Καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα διέσχιζαν την Ευρώπη σε μια σειρά επιθέσεων κατά της Γερμανίας, άρχισαν να συναντούν και να απελευθερώνουν κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πολλοί από τους οποίους είχαν επιζήσει από πορείες θανάτου στο εσωτερικό της Γερμανίας. Οι σοβιετικές δυνάμεις ήταν οι πρώτες που προσέγγισαν ένα μεγάλο ναζιστικό στρατόπεδο, φθάνοντας στο στρατόπεδο Majdanek κοντά στο Λούμπλιν της Πολωνίας, τον Ιούλιο του 1944. Έκπληκτοι από την ταχεία σοβιετική προέλαση, οι Γερμανοί προσπάθησαν να κατεδαφίσουν το στρατόπεδο σε μια προσπάθεια να αποκρύψουν τα αποδεικτικά στοιχεία των μαζικών δολοφονιών. Οι Σοβιετικοί απελευθέρωσαν επίσης σημαντικά ναζιστικά στρατόπεδα στο Άουσβιτς, το Stutthof, το Sachsenhausen και το Ράβενσμπρουκ. Οι αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν τα στρατόπεδα Μπούχενβαλντ, Ντόρα Μίτελμπαου, Φλόσενμπεργκ, Νταχάου και Μαουτχάουζεν. Οι βρετανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν στρατόπεδα στη βόρεια Γερμανία, συμπεριλαμβανομένων των Νόιενγκαμε και Μπέργκεν-Μπέλσεν.
Πηγές:
US Holocaust Memorial Museum
Καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα προήλαυναν στην Ευρώπη με αλλεπάλληλες επιθέσεις κατά της Ναζιστικής Γερμανίας, άρχισαν να συναντούν δεκάδες χιλιάδες κρατούμενους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης που υπέφεραν από υποσιτισμό και ασθένειες. Πολλοί από τους κρατούμενους επέζησαν τις καταναγκαστικές πορείες στο εσωτερικό της Γερμανίας από στρατόπεδα της κατεχόμενης Πολωνίας. Αυτοί οι κρατούμενοι υπέφεραν από πείνα και ασθένειες.
Οι Σοβιετικές δυνάμεις ήταν οι πρώτες που προσέγγισαν ένα μεγάλο στρατόπεδο των Ναζί όταν έφτασαν στο Μαϊντάνεκ, κοντά στην Λούμπλιν της Πολωνίας, τον Ιούλιο του 1944. Αιφνιδιασμένοι από την ταχύτατη προέλαση των Σοβιετικών, οι Γερμανοί προσπάθησαν να εξαλείψουν τα ίχνη των μαζικών δολοφονιών που είχαν διαπράξει κατεδαφίζοντας το στρατόπεδο. Το προσωπικό του στρατοπέδου έβαλε φωτιά στο μεγάλο κρεματόριο που χρησιμοποιούνταν για την καύση των πτωμάτων των δολοφονημένων κρατουμένων, αλλά, λόγω της εσπευσμένης εκκένωσης του στρατοπέδου, οι θάλαμοι αερίων παρέμειναν όρθιοι . Το καλοκαίρι του 1944 οι Σοβιετικοί κατέλαβαν επίσης τις περιοχές των στρατοπέδων εξόντωσης Μπέλζεκ, Σόμπιμπορ και Τρεμπλίνκα. Οι Γερμανοί είχαν κατεδαφίσει αυτά τα στρατόπεδα το 1943, αφόσον οι περισσότεροι Εβραίοι της Πολωνίας είχαν ήδη δολοφονηθεί.
