Διάσωση και αντίσταση
Ορισμένοι Εβραίοι γλίτωσαν από την «Τελική Λύση», το ναζιστικό σχέδιο εξολόθρευσης των Εβραίων της Ευρώπης, επειδή κρύβονταν ή δραπέτευσαν από τις περιοχές της Ευρώπης που ελέγχονταν από τους Γερμανούς. Οι περισσότεροι μη-Εβραίοι ούτε βοήθησαν αλλά ούτε και εμπόδισαν την υλοποίηση της «Τελικής Λύσης». Ο αριθμός των ατόμων που προσέφεραν βοήθεια στους Εβραίους ήταν σχετικά μικρός. Αυτοί που βοήθησαν τους Εβραίους το έπραξαν είτε επειδή ήταν αντίθετοι στο ναζιστικό ρατσισμό, είτε ένιωθαν συμπόνια ή το θεωρούσαν θρησκευτικό ή ηθικό καθήκον τους. Σε ελάχιστες, σπάνιες περιπτώσεις ολόκληρες κοινότητες καθώς και μεμονωμένα άτομα συνέβαλαν στη διάσωση Εβραίων. Αυτό το έκαναν διατρέχοντας πολύ μεγάλους κινδύνους. Σε πολλά μέρη, η παροχή καταφύγιου σε Εβραίους επέσειε τη θανατική ποινή.
Από το 1940 έως το 1944 οι κάτοικοι του Chambon-sur-Lignon, ενός προτεσταντικού χωριού στη νότια Γαλλία, βοήθησαν χιλιάδες πρόσφυγες, στην πλειονότητά τους Εβραίους, να ξεφύγουν από τις διώξεις ων Ναζί. Μολονότι γνώριζαν τους κινδύνους που διέτρεχαν, ήταν αποφασισμένοι καθώς τους ενέπνεε το θρησκευτικό τους συναίσθημα και η αίσθηση του ηθικού καθήκοντος. Οι πρόσφυγες, μεταξύ των οποίων και πολλά παιδιά, κρύβονταν σε σπίτια αλλά και στις καθολικές μονές και τα μοναστήρια της περιοχής. Οι κάτοικοι του Chambon-sur-Lignon βοηθούσαν επίσης τους πρόσφυγες να περνούν κρυφά στην ουδέτερη Ελβετία.
Πολλοί Εβραίοι σε όλη την κατεχόμενη Εβραίοι προσπάθησαν να προβάλουν ένοπλη αντίσταση. Είτε με ατομική πρωτοβουλία αλλά και οργανωμένοι σε ομάδες, οι Εβραίοι προέβησαν τόσο σε προμελετημένες όσο και σε αυθόρμητες πράξεις αντίστασης κατά των Γερμανών. Εβραϊκές μονάδες παρτιζάνων έδρασαν στη Γαλλία και το Βέλγιο. Ήταν ιδιαιτέρως δραστήριες στην ανατολή, όπου μάχονταν κατά των Γερμανών από βάσεις στα πυκνά δάση και τα γκέτο. Επειδή ο αντισημιτισμός ήταν διαδεδομένος, είχαν ελάχιστη υποστήριξη από τους γύρω πληθυσμούς. Παρά τα εμπόδια αυτά, 20.000 με 30.000 Εβραίοι πολέμησαν τους Γερμανούς στα δάση της ανατολικής Ευρώπης.
Η οργανωμένη ένοπλη αντίσταση ήταν η πλέον άμεση μορφή εναντίωσης των Εβραίων. Σε πολλές περιοχές της Ευρώπης όμως, η εβραϊκή αντίσταση εστίαζε τη δράση της στις προσπάθειες για την παροχή αρωγής, τη διάσωση και την πνευματική αντίσταση. Η διατήρηση της εβραϊκής κουλτούρας και των θεσμών της και η συνέχιση των θρησκευτικών τελετών αποτελούσαν πράξεις πνευματικής αντίστασης στη ναζιστική πολιτική της γενοκτονίας.
Βασικές ημερομηνίες
13 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1943
ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΗΣ ΠΑΣΤΟΡΑΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΕΠΕΙΔΗ ΒΟΗΘΟΥΣΕ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ
Ο πάστορας André Trocmé συλλαμβάνεται στο Chambon-sur-Lignon. Συλλαμβάνονται επίσης ο Edouard Theis, ο διαχειριστής του Collège Cévenol και πάστορας, και ο Roger Darcissac, ο διευθυντής της ιδιωτικής σχολής αρρένων. Οι τρεις άνδρες φυλακίστηκαν στο στρατόπεδο Saint-Paul d’ Eyjeaux κοντά στη Λιμόζ. Από το 1940 έως το 1944, αυτοί οι άνδρες πρωτοστάτησαν στις προσπάθειες της προτεσταντικής κοινότητας του Le Chambon-sur-Lignon για τη διάσωση περίπου 5.000 ατόμων, στην πλειονότητά τους Εβραίοι. Έκρυβαν τους πρόσφυγες σε σπίτια, σε σχολεία, στα τοπικά μοναστήρια και τις μονές. Τους προμήθευαν πλαστά δελτία ταυτότητας και βοηθούσαν στη μεταφορά των προσφύγων πέρα από τα σύνορα στην ουδέτερη Ελβετία. Ενόσω ήταν φυλακισμένοι, ο Trocmé, ο Theis και ο Darcissac τελούσαν προτεσταντικές λειτουργίες και ηγούνταν συζητήσεων για τους υπόλοιπους κρατουμένους. Αφού παρέμειναν έγκλειστοι για πάνω από ένα μήνα, στους τρεις άνδρες προσφέρεται η ελευθερία τους. Θα πρέπει όμως να υπογράψουν ένα έγγραφο με το οποίο θα δηλώνουν την αφοσίωσή τους στο στρατηγό Φιλίπ Πεταίν και ότι θα υπακούουν στις διαταγές της γαλλικής κυβέρνησης του Βισύ. Ο Darcissac υπέγραψε και απελευθερώθηκε αμέσως. Ο Trocmé και ο Theis αρνήθηκαν να υπογράψουν επειδή κάτι τέτοιο ήταν αντίθετο με τα πιστεύω τους. Τους απελευθέρωσαν, ωστόσο, την επομένη. Και οι τρεις τους επέστρεψαν στο Le Chambon-sur-Lignon και συνέχισαν να σώζουν Εβραίους.
