Ελί Βιζέλ

Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνη τη νύχτα, την πρώτη νύχτα στο στρατόπεδο, που μετέτρεψε τη ζωή μου σε μια μακριά, επτασφράγιστη νύχτα.
Ποτέ δε θα ξεχάσω εκείνον τον καπνό.
Ποτέ δε θα ξεχάσω τα προσωπάκια των παιδιών που είχα δει τα κορμάκια τους να μετατρέπονται σε καπνό κάτω από έναν σιωπηλό ουρανό.
Ποτέ δε θα ξεχάσω εκείνες τις φλόγες που έκαψαν για πάντα την πίστη μου.
Ποτέ δε θα ξεχάσω τη νυχτερινή σιωπή που μου στέρησε για πάντα τη θέληση για ζωή.
Ποτέ δε θα ξεχάσω εκείνες τις στιγμές που δολοφόνησαν τον Θεό μου και την ψυχή μου και έκαναν στάχτη τα όνειρά μου.
Ποτέ δε θα ξεχάσω εκείνα τα πράγματα, ακόμα και αν με καταδίκαζαν να ζήσω τόσο όσο ο ίδιος ο Θεός.
—Απόσπασμα από το βιβλίο Η νύχτα του Ελί Βιζέλ¹ 

Ποιος ήταν ο Ελί Βιζέλ;

Ο Ελί Βιζέλ (1928-2016) ήταν ένας από τους διασημότερους επιζώντες του Ολοκαυτώματος και ένας παγκοσμίου φήμης συγγραφέας και υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το πρώτο του βιβλίο, Η νύχτα, αφηγείται τα βάσανα που πέρασε ως έφηβος στο Άουσβιτς και έχει γίνει κλασικό έργο της λογοτεχνίας του Ολοκαυτώματος. Το 1986 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης.

Ο Βιζέλ γεννήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 1928 στο Σιγκέτ της Τρανσυλβανίας (Ρουμανία, από το 1940-1945 τμήμα της Ουγγαρίας). Το 1944 ο ίδιος και η οικογένειά του απελάθηκαν στο Άουσβιτς. Μόνο ο ίδιος και οι δύο από τις τρεις αδελφές του επέζησαν από το Ολοκαύτωμα.

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Βιζέλ έγινε δημοσιογράφος, πολυγραφότατος συγγραφέας, καθηγητής και ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Διετέλεσε διακεκριμένος καθηγητής ιουδαϊκών σπουδών στο City University of New York (1972-1976). Το 1976 διορίστηκε καθηγητής στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες στην έδρα Andrew W. Mellon στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, όπου είχε επίσης τον τίτλο του Καθηγητή Πανεπιστημίου. Κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους 1982-83, ο Βιζέλ ήταν ο πρώτος Henry Luce Visiting Scholar στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και στην Κοινωνική Σκέψη στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ. 

Ο Βιζέλ αφιέρωσε τη ζωή του σε έναν ακατάπαυστο αγώνα όχι μόνο για να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη του Ολοκαυτώματος, αλλά και για να διδαχθεί η ανθρωπότητα από αυτή την τραγωδία. Ήταν μια κινητήριος δύναμη πίσω από τη δημιουργία του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Αφορμώμενος από τα προσωπικά του βιώματα γενοκτονίας έγινε υπέρμαχος των ανθρώπων που υφίστανται διώξεις σε όλο τον κόσμο. Η επιτροπή Νόμπελ τού απένειμε το Νόμπελ Ειρήνης για το έργο του ως «αγγελιοφόρος για την ανθρωπότητα που μεταδίδει ένα μήνυμα ειρήνης, εξιλέωσης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας».

Ο Ελί Βιζέλ απεβίωσε στις 2 Ιουλίου 2016, σε ηλικία 87 ετών.

