Antysemicka teoria spiskowa: Protokoły mędrców Syjonu

Zdjęcie

Antysemicka książka wydana w Londynie (Zdjęcie)

Okładka książki The Jewish Peril: The Protocols of the Learned Elders of Zion wydanej w Londynie w 1920 r.

Protokoły mędrców Syjonu to najbardziej niesławna i szeroko dystrybuowana publikacja antysemicka czasów współczesnych. Prezentowane w niej kłamstwa na temat Żydów, które wielokrotnie prostowano, są propagowane do dziś, zwłaszcza w Internecie. 

Źródło:

• US Holocaust Memorial Museum

Protokoły mędrców Syjonu po raz pierwszy ukazały się na początku XX wieku. Od tego czasu propagatorzy antysemickich teorii spiskowych wykorzystali tę publikację do szerzenia kłamstwa, jakoby świat kontrolowało tajne stowarzyszenie Żydów. Na przestrzeni dziesięcioleci opublikowano wiele wydań i wersji Protokołów. Publikuje się je do dziś. W ostatnich latach Protokoły były szeroko rozpowszechniane w wielu mediach, w tym w internecie i mediach społecznościowych. 

Protokoły zostały po raz pierwszy opublikowane w 1903 r. gazecie wydawanej w Imperium Rosyjskim. Wydawca twierdził, że odkrył prawdziwy dokument udowadniający istnienie światowego spisku żydowskiego. Nie było to prawdą. Od tego czasu dziennikarze, sądy i rządy wielokrotnie demaskowały treść Protokołów jako sfałszowaną i propagującą antysemickie kłamstwa. 

Mimo że Protokoły są fałszerstwem i powstały ponad 120 lat temu, na ich podstawie nadal rozpowszechnia się teorie spiskowe na temat Żydów. Protokoły są na nowo odczytywane tak, aby mogły odnosić się do bieżących wydarzeń. Ich atrakcyjność – podobnie jak atrakcyjność myślenia spiskowego – polega na tym, że udzielają prostych wyjaśnień złożonego świata.

Czym są Protokoły mędrców Syjonu?

Twierdzi się, że Protokoły to tajny zapis spotkań rzekomo organizowanych przez grupę zwaną „uczoną starszyzną Syjonu”. Notatki te są sfabrykowane. Takie spotkania nigdy się nie odbyły, a rzekomi przywódcy, tak zwani mędrcy Syjonu, nigdy nie istnieli. 

Wczesne publikacje zawierały 24 rozdziały, czyli „protokoły” (zapisy spotkań). Każdy rozdział miał dokumentować tajne plany starszyzny dotyczące kontroli światowej polityki, gospodarki, rynków finansowych, mediów, edukacji i innych części społeczeństwa z korzyścią dla Żydów. Inne zawarte tam antysemickie kłamstwa głoszą, że Żydzi zniszczą chrześcijaństwo i wszystkie inne religie świata. Protokoły mówią też o tym, że Żydzi odniosą korzyści wynikające z utrzymywania świata w stanie wojny. 

Istnieją różne wersje lub wydania Protokołów, ale wszystkie są używane w jednym celu: do obciążania narodu żydowskiego odpowiedzialnością za problemy świata. Obwinianie kogoś za czyjeś błędy nazywa się stawianiem kogoś w roli kozła ofiarnego. Niezmiennym celem propagatorów Protokołów jest demonizowanie Żydów przez obwinianie ich o różne problemy. 

Utrwalone antysemickie teorie spiskowe a Protokoły

Antysemickie teorie spiskowe istnieją od wieków. Teorie te z czasem ewoluowały i wykorzystywały idee religijne, ekonomiczne, nacjonalistyczne i rasistowskie do nawoływania do nienawiści wobec Żydów. Żydzi zostali niesłusznie obwinieni o zabicie Jezusa (bogobójstwo),1Footnote 11 podżeganie do wojen i rewolucji, a nawet rozprzestrzenianie plag i epidemii. Fałszywie oskarżano ich o kontrolowanie światowej polityki i gospodarki. 