4 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1944
ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΕΒΡΑΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΚΡΥΒΟΤΑΝ ΣΤΟ ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ
Όταν το 1942 στην Ολλανδία άρχισαν οι εκτοπισμοί προς τα κέντρα εξόντωσης στην Πολωνία, η Άννα Φρανκ με την οικογένειά της και τέσσερα άλλα άτομα βρήκαν καταφύγιο σε ένα κρυφό διαμέρισμα σε σοφίτα στο Άμστερνταμ. Με τη βοήθεια φίλων που διακινδύνευαν τη ζωή τους, η οικογένεια Φρανκ επιβίωσε κρυμμένη επί δύο χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Άννα διατηρούσε ημερολόγιο όπου κατέγραψε τους φόβους, τις ελπίδες και τις εμπειρίες της. Η οικογένεια και τα υπόλοιπα τέσσερα άτομα εντοπίστηκαν και συνελήφθησαν στις 4 Αυγούστου 1944. Η οικογένεια Φρανκ μεταφέρθηκε στο προσωρινό στρατόπεδο Βέστερμπορκ και αργότερα εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Καθώς ο πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του, το στρατόπεδο όπου κρατούνταν η Άννα και η αδελφή της εκκενώθηκε και οι αδελφές μεταφέρθηκαν στο Μπέργκεν-Μπέλσεν. Εκεί έμελε να πεθάνουν και οι δύο από τύφο την άνοιξη του 1945. Μόνο ο πατέρας τους επιβίωσε. Η Άννα Φράνκ είναι ένα από τα εκατοντάδες χιλιάδες εβραιόπουλα που πέθαναν κατά το Ολοκαύτωμα. Το ημερολόγια της Άννα Φρανκ εντοπίστηκε μετά τη σύλληψη της οικογένειας και δημοσιεύτηκε σε πολλές γλώσσες μετά τον πόλεμο.
21 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944
ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΣ ΣΩΖΕΙ ΤΟΥΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΕΡΓΑΤΕΣ ΤΟΥ
Ο Γερμανός βιομήχανος Όσκαρ Σίντλερ μεταφέρει τους Εβραίους εργάτες του από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Plaszow σε ένα εργοστάσιο στο Μπρούνλιτζ (στη Σουδητία). Ο Σίντλερ έσωσε πάνω από 1.000 Εβραίους προσφέροντάς τους απασχόληση στο εργοστάσιό του - ισχυριζόταν ότι είναι απαραίτητοι για την παραγωγή εξοπλισμού για τον πόλεμο. Το χειμώνα του 1939-1940 ο Σίντλερ άνοιξε ένα εργοστάσιο κατασκευής σκευών εμαγιέ στα περίχωρα τις Κρακοβίας στην Πολωνία. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, ο αριθμός των Εβραίων υπαλλήλων του αυξήθηκε. Το 1942 οι Εβραίοι αυτοί ζούσαν πλέον στο γκέτο της Κρακοβίας και διέτρεχαν διαρκώς τον κίνδυνο να επιλεγούν για εκτοπισμό σε κάποια από τις διαλογές που οι Γερμανοί πραγματοποιούσαν για να διαπιστώσουν ποιοι ήταν ακατάλληλοι για εργασία. Ο Σίντλερ προστάτευσε τους Εβραίους εργάτες του παραποιώντας τα έγγραφα του εργοστασίου – άλλαζε την ηλικία και το επάγγελμα των υπαλλήλων προκειμένου να εμφανίζονται ότι έχουν ειδικότητες απαραίτητες για τη γερμανική πολεμική μηχανή. Το Μάρτιο του 1943 διαλύθηκε το γκέτο της Κρακοβίας και οι εργάτες μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο Plaszow. Οι Εβραίοι του Σίντλερ συνέχισαν να εργάζονται στο εργοστάσιό του έως τον Οκτώβριο του 1944 όταν η προέλαση των σοβιετικών στρατευμάτων ανάγκασε τους Γερμανούς να εκκενώσουν το Plaszow. Οι περισσότεροι κρατούμενοι στάλθηκαν απευθείας σε στρατόπεδα εξόντωσης. Ο Σίντλερ εκμεταλλεύτηκε τις καλές του σχέσεις με τα SS και εξασφάλισε άδεια να μεταφέρει τους πάνω από 1000 Εβραίους εργάτες του στο εργοστάσιο στο Μπρούνλιτζ. Ο Σίντλερ συνέχισε να φροντίζει τους Εβραίους έως την απελευθέρωση το Μάιο του 1945. Ο Σίντλερ δραπέτευσε στη δυτική Ευρώπη και επέστρεψε στη Γερμανία μετά τον πόλεμο.