Οι Σοβιετικοί απελευθέρωσαν το Άουσβιτς, το μεγαλύτερο κέντρο εξόντωσης και στρατόπεδο συγκέντρωσης, τον Ιανουάριο του 1945. Οι Ναζί ανάγκασαν την πλειοψηφία των κρατουμένων του Άουσβιτς να περπατήσουν δυτικά (κάτι που έγινε γνωστό ως «πορείες θανάτου»), έτσι ώστε όταν οι Σοβιετικοί στρατιώτες εισήλθαν στο στρατόπεδο, βρήκαν μόνο μερικές χιλιάδες αποστεωμένους ζωντανούς κρατούμενους. Τα αποδεικτικά στοιχεία των μαζικών δολοφονιών στο Άουσβιτς ήταν άφθονα. Καθώς υποχωρούσαν, οι Γερμανοί είχαν καταστρέψει τις περισσότερες αποθήκες του στρατοπέδου, στις υπόλοιπες όμως οι Σοβιετικοί βρήκαν προσωπικά αντικείμενα των θυμάτων. Για παράδειγμα, ανακάλυψαν εκατοντάδες χιλιάδες αντρικά κοστούμια, περισσότερα από 800.000 φορέματα και πάνω από 6,5 τόνους ανθρώπινων μαλλιών.
Τους επόμενους μήνες, οι Σοβιετικοί απελευθέρωσαν και άλλα στρατόπεδα στα κράτη της Βαλτικής και την Πολωνία. Λίγο μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας, οι Σοβιετικές δυνάμεις απελευθέρωσαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Στούτχοφ, το Σαξενχάουζεν και το Ράβενσμπρουκ.
Οι δυνάμεις των ΗΠΑ απελευθέρωσαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ κοντά στη Βαϊμάρη της Γερμανίας στις 11 Απριλίου 1945, μόλις λίγες ημέρες μετά την έναρξη των διαδικασιών της εκκένωσής του απὀ τους Ναζί. Την ημέρα της απελευθέρωσης, μία αντιστασιακή οργάνωση κρατουμένων πήρε τον έλεγχο του Μπούχενβαλντ για να αποτρέψει θηριωδίες από τους φρουρούς του στρατοπέδου που υποχωρούσαν. Αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν περισσότερους από 20.000 κρατουμένους στο Μπούχενβαλτ. Απελευθέρωσαν επίσης τα στρατόπεδα Ντόρα-Μίτελμπαου, Φλόσενμπεργκ, Νταχάου και Μάτχαουζεν.
Η μικρότερη από δύο παιδιά, η Irene γεννήθηκε από Εβραίους γονείς στη βιομηχανική πόλη του Μάνχαϊμ. Ο πατέρας της, ένας τραυματίας βετεράνος του γερμανικού στρατού του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, ήταν διακοσμητής εσωτερικών χώρων. Η μητέρα της ήταν νοικοκυρά. Όταν οι Ναζί κατέλαβαν την εξουσία το 1933, ο μεγαλύτερος αδελφός της Irene, ο Berthold, φοιτούσε σε δημόσιο σχολείο. Η τρίχρονη Irene ήταν σπίτι με τη μητέρα της.
1933-39: Ο εορτασμός των εβραϊκών γιορτών με όλες μου τις θείες και τους θείους ήταν πραγματικά πολύ ωραίος. Ένα από τα αγαπημένα μου μέρη ήταν ο ζωολογικός κήπος· μου άρεσαν ιδιαίτερα οι μαϊμούδες. Όταν οι Ναζί ανάγκασαν τα εβραιόπουλα να εγκαταλείψουν το δημόσιο σχολείο, ξεκίνησα να φοιτώ σε εβραϊκό σχολείο. Ήμουν το κορίτσι «του μπαμπά» και ο πατέρας μου με πήγαινε στο σχολείο με το ποδήλατό του. Όταν οι Ναζί έκαψαν το σχολείο μας, ο μεγαλύτερος αδελφός μου έφυγε για λόγους ασφάλειας στη Βρετανία· εγώ ήμουν πολύ μικρή για να πάω μαζί του.
1940-44: Το 1940, όταν ήμουν 10 ετών, η οικογένειά μου εστάλη στο Γκουρς και ύστερα στο Ριβεσάλτ, φρικτά στρατόπεδα στη νότια Γαλλία. Το φαγητό ήταν απαίσιο. Η Εβραϊκή Εταιρεία Αρωγής των Παιδιών με πήρε μακριά και με τοποθέτησε σε ένα καθολικό μοναστήρι μαζί με 13 άλλες Εβραίες κοπέλες. Έγινα η Irene Fanchet και είχα για δασκάλα την Αδελφή Theresa. Μία ημέρα, οι SS ήλθαν στο μοναστήρι μας ψάχνοντας για κρυμμένα παιδιά Γερμανών Εβραίων. Ένα από τα κορίτσια, που γνώριζε καλά γαλλικά, μίλησε για λογαριασμό μας. Πέτυχε. Οι Γερμανοί έφυγαν και ήμασταν ασφαλείς.