Antysemityzm upowszechnił się w XIX wieku. W tym czasie społeczeństwa europejskie i północnoamerykańskie doświadczyły ważnych zmian społecznych, gospodarczych i politycznych. Dokonał się postęp w komunikacji, w tym w zakresie technologii poligraficznych, co umożliwiło ludziom szybsze rozpowszechnianie idei po całym świecie. Według jednej z ówczesnych teorii antysemickich Żydzi zaaranżowali wszystkie te zmiany dla własnych korzyści. Takie teorie spiskowe pojawiają się w wielu wersjach Protokołów. 

Mimo że autorzy Protokołów nie wymyślili tych uprzedzeń wobec Żydów, zebrali je w jednym źródle. Książka ta utrwala i propaguje najpopularniejsze antysemickie teorie spiskowe.  

Pochodzenie Protokołów: skąd się wzięło to kłamstwo?

Pierwsza wersja Protokołów mędrców Syjonu pochodzi z 1903 r. Pod koniec wspomnianego roku Protokoły zostały wydane w rosyjskiej gazecie  „Znamja” („Flaga”) w Petersburgu. „Znamja” należała do Pawła Kruszewana. Był on utalentowanym pisarzem i gorliwym antysemitą. Posiadał wiele gazet w Imperium Rosyjskim i wykorzystywał je do szerzenia nienawiści wobec Żydów. W kwietniu 1903 r. antysemickie artykuły w jednej z gazet Kruszewana zainspirowały pogrom w Kiszyniowie.2Footnote 22 

Niektórzy badacze są przekonani, że Kruszewan był pierwotnym autorem Protokołów. Kiedy jego gazeta opublikowała tekst, napisał przedmowę i słowo końcowe. Twierdził, że Protokoły to zapis spotkania Światowego Związku Wolnomularzy i Mędrców Syjonu.3Footnote 33 Kruszewan oskarżył Żydów o spiskowanie, którego celem miałoby być przejęcie władzy nad światem. Jako dowód przytoczył rodzący się ruch syjonistyczny. Podobnie jak inne ówczesne ruchy nacjonalistyczne syjonizm opowiadał się za powstaniem niepodległego państwa żydowskiego na terenie dawnej ojczyzny żydowskiej. Pojawiły się twierdzenia, że Protokoły to zapis posiedzenia Pierwszego Kongresu Syjonistycznego, który odbył się w Bazylei w Szwajcarii w 1897 r. To nieprawda. 

W 1905 r. Protokoły opublikowano jako dodatek do książki o nadejściu Antychrysta. Jej autorem był antysemicki rosyjski mistyk Siergiej Nilus. Twierdził on, że Żydzi są agentami sił szatańskich dążących do zniszczenia świata. 

Protokoły rozprzestrzeniają się po całym świecie

Większy rozgłos Protokoły Mędrców Syjonu zyskały po rewolucji bolszewickiej w 1917 r. W tym samym roku car Rosji abdykował w trakcie ludowego powstania, znanego jako rewolucja lutowa. Demonstranci domagali się jedzenia, zakończenia I wojny światowej i końca imperialnych rządów cara. Kilka miesięcy później partia bolszewicka przejęła władzę w kraju w wyniku zamachu stanu zwanego rewolucją październikową. Partia bolszewicka była później znana jako partia komunistyczna.

