Δίκαιοι των Εθνών

Ιστορία

Το 1953, η Κνέσετ, το κοινοβούλιο του Ισραήλ, δημιούργησε με νόμο το Γιαντ Βασέμ ως την Αρχή Μνήμης Μαρτύρων και Ηρώων της χώρας. Αποστολή της είναι να τιμήσει τη μνήμη των έξι εκατομμυρίων Εβραίων που σκοτώθηκαν από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους στο Ολοκαύτωμα, να αποτίσει φόρο τιμής στους Εβραίους αγωνιστές της αντίστασης και να τιμήσει εκείνους τους «μη Εβραίους που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να σώσουν Εβραίους». Ο τίτλος του Δίκαιου των Εθνών προέρχεται από την εβραϊκή παράδοση (η λογοτεχνία των Σοφών) που περιγράφει τους μη Εβραίους που βοήθησαν τον Εβραϊκό λαό σε στιγμές ανάγκης.

Η Λεωφόρος των Δικαίων, όπου φυτεύονται δέντρα τιμώντας τους διασώστες, εγκαινιάστηκε την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος το 1962. Την επόμενη χρονιά, συγκροτήθηκε επιτροπή υπό την προεδρία ενός μέλους του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Ισραήλ για να αποφασίσει σχετικά με τα κριτήρια απονομής του τίτλου. Την 1η Φεβρουαρίου, ο δικαστής Moshe Landau προήδρευσε της πρώτης συνεδρίασης της επιτροπής.

Κριτήρια προς εξέταση

Φωτογραφία

Ο Δρ. Joseph Jaksy, ο οποίος έσωσε τις ζωές 25 Εβραίων κατά τη διάρκεια του πολέμου. (Φωτογραφία)

Ο Δρ. Joseph Jaksy, ο οποίος έσωσε τις ζωές 25 Εβραίων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τους παρείχε καταφύγιο, χρήματα, φάρμακα και πλαστά έγγραφα. Ο Jaksy ονομάστηκε «Δίκαιος των Εθνών». Τσεχοσλοβακία, προπολεμική περίοδος.

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum

Το Γιαντ Βασέμ ορίζει τέσσερα βασικά κριτήρια που πρέπει να πληροί ένας υποψήφιος για να του απονεμηθεί ο τίτλος του Δικαίου των Εθνών.

Πρώτον, ο διασώστης πρέπει να συμμετείχε ενεργά στη διάσωση Εβραίων από επαπειλούμενο θάνατο ή εκτόπιση σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή κέντρα εξόντωσης. Δεύτερον, ο διασώστης πρέπει να διακινδύνευσε τη ζωή ή την ελευθερία του στην προσπάθειά του να σώσει Εβραίους. Τρίτον, το αρχικό κίνητρο για τη διάσωση πρέπει να ήταν η προστασία και η διάσωση Εβραίων από το Ολοκαύτωμα. Άλλα κίνητρα, που δεν συνυπολογίζονται στην αξιολόγηση του προτεινόμενου για τον τίτλο, περιλαμβάνουν το οικονομικό όφελος, την προστασία των Εβραίων προκειμένου να προσηλυτιστούν στον Χριστιανισμό, τη φιλοξενία Εβραιόπουλων με σκοπό την υιοθεσία τους ή τη διάσωση Εβραίων στο πλαίσιο αντιστασιακών δραστηριοτήτων που δεν αφορούσαν ρητά τη διάσωση Εβραίων. Τέλος, πρέπει να υπάρχει πρωτογενής μαρτυρία από τους διασωθέντες για να επαληθευτεί ο ρόλος του προτεινόμενου στη διάσωση. Εάν η μαρτυρία δεν υπάρχει ή δεν μπορεί να βρεθεί, πρέπει να υπάρχει αδιάψευστη τεκμηρίωση της συμμετοχής του προτεινόμενου στη διάσωση και των συναφών συνθηκών.

Οι Δίκαιοι των Εθνών ενήργησαν ποικιλοτρόπως για να σώσουν Εβραίους. Το Γιαντ Βασέμ διακρίνει τέσσερις τρόπους με τους οποίους αυτά τα άτομα βοήθησαν την εβραϊκή κοινότητα. Ο πρώτος τρόπος ήταν κρύβοντας Εβραίους στο σπίτι ή σε ιδιοκτησία τους, παρέχοντάς τους τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης ενώ κρύβονταν. Ο δεύτερος τρόπος, που ακολούθησαν ορισμένοι Δίκαιοι, ήταν εξασφαλίζοντας πλαστά έγγραφα και ψευδείς ταυτότητες για αυτούς που έσωσαν. Ο τρίτος τρόπος που προσδιόρισε το Γιαντ Βασέμ ήταν παρέχοντας βοήθεια προκειμένου Εβραίοι να διαφύγουν από κατεχόμενα από τους Ναζί εδάφη ή να καταφύγουν σε λιγότερο επικίνδυνες περιοχές. Τέλος, ορισμένοι διασώστες έσωσαν παιδιά αφού οι γονείς τους είχαν μεταφερθεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή σκοτωθεί.

Απονομή

Στα τιμώμενα πρόσωπα δίνεται τιμητικό μετάλλιο που φέρει το όνομά τους και πιστοποιητικό του τιμητικού τίτλου. Το όνομά τους προστίθεται στον Τοίχο των Δικαίων, που βρίσκεται στον Κήπο των Δικαίων των Εθνών, στο Γιαντ Βασέμ. Ο νόμος για την ίδρυση του Γιαντ Βασέμ ορίζει ότι το Γιαντ Βασέμ μπορεί να απονέμει τιμητικά την ισραηλινή ιθαγένεια στους Δίκαιους των Εθνών. Τα βραβεία απονέμονται στους διασώστες στο Ισραήλ ή στη χώρα καταγωγής τους μέσω των αντιπροσωπειών του Ισραήλ εκεί. Τα βραβεία μπορούν να δοθούν μετά θάνατον και, σε αυτές τις περιπτώσεις, παραλαμβάνονται από τους στενότερους συγγενείς. Από τον Μάρτιο του 2025, το Γιαντ Βασέμ έχει απονείμει τον τίτλο των «Δίκαιων των Εθνών» σε 28.486 άτομα από 51 χώρες.1Footnote 11

Οι Δίκαιοι των Εθνών έχουν διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές. Περιλαμβάνουν χριστιανούς από όλα τα δόγματα, καθώς και μουσουλμάνους και άθεους. Μερικοί από τους Δίκαιους ήταν υψηλόβαθμοι διπλωμάτες που χρησιμοποιούσαν τις θέσεις τους για να εξασφαλίσουν πλαστά έγγραφα για τους Εβραίους, ενώ άλλοι ήταν απλοί αγρότες που έκρυβαν Εβραίους στην ιδιοκτησία τους.

Το Γιαντ Βασέμ διαθέτει εκτενή κατάλογο με άτομα και ομάδες στους οποίους έχει απονεμηθεί η ύψιστη διάκριση του Δίκαιου των Εθνών, καθώς και περισσότερες πληροφορίες για την απονομή.