Η δεκατριάχρονη Irene απελευθερώθηκε από συμμαχικά στρατεύματα τον Ιούλιο του 1944. Αφού μεταφέρθηκε σε διάφορα ορφανοτροφεία στη Γαλλία, μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1947.
Η μικρότερη από δύο κόρες, η Marta μεγάλωσε με Εβραίους γονείς που μιλούσαν ουγγρικά στο Κόσιτσε, μια πόλη της Σλοβακίας. Η Marta φοίτησε σε εβραϊκό δημοτικό σχολείο. Ο πατέρας της διατηρούσε ένα μικρό μπακάλικο.
1933-39: Όταν τελείωσα το δημοτικό, ξεκίνησα το γυμνάσιο. Η επίσημη γλώσσα διδασκαλίας ήταν τα σλοβακικά και οι Εβραίοι δεν αντιμετώπιζαν διακρίσεις μέχρι τον Νοέμβριο του 1938 όταν ουγγρικά στρατεύματα παρέλασαν στη νότια Σλοβακία. Με την ευλογία της Γερμανίας, το Κόσιτσε έγινε μέρος της Ουγγαρίας και μετονομάστηκε σε Κάσα. Οι νέοι Ούγγροι κυβερνήτες μας εισήγαγαν αντιεβραϊκούς νόμους και κατά συνέπεια ο πατέρας αναγκάστηκε να αφήσει το μαγαζί του.
1940-44: Η οικογένειά μου αντιμετώπιζε δυσκολίες να βγάλει τα προς το ζην. Για να μας φροντίσει, ο πατέρας μου συνέχισε να λειτουργεί το μπακάλικό του παραβαίνοντας την ουγγρική νομοθεσία. Στις αρχές του 1944 τον έπιασαν τελικά και τον συνέλαβαν. Ένα μήνα μετά την κατάληψη της Ουγγαρίας από τους Γερμανούς, η μητέρα μου κι εγώ αναγκαστήκαμε να παρουσιαστούμε σε ένα κοντινό εργοστάσιο τούβλων· μας εκτόπισαν στο Άουσβιτς τον Μάιο του 1944 μαζί με τους περισσότερους Εβραίους του Κόσιτσε. Όταν φθάσαμε στο Άουσβιτς, έστειλαν τη μητέρα μου στους θαλάμους αερίου και εμένα με επέλεξαν για καταναγκαστική εργασία.
Μετά τη μεταφορά της στο δευτερεύον στρατόπεδο Muehldorf του Νταχάου, η Marta απελευθερώθηκε στο Tutzing από αμερικανικά στρατεύματα την 1η Μαΐου του 1945 και γρήγορα επέστρεψε σπίτι της. Μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1968.
Το 1939, ο αδελφός της Gerda μεταφέρθηκε αλλού για καταναγκαστική εργασία. Τον Ιούνιο του 1942, η οικογένεια της Gerda μεταφέρθηκε από το γκέτο του Bielsko. Ενώ οι γονείς της μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς, η Gerda εστάλη στο σύστημα στρατοπέδων του Gross-Rosen, όπου, για το υπόλοιπο του πολέμου, εκτελούσε καταναγκαστική εργασία σε εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας. Η Gerda απελευθερώθηκε μετά από πορεία θανάτου, φορώντας τις μπότες του σκι που ο πατέρας της επέμενε ότι θα τη βοηθούσαν να επιβιώσει.
Η Bella ήταν το μεγαλύτερο από τα τέσσερα παιδιά μιας εβραϊκής οικογένειας στο Sosnowiec. Ο πατέρας της είχε εργοστάσιο πλεκτών. Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Πολωνία το 1939, κατέλαβαν το εργοστάσιο. Τα έπιπλα της οικογένειας δόθηκαν σε μια Γερμανίδα. Η Bella υποχρεώθηκε να εργαστεί σε εργοστάσιο στο γκέτο του Sosnowiec το 1941. Στα τέλη του 1942, η οικογένεια μεταφέρθηκε στο γκέτο του Bedzin. Η Bella μεταφέρθηκε στο υπο-στρατόπεδο Graeben του Gross-Rosen το 1943 και στο Μπέργκεν-Μπέλσεν το 1944. Απελευθερώθηκε τον Απρίλιο του 1945.
