Jan Karski
O Jan Karski ήταν μυστικός ταχυμεταφορέας της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης. Παρέδωσε στους δυτικούς Συμμάχους στοιχεία για τη μαζική δολοφονία των Ευρωπαίων Εβραίων. Κατέγραψε τις ναζιστικές θηριωδίες στο γκέτο της Βαρσοβίας και την απέλαση των Εβραίων σε κέντρα εξόντωσης.
Σημαντικά γεγονότα
-
1
Το όνομα «Jan Karskiι» αποτελούσε ήταν το ψευδώνυμο του Jan Kozielewski. Ο Karski υπηρέτησε στην πολωνική αντίσταση κατά της κατοχής της Πολωνίας από τη ναζιστική Γερμανία.
-
2
Το 1942 ο Karski έγινε μάρτυρας της βάναυσης μεταχείρισης των Εβραίων από τους Γερμανούς Ναζί στο γκέτο της Βαρσοβίας. Στο στρατόπεδο διέλευσης Izbica, είδε τους Γερμανούς να στοιβάζουν χιλιάδες Εβραίους σε τρένα με προορισμό ένα κέντρο εξόντωσης.
-
3
Το 1943 ο Karski παρέδωσε στοιχεία στους δυτικούς Συμμάχους που έδειχναν ότι η ναζιστική Γερμανία δολοφονούσε μαζικά τους Εβραίους της Ευρώπης. Οι ηγέτες στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον απέρριψαν τις εκκλήσεις του για ανάληψη δράσης.
Ο Jan Karski γεννήθηκε το 1914 στο Λοτζ με το όνομα Jan Kozielewski, σε μια ρωμαιοκαθολική οικογένεια. Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ολοκλήρωσε τη νομική σχολή και εκπαιδεύτηκε για να γίνει διπλωμάτης. Ολοκλήρωσε επίσης τη σχολή δοκίμων αξιωματικών ως έφεδρος του πυροβολικού. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, αλλά και μετά από αυτές, ο Jan Karski έκανε διπλωματική και προξενική πρακτική άσκηση σε θέσεις στη Ρουμανία, τη Γερμανία, την Ελβετία και τη Μεγάλη Βρετανία. Το 1938 εντάχθηκε στο προξενικό τμήμα του Υπουργείου Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Πολωνίας.
Αρχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1939, διακόπτοντας την πολλά υποσχόμενη καριέρα του Karski στη διπλωματική υπηρεσία. Τον ίδιο μήνα, η ναζιστική Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση εισέβαλαν και κατέλαβαν την Πολωνία. Σύμφωνα με το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο του Αυγούστου του 1939, η ναζιστική Γερμανία κατέλαβε το δυτικό μισό της Πολωνίας και η Σοβιετική Ένωση το ανατολικό μισό. Με την έναρξη του πολέμου, ο Karski εντάχθηκε στον πολωνικό στρατό, όμως αιχμαλωτίστηκε από τους Σοβιετικούς στα τέλη Σεπτεμβρίου. Ενώ βρισκόταν σε σοβιετική αιχμαλωσία, υιοθέτησε το επώνυμο «Karski».
Τον Νοέμβριο, στο πλαίσιο της ανταλλαγής αιχμαλώτων μεταξύ Σοβιετικών και Γερμανών, ο Karski βρέθηκε υπό γερμανική κράτηση. Φυλακίστηκε για λίγο από τους Γερμανούς σε στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου στο Radom, αλλά κατάφερε να δραπετεύσει. Από εκεί, ο Karski κατευθύνθηκε στη Βαρσοβία, όπου εντάχθηκε στο πολωνικό μυστικό κίνημα αντίστασης.
Ο Karski ως μάρτυρας του Ολοκαυτώματος
Ήταν γνωστό ότι ο Karski είχε εξαιρετικές γνώσεις γεωγραφίας και ξένων γλωσσών, καθώς και αξιοσημείωτη μνήμη. Αυτό τον καθιστούσε πολυμήχανο ταχυμεταφορέα του πολωνικού αντιστασιακού κινήματος κατά των Γερμανών και των Σοβιετικών. Με την ιδιότητά του ως ταχυδρόμος, ο Karski μετέφερε μυστικές πληροφορίες μεταξύ της αντίστασης και της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης με έδρα το Λονδίνο. Στα τέλη του 1940, ενώ βρισκόταν σε αποστολή, ο Karski συνελήφθη από την Γκεστάπο και βασανίστηκε βάναυσα. Φοβούμενος ότι υπό πίεση θα μπορούσε να αποκαλύψει μυστικά, ο Karski επιχείρησε να αυτοκτονήσει κόβοντας τις φλέβες του, αλλά διακομίστηκε σε νοσοκομείο. Δραπέτευσε με τη βοήθεια της πολωνικής αντίστασης.