Obawa przed podobnymi komunistycznymi rewolucjami rozprzestrzeniającymi się w całej Europie utrwaliła jedną z głównych antysemickich teorii spiskowych zawartych w Protokołach, która głosiła, że Żydzi odpowiadają za komunizm i spisek prowadzący do tej rewolucji. To fałszywe twierdzenie zyskało nawet swoją nazwę: „judeobolszewizm”.4Footnote 44

W kolejnych latach Protokoły znalazły podatną publiczność w wielu innych krajach. Publikację przetłumaczono na kilkadziesiąt języków i wydawano na całym świecie. Niemieckojęzyczna wersja ukazała się w Niemczech w 1919 r. W latach 20. XX wieku wersje Protokołów pojawiły się w całej Europie i w Stanach Zjednoczonych. W Paryżu opublikowano tłumaczenie na język francuski, a w Londynie, Nowym Jorku i Bostonie – na język angielski. Wkrótce pojawiły się wersje w języku japońskim (1920 r.), włoskim (1921 r.), szwedzkim (1921 r.), norweskim (1921 r.) i polskim (1923 r.). Arabskie tłumaczenie opublikowano w Syrii w 1925 r. 

Protokoły zainspirowały wiele innych książek, w których propagowano antysemickie teorie spiskowe. Wśród najbardziej znanych w Stanach Zjednoczonych był Międzynarodowy Żyd: najważniejsze zagadnienia wszechświatowe (The International Jew: The World’s Foremost Problem) Henry’ego Forda. Ford był założycielem Ford Motor Company. Do lat 20. XX wieku uchodził za jednego z najbardziej znanych i szanowanych ludzi w Stanach Zjednoczonych. Międzynarodowy Żyd został po raz pierwszy opublikowany w odcinkach na łamach należącej do Forda gazety „Dearborn Independent”. Publikacja szybko została wydana jako książka i przetłumaczona na co najmniej 16 języków, w tym niemiecki. Przywódcy partii nazistowskiej w Niemczech, wśród nich Adolf Hitler, czerpali inspirację z Międzynarodowego Żyda.

Ponieważ Protokoły krążyły po całym świecie, treść tekstu często zmieniano tak, aby uwzględniać bieżące wydarzenia i lokalne uwarunkowania. Jest to jedna z przyczyn tego, że treść Protokołów różni się w zależności od wydania i języka. Niemniej jednak podstawowe idee antysemickie we wszystkich wersjach pozostają takie same. 

Protokoły zdemaskowane jako kłamstwo: lata 20. XX wieku

W 1920 r. brytyjski dziennikarz i dyplomata Lucien Wolf opublikował książkę, w której zdemaskował Protokoły jako kłamstwo. Odkrył, że rozdział niemieckojęzycznej powieści Biarritz (1868 r.) zawierał pomysły wykorzystane do sfabrykowania tekstu.5Footnote 55 W tym fikcyjnym dziele żydowscy przywódcy spotykają się potajemnie na Starym Cmentarzu Żydowskim w Pradze. Pod koniec spotkania na miejsce przybywa Szatan i oferuje im wsparcie.

W kolejnym roku londyńska gazeta „The Times” uznała Protokoły za „kłamliwe” i „nieudolne fałszerstwo”. „The Times” odkrył, że większość treści Protokołów skopiowano z mało znanej francuskiej satyry politycznej: Dialog w piekle pomiędzy Machiavellim a Monteskiuszem Maurice’a Joly’ego (1864 r.). W Dialogu w piekle nie ma jednak wzmianki o Żydach.

Inne doniesienia demaskujące Protokoły wkrótce pojawiły się w Stanach Zjednoczonych i Niemczech. W 1921 r. korespondent „New York Herald” Herman Bernstein upublikował The History of a Lie: The Protocols of the Wise Men of Zion (Historia kłamstwa: Protokoły mędrców Syjonu). Trzy lata później niemiecki dziennikarz Benjamin Segel napisał Die Protokolle der Weisen von Sion, kritisch beleuchtet (Protokoły Mędrców Syjonu – krytyczne objaśnienie). We wstępie do angielskiego wydania książki Segela pojawiają się takie słowa: 

To fałszerstwo wywołało niewyobrażalną niedolę Żydów i nadal niebywale urzeka i uwodzi umysły mas.