Η οικογένεια του Thomas μετακόμισε στη Ζίλινα το 1938. Δεδομένου ότι η Φρουρά του Hlinka στη Σλοβακία ενέτεινε την παρενόχληση των Εβραίων, η οικογένειά του αποφάσισε να φύγει. Ο Thomas και η οικογένειά του μπήκαν εν τέλει στην Πολωνία, αλλά η γερμανική εισβολή, τον Σεπτέμβριο του 1939, δεν τους επέτρεψε να φύγουν για τη Μεγάλη Βρετανία. Η οικογένεια κατέληξε στο Κίλτσε, όπου τον Απρίλιο του 1941 είχε δημιουργηθεί ένα γκέτο. Όταν το γκέτο του Κίλτσε εκκαθαρίστηκε, τον Αύγουστο του 1942, ο Thomas και η οικογένειά του απέφυγαν τις απελάσεις στην Τρεμπλίνκα που σημειώθηκαν τον ίδιο μήνα. Αντ’ αυτού, τους έστειλαν σε ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Ο ίδιος και οι γονείς του μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς τον Αύγουστο του 1944. Καθώς τα σοβιετικά στρατεύματα προέλαυναν τον Ιανουάριο του 1945, ο Thomas και άλλοι κρατούμενοι υποχρεώθηκαν σε πορεία θανάτου από το Άουσβιτς. Τον έστειλαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Σαξενχάουζεν στη Γερμανία. Μετά την απελευθέρωση του Σαξενχάουζεν από τους Σοβιετικούς τον Απρίλιο του 1945, ο Thomas πήγε σε ορφανοτροφείο. Τον εντόπισαν συγγενείς και επανασυνδέθηκε με τη μητέρα του στο Γκέτινγκεν. Το 1951, μετακόμισε στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Βρετανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν στρατόπεδα συγκέντρωσης στη βόρεια Γερμανία, συμπεριλαμβανομένων των Νόιενγκαμε και Μπέργκεν-Μπέλσεν. Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν, που βρισκόταν κοντά στην πόλη Celle, μπήκαν στα μέσα Απριλίου 1945. Εκεί βρήκαν ζωντανούς, αλλά σε κρίσιμη κατάσταση λόγω επιδημίας τύφου, περίπου 60.000 κρατουμένους. Περισσότεροι από 10.000 άτομα πέθαναν λόγω του υποσιτισμού ή των ασθενειών, μέσα σε λίγες εβδομάδες από την απελευθέρωση.
Οι απελευθερωτές ήρθαν αντιμέτωποι με τις ανείπωτες συνθήκες που επικρατούσαν στα ναζιστικά στρατόπεδα, όπου τριγύρω κείτονταν σωροί πτωμάτων που δεν είχαν αποτεφρωθεί. Ο κόσμος πληροφορήθηκε όλες τις φρικαλεότητες που είχαν συμβεί στα ναζιστικά στρατόπεδα μόνο μετά την απελευθέρωσή τους. Μετά από χρόνια κακομεταχείρισης και εξαιτίας της καταναγκαστικής εργασίας και της έλλειψης τροφής οι λιγοστοί κρατούμενοι που είχαν επιβιώσει, ήταν αποσκελετωμένοι. Πολλοί ήταν τόσο αδύναμοι που δεν μπορούσαν να κουνηθούν. Οι ασθένειες αποτελούσαν έναν πανταχού παρόντα κίνδυνο, πολλά στρατόπεδα μάλιστα έπρεπε να πυρποληθούν προκειμένου να αποφευχθεί η εξάπλωση επιδημιών. Οι επιζήσαντες των στρατοπέδων είχαν μπροστά τους ένα μακρύ και δύσκολο δρόμο προς την ανάρρωση.
We would like to thank Crown Family Philanthropies, Abe and Ida Cooper Foundation, the Claims Conference, EVZ, and BMF for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia.
View the list of all donors.