Στα τέλη του 1942, ο Karski μπήκε και βγήκε λαθραία από γκέτο της Βαρσοβίας και από την Izbica, ένα γκέτο διέλευσης για τους Εβραίους που στέλνονταν στο κέντρο δολοφονίας Μπελζέκ. Και στα δύο μέρη, ήταν αυτόπτης μάρτυρας των φρικτών συνθηκών που επέβαλλαν οι Γερμανοί και που είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο δεκάδων χιλιάδων Εβραίων από την πείνα και τις ασθένειες. Στην Izbica, μεταμφιεσμένος σε φρουρό, είδε χιλιάδες Εβραίους να στοιβάζονται σε βαγόνια. Ο Karski έμαθε ότι το τρένο τους μετέφερε για να εκτελεστούν.
Στη συνέχεια, ο Karski κατάφερε να ταξιδέψει μέσω της κατεχόμενης από τους Γερμανούς Ευρώπης στο Λονδίνο, όπου παρέδωσε μια αναφορά στην εξόριστη πολωνική κυβέρνηση και στις ανώτερες βρετανικές αρχές, συμπεριλαμβανομένου του Υπουργού Εξωτερικών Anthony Eden. Περιέγραψε όσα είχε δει και παρέδωσε τα στοιχεία που έδειχναν ότι η ναζιστική Γερμανία δολοφονούσε Εβραίους από όλη την Ευρώπη. Τον Ιούλιο του 1943, ο Karski ταξίδεψε στην Ουάσιγκτον και συναντήθηκε με τον Αμερικανό πρόεδρο Φράνκλιν Ρούσβελτ για να του παραδώσει την ίδια αναφορά. Ο Karski έκανε έκκληση για συγκεκριμένες ενέργειες για τη διάσωση των Εβραίων. Οι ηγέτες των Συμμάχων, ωστόσο, επέμεναν ότι η στρατιωτική ήττα της Γερμανίας έπρεπε να είναι η πρώτη τους προτεραιότητα.
Τον Σεπτέμβριο του 1943, ο Karski επέστρεψε στο Λονδίνο, όπου υπέβαλε αίτηση για να ενταχθεί στις πολωνικές Ένοπλες Δυνάμεις στη Δύση (Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie). Για διάφορους πολιτικούς λόγους, η εξόριστη πολωνική κυβέρνηση απέρριψε το αίτημα αυτό. Αντ' αυτού, τον Φεβρουάριο του 1944, ο Karski στάλθηκε πίσω στις Ηνωμένες Πολιτείες σε αποστολή δημοσίων σχέσεων. Κατά τη διάρκεια εκείνου του έτους, έδωσε διαλέξεις, έγραψε άρθρα σε εφημερίδες και παρουσίασε στο ραδιόφωνο θέματα σχετικά με τη ναζιστική γερμανική κατοχή της Πολωνίας, την πολωνική αντίσταση και τη δυσχερή θέση των Εβραίων υπό τους Ναζί.
Η ζωή στην Αμερική
Μετά τον πόλεμο, ο Karski παρέμεινε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έγινε μέλος του διδακτικού προσωπικού του Πανεπιστημίου Georgetown το 1949 και απέκτησε το διδακτορικό του από τη Σχολή Διπλωματικού Σώματος του Πανεπιστημίου Georgetown το 1952. Παρέμεινε στο Πανεπιστήμιο Georgetown μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1984, με τη θέση του τακτικού καθηγητή.
Βαθιά επηρεασμένος από τις εμπειρίες του στον πόλεμο και τη μνήμη του Ολοκαυτώματος, ο Karski εργάστηκε ακούραστα για το υπόλοιπο της ζωής του για την ευαισθητοποίηση σε σχέση με τους Πολωνούς Εβραίους και την απόδοση τιμής στη μνήμη όλων των θυμάτων του Ναζισμού. Εκτός από τα υψηλότερα πολωνικά πολιτικά και στρατιωτικά παράσημα, ο Karski δέχθηκε τη βράβευσή του ως επίτιμος πολίτης του Ισραήλ και τιμήθηκε με τη διάκριση «Δίκαιος μεταξύ των Εθνών» από το Γιαντ Βασέμ.
Ο Jan Karski πέθανε στην Ουάσιγκτον, τον Ιούλιο του 2000.