Adolf Hitler i Protokoły 

Zdjęcie

Komentarz Alfreda Rosenberga z 1923 r. na temat Protokołów mędrców Syjonu (Zdjęcie)

Komentarz Alfreda Rosenberga z 1923 r. na temat Protokołów mędrców Syjonu utrwalał antyżydowską ideologię nazistów. Jest to wydanie czwarte, opublikowane w Monachium w 1933 r.

Źródło:

• US Holocaust Memorial Museum

Na początku lat 20. XX wieku Adolf Hitler poznał Protokoły przez czołowego myśliciela partii nazistowskiej Alfreda Rosenberga. Teorie spiskowe w książce utrwaliły i tak już silne przekonania Hitlera, że Żydzi odpowiadają za straty Niemiec w I wojnie światowej.

Hitler odnosił się do Protokołów w kilku swoich pierwszych przemówieniach politycznych w latach 20. XX wieku. O książce pisał również w autobiografii Mein Kampf (1925 r.). Twierdził, że Protokoły „ujawniają naturę i działalność narodu żydowskiego oraz obnażają… jego ostateczne cele”. Przewidział również, że tzw. „żydowskie zagrożenie”, zostanie „unieszkodliwione” wraz z większym upowszechnieniem Protokołów.   

Kiedy został kanclerzem Niemiec w 1933 r., Hitler nie odnosił się już bezpośrednio do Protokołów w wystąpieniach publicznych. Jednak często powtarzał wiele kłamstw zawartych w tej książce. Wśród nich było twierdzenie, że to Żydzi odpowiadają za rozprzestrzenianie się komunizmu. Ta antysemicka teoria spiskowa dotyczy tzw. judeobolszewizmu. 

Nazistowska propaganda i Protokoły 

Protokoły zostały zdemaskowane jako kłamstwo ponad dekadę przed dojściem nazistów do władzy w 1933 r. Niemniej jednak nazistowska propaganda czasami wykorzystywała Protokoły, aby zjednoczyć Niemców wokół idei, że muszą oni bronić się przed żydowskimi agresorami. Mimo że większość Niemców prawdopodobnie nie czytała Protokołów, i tak znała zawarte tam antysemickie kłamstwa z nieustannych nazistowskich kampanii propagandowych.

Joseph Goebbels, nazistowski niemiecki minister propagandy i oświecenia publicznego, zdawał sobie sprawę z tego, że Protokoły można wykorzystać do demonizowania Żydów. Na długo przed objęciem swojego stanowiska Goebbels wspominał o Protokołach w swoim dzienniku. Pisał: „Sądzę, że Protokoły mędrców Syjonu są fałszerstwem”. Dalej Goebbels twierdził, że: „[Jednak] wierzę w wewnętrzną, ale nie w faktyczną prawdziwość Protokołów”.6Footnote 66 Dla Goebbelsa liczyło się to, że Protokoły mogły przyspieszyć realizację antysemickich zamiarów nazistów.

Protokoły wykorzystano w najbardziej agresywnej propagandzie partii nazistowskiej. Na przykład Julius Streicher, wydawca antysemickiej gazety „Der Stürmer”, opublikował w latach 30. XX wieku wiele artykułów, które opierały się na ideach zawartych w Protokołach. Główne wydawnictwo partii nazistowskiej (Franz Eher Verlag) wydało 22 wydania Protokołów w latach 1919–1938. 

Protokoły zdemaskowane jako kłamstwo: lata 30. XX wieku

Nazistowscy sympatycy spoza Niemiec również rozpowszechniali kopie Protokołów. Ich działania zostały zakwestionowane w dwóch sprawach sądowych. 

W 1934 r. w Grahamstown w Republice Południowej Afryki wniesiono sprawę przeciwko przywódcom Południowoafrykańskiego Ruchu Pogańskich Narodowych Socjalistów (znanego również jako Szare Koszule). Ci nazistowscy sympatycy zostali pozwani i ukarani grzywną za rozpowszechnienie dokumentu, który przypominał Protokoły. Pion Sądu Najwyższego Republiki Południowej Afryki orzekł, że Protokoły były „dokumentem o charakterze zniesławiającym”.