Η φυλάκιση του Ελί Βιζέλ κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος

Το Μάρτιο του 1944 η ναζιστική Γερμανία κατέλαβε τη σύμμαχό της Ουγγαρία. Μεταξύ 15 Μαΐου και 9 Ιουλίου 1944 οι Ούγγροι αξιωματούχοι σε συνεργασία με τις γερμανικές αρχές απέλασαν σχεδόν 440.000 Εβραίους κυρίως στο Άουσβιτς, όπου και οι περισσότεροι θανατώθηκαν. Μεταξύ των πρώτων που απελάθηκαν ήταν οι Εβραίοι του Σιγκέτ, συμπεριλαμβανομένων του Βιζέλ, των γονιών του και των τριών αδελφών του. Ήταν, τότε, 15 ετών. 

Η οικογένεια Βιζέλ στάλθηκε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, το οποίο χρησίμευε τόσο ως στρατόπεδο συγκέντρωσης όσο και ως κέντρο εξόντωσης. Όταν η οικογένεια έφτασε, η μητέρα του Βιζέλ, Σάρα, και η μικρότερη αδελφή του, Τζιπόρα, επιλέχθηκαν να θανατωθούν και δολοφονήθηκαν σε θαλάμους αερίων. Οι δύο μεγαλύτερες αδελφές του, Χίλντα και Μπεατρίς, επιλέχθηκαν για καταναγκαστική εργασία και επέζησαν του πολέμου. 

Ο Βιζέλ και ο πατέρας του, Σλόμο, επιλέχθηκαν επίσης για καταναγκαστική εργασία. Ο Βιζέλ στάλθηκε να εργαστεί στο εργοστάσιο Μπούνα (συνθετικό καουτσούκ) στο Άουσβιτς ΙΙΙ (Μόνοβιτς). Αυτός και ο πατέρας του μεταφέρθηκαν αργότερα από το Άουσβιτς στο Μπούχενβαλντ, όπου ο πατέρας του πέθανε. 

Το πρώτο βιβλίο του Βιζέλ: La Nuit (Η νύχτα)

Μετά τον πόλεμο, ο Βιζέλ σπούδασε στο Παρίσι και τελικά έγινε δημοσιογράφος εκεί. Για σχεδόν μια δεκαετία, παρέμεινε σιωπηλός σχετικά με όσα είχε υποστεί ως κρατούμενος στα στρατόπεδα του Άουσβιτς και του Μπούχενβαλντ. Κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης με τον Γάλλο συγγραφέα François Mauriac το 1954, ο Βιζέλ πείστηκε να σπάσει τη σιωπή του. Στη συνέχεια έγραψε το βιβλίο La Nuit (Η νύχτα). Από την έκδοσή του το 1958 και μετά, το La Nuit (Η νύχτα) έχει μεταφραστεί σε 30 γλώσσες και έχουν πωληθεί εκατομμύρια αντίτυπα. 

Στη Νύχτα, ο Βιζέλ γράφει για τις εμπειρίες του στα χέρια των Ναζί κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Μεταξύ άλλων, περιγράφει:  

• τη συγκέντρωση της οικογένειάς του και των γειτόνων του στη ρουμανική πόλη Σιγκέτ,
• την απέλαση με βαγόνι για ζώα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου,
• τη διαδικασία επιλογής κατά την οποία η μητέρα του και η μικρότερη αδελφή του επιλέχθηκαν για άμεσο θάνατο στους θαλάμους αερίων,
• την ίδια διαδικασία επιλογής κατά την οποία ο ίδιος, ο πατέρας του και οι άλλες δύο αδελφές του επιλέχθηκαν για καταναγκαστική εργασία από το προσωπικό του στρατοπέδου,
• την πορεία θανάτου από το Άουσβιτς-Μπίρκεναου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ.

Επιπλέον, ο Βιζέλ περιγράφει την ψυχική και σωματική οδύνη που βίωσαν ο ίδιος και οι συγκρατούμενοί του, καθώς απογυμνώθηκαν από την ανθρωπιά τους, λόγω των βάναυσων συνθηκών του στρατοπέδου. Γράφει επίσης για τους ιδεολογικούς του αγώνες και την κρίση της πίστης του.  

