajów bałtyckich. Radziecki przywódca Józef Stalin został wówczas ważnym dowódcą aliantów, przeciwników nazistowskich Niemiec i ich sprzymierzeńców z państw Osi. Latem i jesienią 1941 r. niemieckie zastępy dotarły w głąb Związku Radzieckiego, ale narastający opór ze strony Armii Czerwonej uniemożliwił im zajęcie kluczowych miast: Leningradu i Moskwy. 6 grudnia 1941 r. radzieccy żołnierze rozpoczęli znaczącą kontrofensywę, która na dobre odparła siły niemieckie z peryferii Moskwy. Dzień później - 7 grudnia 1941 r. - Japonia, jedno z państw Osi, zbombardowała Pearl Harbor na Hawajach. Stany Zjednoczone natychmiast wypowiedziały Japonii wojnę. 11 grudnia Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę Stanom Zjednoczonym – konflikt wojenny zataczał coraz szersze kręgi.
1942-43
W maju 1942 r. tysiąc brytyjskich bombowców Royal Air Force odbyło nalot na położoną w Niemczech Kolonię – były to pierwsze działania wojenne na terenach Niemiec. Przez kolejne trzy lata siły powietrzne aliantów systematycznie bombardowały obiekty przemysłowe i miasta na całym terenie Rzeszy, przez co w 1945 r. spora część terenów miejskich w Niemczech była w ruinie. Na przełomie lat 1942/43 alianci odnieśli serię ważnych zwycięstw w Afryce Północnej. Francuskim zastępom nie udało się powstrzymać aliantów przed zajęciem Maroka i Algierii, co spowodowało, że 11 listopada 1942 r. Niemcy rozpoczęli okupację kolaboracyjnej Francji Vichy. Jednostki wojskowe państw Osi w Afryce – ogółem około 150 tys. żołnierzy – poddały się w maju 1943 r.
Na wschodnim froncie latem 1942 r. Niemcy i państwa Osi wznowiły ofensywę w Związku Radzieckim, chcąc zająć leżący nad Wołgą Stalingrad oraz Baku, a także bogate w ropę tereny Kaukazu. Niemiecka ofensywa znalazła się w impasie na obu frontach pod koniec lata 1942 r. W listopadzie radzieccy żołnierze rozpoczęli kontrofensywę Stalingradu i 2 lutego 1943 r. niemiecka 6 Armia poddała się Sowietom. W lipcu 1943 r. Niemcy podjęli jeszcze jedną ofensywę – na Kursk – co zakończyło się największą bitwą czołgową w historii, ale radzieckie zastępy odparły ich atak i przejęły militarną dominację, którą miały utrzymać do końca wojny.
W lipcu 1943 r. alianci wylądowali na Sycylii, a we wrześniu zeszli na ląd w kontynentalnej części Włoch. Wielka Rada włoskiej Narodowej Partii Faszystowskiej obaliła premiera Benito Mussoliniego (sprzymierzeńca Hitlera). Następnie włoscy wojskowi przejęli władzę i wynegocjowali warunki poddania się siłom anglo-amerykańskim, które nastąpiło 8 września. Niemieckie oddziały stacjonujące we Włoszech przejęły kontrolę nad północną częścią półwyspu i dalej stawiały opór. Mussolini, wcześniej zaaresztowany przez włoskie władze wojskowe, został uratowany we wrześniu przez specjalne jednostki niemieckiego SS, po czym pod niemieckim nadzorem ustanowił w północnych Włoszech marionetkowy neofaszystowski reżim. Niemieckie oddziały kontrolowały północne Włochy aż do kapitulacji 2 maja 1945 r.
1944
6 czerwca 1944 r. nastąpiła potężna operacja wojskowa znana jako D-Day. Ponad 150 tys. alianckich żołnierzy wylądowało wówczas we Francji, którą przed końcem sierpnia udało się wyzwolić. 11 września 1944 r. pierwsze amerykańskie oddziały przekroczyły granicę z Niemcami, miesiąc po tym, jak od wschodu dostały się do tego kraju siły radzieckie. W połowie grudnia Niemcy rozpoczęli w Belgii i północnej Francji nieudany kontratak zwany Battle of the Bulge („bitwą o wybrzuszenie”, lub bitwą o Ardeny). Powietrzne siły aliantów przypuściły atak na nazistowskie obiekty przemysłowe, między innymi w KL Auschwitz (choć komory gazowe nie stanowiły celu ataku).
1945
Sowieci rozpoczęli ofensywę 12 stycznia 1945 r. wyzwalając zachodnią Polskę i zmuszając Węgry (sprzymierzeńca państw Osi) do kapitulacji. W połowie lutego 1945 r. alianci zbombardowali leżące w Niemczech Drezno, zabijając około 35 tys. cywilów. Amerykańscy żołnierze przekroczyli rzekę Ren 7 marca 1945 r. Ostatnia radziecka ofensywa – 16 kwietnia 1945 r. – umożliwiła Sowietom otoczenie niemieckiej stolicy, Berlina.
Gdy radzieccy żołnierze przedzierali się w stronę Kancelarii Rzeszy, Hitler popełnił samobójstwo 30 kwietnia 1945 r. 7 maja 1945 r. Niemcy poddały się bezwarunkowo aliantom w Reims, a 9 maja – Sowietom w Berlinie. Wojna na Pacyfiku zakończyła się w sierpniu, wkrótce po tym, jak Stany Zjednoczone zrzuciły bomby atomowe na japońskie miasta Hiroszima i Nagasaki, zabijając 120 tys. cywilów. Japonia skapitulowała oficjalnie 2 września.
Szacuje się, że w II wojnie światowe zginęło 55 milionów osób. Był to największy i najbardziej niszczycielski konflikt zbrojny w historii.