W 1935 r. szwajcarski sąd w Bernie ukarał dwóch przywódców frakcji nazistowskiej za rozpowszechnianie niemieckojęzycznego wydania Protokołów” na demonstracji zorganizowanej przez Front Narodowy – skrajnie nacjonalistyczną organizację o charakterze antysemickim w Bernie w Szwajcarii. Sędzia prowadzący proces nazwał Protokoły „skrajnym nonsensem”.

Nazistowskie wydania Protokołów podczas II wojny światowej 

Podczas II wojny światowej (1939–1945) Niemcy zaatakowały i zajęły znaczną część Europy, w tym część Związku Radzieckiego. W okupowanych krajach popularyzowano Protokoły. Nawet po tym, jak wiele milionów Żydów zostało zamordowanych w ramach „ostatecznego rozwiązania”, w 1943 r. władze niemieckie opublikowały wydania Protokołów w języku rosyjskim, ukraińskim i białoruskim. Wersje Protokołów i innych tekstów promujących kłamstwa o żydowskich spiskach pojawiły się również w okupowanej przez Niemców Francji, Belgii i Polsce.

Protokoły zdemaskowane jako kłamstwo: po Holokauście 

W 1964 r. podkomisja Senatu Stanów Zjednoczonych opublikowała raport, w którym oświadczyła, że Protokoły są „okrutną mistyfikacją”. Raport powstał w chwili wzmożonych obaw przed komunizmem w czasie zimnej wojny. Wyjaśnił, że Protokoły „są jednym z wielu sfabrykowanych dokumentów, które rozpowszechniają mit o tzw. międzynarodowym spisku żydowskim”. Senat nazwał Protokoły „bełkotem”.

Antysemityzm, negacja Holokaustu i Protokoły dziś

Zdemaskowanie Protokołów mędrców Syjonu jako kłamstwa nie umniejszyły znaczenia publikacji w czasach po Holokauście. Protokoły i teorie spiskowe o Żydach nadal podsycają antysemityzm. Wydania Protokołów w kilkudziesięciu językach są dostępne w wersji drukowanej i internetowej. Odniesienia do książki często pojawiają się w mediach społecznościowych. Według raportu Departamentu Stanu USA z 2024 r. Protokoły nadal mają znaczący wpływ w Rosji, ich kraju pochodzenia.

Niektóre nowsze wydania Protokołów obwiniają Żydów za pandemię wywołaną COVID-19. Obwiniają też Żydów za wojnę i akty terroryzmu (takie jak atak na Stany Zjednoczone z 11 września 2001 r.). W niektórych częściach świata Protokoły trafiły do podręczników szkolnych. Na ich podstawie tworzono nawet programy telewizyjne. 

Protokoły były również wykorzystywane w propagandzie politycznej i przez głowy państw. Na przykład były prezydent Iranu Mahmud Ahmadineżad (2005–2013) swoją antysemicką retorykę opierał właśnie na Protokołach. Inni wpływowi przywódcy polityczni i społeczni, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie, otwarcie twierdzili, że książka zawiera prawdę. Protokoły są wykorzystane przez organizację terrorystyczną Hamas do usprawiedliwiania wezwań do unicestwienia zarówno narodu żydowskiego, jak i Państwa Izrael.  

W niektórych ostatnich wersjach Protokołów zaprzecza się, że doszło do Holokaustu (negowanie Holokaustu). Inne edycje wypaczają jego historię. Na przykład niektóre wydania fałszywie twierdzą, że Żydzi współpracowali z nazistami nad ustanowieniem Państwa Izrael.  

Cel tych współczesnych adaptacji Protokołów pozostaje ten sam: propagowanie antysemickich teorii spiskowych o Żydach.