Ο Ελί Βιζέλ ως συγγραφέας

Ο Βιζέλ υπήρξε πολυγραφότατος συγγραφέας και στοχαστής. Εκτός από τη Νύχτα, έγραψε περισσότερα από 40 βιβλία για τα οποία έλαβε πολλά λογοτεχνικά βραβεία, στα οποία περιλαμβάνονται τα εξής:

• το Prix Medicis για το A Beggar in Jerusalem (1968)
• το Prix Livre Inter για το The Testament (1980)
• το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας της Πόλης του Παρισιού για το The Fifth Son (1983)

Στα γραπτά του περιλαμβάνονται επίσης δύο τόμοι απομνημονευμάτων. Ο πρώτος τόμος έχει τίτλο All Rivers Run to the Sea (Όλα τα ποτάμια ρέουν στη θάλασσα) (1995). Ο δεύτερος έχει τίτλο And the Sea is Never Full (Και η θάλασσα δε γεμίζει ποτέ) (1999).

Ο Ελί Βιζέλ ως ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Το 1978 ο πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ διόρισε τον Βιζέλ πρόεδρο της Προεδρικής Επιτροπής για το Ολοκαύτωμα. Ο Βιζέλ έγραψε την έκθεση της Επιτροπής, η οποία συνιστούσε στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να ιδρύσει ένα μνημείο και μουσείο Ολοκαυτώματος στην Ουάσιγκτον. 

Το 1980 ο Βιζέλ έγινε Ιδρυτικός Πρόεδρος του Συμβουλίου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο ήταν υπεύθυνο για την υλοποίηση των συστάσεων της Επιτροπής. Ο Βιζέλ πίστευε ότι το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών θα έπρεπε να λειτουργήσει ως ένα «ζωντανό μνημείο» που θα ενέπνεε τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές να αγωνιστούν ενάντια στο μίσος, να αποτρέψουν τη γενοκτονία και να προωθήσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Το 1992, ο Βιζέλ έγινε Ιδρυτικός Πρόεδρος της Παγκόσμιας Ακαδημίας Πολιτισμών με έδρα το Παρίσι, μιας οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι προσπάθειες του Βιζέλ για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ειρήνης σε όλο τον κόσμο τού χάρισαν το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας, το Χρυσό Μετάλλιο του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών και το Μετάλλιο της Ελευθερίας, καθώς και τον βαθμό του Grand-Croix της γαλλικής Λεγεώνας της Τιμής. Έχει λάβει περισσότερους από 100 τιμητικούς τίτλους από ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. 

Το 1986 ο Ελί Βιζέλ τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης. Σε ένα δελτίο τύπου, η επιτροπή Νόμπελ περιέγραψε τον Βιζέλ ως εξής:

Ο Βιζέλ είναι ένας αγγελιοφόρος για την ανθρωπότητα που μεταδίδει ένα μήνυμα ειρήνης, εξιλέωσης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η πεποίθησή του ότι οι δυνάμεις που πολεμούν το κακό στον κόσμο μπορούν να νικήσουν είναι μια πεποίθηση που έχει κατακτηθεί με κόπο. Το μήνυμά του βασίζεται στην προσωπική του εμπειρία της απόλυτης ταπείνωσης και της απόλυτης περιφρόνησης για την ανθρώπινη υπόσταση που επιδείχθηκε στα στρατόπεδα θανάτου του Χίτλερ. Το μήνυμα έχει τη μορφή μιας μαρτυρίας, που επαναλαμβάνεται και εμβαθύνεται μέσα από τα έργα ενός μεγάλου συγγραφέα.²

Τρεις μήνες αφότου έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης, ο Ελί Βιζέλ και η σύζυγός του, Μάριον, ίδρυσαν το «Ίδρυμα Ελί Βιζέλ για την Ανθρωπότητα» (Elie Wiesel Foundation for Humanity). Αποστολή του είναι να προωθήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ειρήνη σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας ένα νέο φόρουμ για τη συζήτηση επειγόντων ηθικών ζητημάτων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.

Το Βραβείο Ελί Βιζέλ 

Το Βραβείο Ελί Βιζέλ (Elie Wiesel Award) απονέμεται ετησίως από το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Με το βραβείο αναγνωρίζονται διεθνώς εξέχοντα άτομα των οποίων η δράση έχει προωθήσει το όραμα του Μουσείου για έναν κόσμο, όπου οι άνθρωποι αγωνίζονται ενάντια στο μίσος, αποτρέπουν τη γενοκτονία και προάγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Καθιερώθηκε το 2011 ως Βραβείο του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και μετονομάστηκε σε Βραβείο Ελί Βιζέλ, και αποτελεί την υψηλότερη τιμή που απονέμει το Μουσείο.

Συχνές ερωτήσεις

Βρήκε ο Ελί Βιζέλ τις αδερφές του;

Ο Βιζέλ επανασυνδέθηκε με τις μεγαλύτερες αδερφές του, Μπεατρίς και Χίλντα, μετά την απελευθέρωση. Μετά τον πόλεμο, ο Βιζέλ στάλθηκε αρχικά σε παιδικά ιδρύματα στη Γαλλία, όπου τον πήραν φωτογραφίες. Η Χίλντα είδε τη φωτογραφία του αδελφού της σε μια εφημερίδα και οι δύο τους επανασυνδέθηκαν στο Παρίσι. Αρκετούς μήνες αργότερα, έμαθαν ότι και η Μπεατρίς είχε επιβιώσει. Η μικρότερη αδελφή του Βιζέλ, Τζιπόρα, δολοφονήθηκε στο Άουσβιτς. 

Επέζησε κανείς από την οικογένεια του Ελί Βιζέλ;

Επέζησαν οι μεγαλύτερες αδελφές του Βιζέλ, Μπεατρίς και Χίλντα. Οι γονείς του, Σάρα και Σλόμο, και η μικρότερη αδελφή του, Τζιπόρα, θανατώθηκαν.

Πότε πέθανε ο Ελί Βιζέλ;

Ο Ελί Βιζέλ απεβίωσε στις 2 Ιουλίου 2016, σε ηλικία 87 ετών.

Για ποιον λόγο κέρδισε ο Ελί Βιζέλ το βραβείο Νόμπελ;

Ο Ελί Βιζέλ τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για τις προσπάθειές του να υπερασπιστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ειρήνη σε όλο τον κόσμο. Το 1986 έγραψε η επιτροπή Νόμπελ «Ο Βιζέλ είναι ένας αγγελιοφόρος προς την ανθρωπότητα που μεταδίδει ένα μήνυμα ειρήνης, εξιλέωσης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας». 

Πόσο χρονών ήταν ο Ελί Βιζέλ στο τέλος της Νύχτας;

Ο Ελί Βιζέλ είναι 16 ετών στο τέλος της Νύχτας. 

Σε ποια στρατόπεδα συγκέντρωσης πήγε ο Ελί Βιζέλ;

Ο Βιζέλ απελάθηκε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου τον Μάιο του 1944. Στη συνέχεια στάλθηκε για καταναγκαστική εργασία στο Άουσβιτς ΙΙΙ, γνωστό επίσης με το όνομα Μόνοβιτς, το οποίο βρισκόταν αρκετά χιλιόμετρα μακριά από το κεντρικό στρατόπεδο. Τον Ιανουάριο του 1945 ο Βιζέλ μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ. 

Πώς περιέγραψε ο Ελί Βιζέλ την πίστη του στον Θεό πριν και μετά το Ολοκαύτωμα;

Ο Ελί Βιζέλ ανέπτυξε τους προβληματισμούς του σχετικά με τη σχέση του με τον Θεό σε κείμενα, ομιλίες και συνεντεύξεις. Ξεκινά τα απομνημονεύματά του Νύχτα γράφοντας για την ευλαβική του πίστη και τη θρησκευτική του εκπαίδευση ως νεαρό αγόρι. Βιώνοντας την απανθρωπιά του Άουσβιτς στη Νύχτα, ο Βιζέλ εξηγεί ότι άρχισε να αμφισβητεί την πίστη του στον Θεό. Περισσότερα από 50 χρόνια μετά την απελευθέρωση, αναστοχάζεται πάνω σε αυτό: «Τι συμβαίνει με την πίστη μου σε σένα, Κύριε του Σύμπαντος; Τώρα συνειδητοποιώ ότι δεν την έχασα ποτέ, ούτε καν εκεί, στις πιο σκοτεινές ώρες της ζωής μου.»³