Εξεγέρσεις στα κέντρα εξόντωσης

Η εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας ενέπνευσε εξεγέρσεις σε άλλα γκέτο και κέντρα εξόντωσης. Μολονότι πολλοί από τους εξεγερμένους γνώριζαν πως ήταν αναπόφευκτο να ηττηθούν λόγω της συντριπτικής υπεροπλίας των γερμανικών δυνάμεων, επέλεξαν να πέσουν μαχόμενοι.

Όταν πλέον και οι τελευταίοι Εβραίοι που είχαν εκτοπιστεί στην Τρεμπλίνκα εκτελέστηκαν σε θαλάμους αερίων το Μάιο του 1943, στο στρατόπεδο απόμεναν περίπου 1000 Εβραίοι κρατούμενοι. Καθώς γνώριζαν ότι επρόκειτο να τους εκτελέσουν σύντομα, οι κρατούμενοι αποφάσισαν να εξεγερθούν. Στις 2 Αυγούστου, οπλισμένοι με φτυάρια, αξίνες και λίγα όπλα που είχαν κλέψει από την οπλαποθήκη, πυρπόλησαν τμήμα του στρατοπέδου και δραπέτευσαν ανοίγοντας τρύπα στο συρματόπλεγμα του φράχτη. Περίπου 300 κρατούμενοι κατόρθωσαν να διαφύγουν, ενώ το ένα τρίτο από αυτούς κατάφεραν να παραμείνουν ασύλληπτοι παρά τις προσπάθειες των Γερμανών να τους εντοπίσουν.

Δύο κρατούμενοι στο Σόμπιμπορ, ο Aleksander Pechersky και ο Leon Feldhendler, σχεδίασαν μια παρόμοια εξέγερση το 1943. Στις 14 Οκτωβρίου, οι κρατούμενοι σκότωσαν έντεκα φύλακες του στρατοπέδου και το πυρπόλησαν. Δραπέτευσαν περί τους 300 κρατουμένους, πολλοί όμως σκοτώθηκαν στο ανθρωποκυνηγητό που ακολούθησε. Το τέλος του πολέμου βρήκε πενήντα από αυτούς ακόμα εν ζωή.

Στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, οι κρατούμενοι του σώματος των Sonderkommando –της ειδικής μονάδας που είχε επιφορτιστεί με την αποτέφρωση των δολοφονημένων θυμάτων- πληροφορήθηκε την ύπαρξη σχεδίων για την εκτέλεσή τους. Στις 7 Οκτωβρίου 1944, μια ομάδα από αυτούς εξεγέρθηκε. Σκότωσαν τρεις φρουρούς και ανατίναξαν το κρεματόριο. Εκατοντάδες κρατούμενοι δραπέτευσαν, αλλά οι περισσότεροι συνελήφθησαν αργότερα και εκτελέστηκαν. Τέσσερις νεαρές γυναίκες που κατηγορήθηκαν ότι τους είχαν προμηθεύσει δυναμίτη, απαγχονίστηκαν ενώπιον των εγκλείστων που είχαν απομείνει. Μία από αυτές, η εικοσιτριάχρονη Roza Robota, την ώρα που άνοιγε η καταπακτή φώναξε «Να είστε δυνατοί, κουράγιο!».

Βασικές ημερομηνίες

2 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1943
ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΕΜΠΛΙΝΚΑ
Στις αρχές του 1943 σταμάτησαν οι εκτοπισμοί προς το κέντρο εξόντωσης Τρεμπλίνκα. Το Μάρτιο οι Γερμανοί ξεκίνησαν το «Aktion 1005» στην Τρεμπλίνκα. Το Aktion 1005 ήταν η κωδική ονομασία για το γερμανικό σχέδιο εξάλειψης όλων των στοιχείων που αποδείκνυαν τις μαζικές δολοφονίες. Οι κρατούμενοι αναγκάστηκαν να ανοίξουν ομαδικούς τάφους και να αποτεφρώσουν τα πτώματα. Όταν αυτή η επιχείρηση είχε σχεδόν ολοκληρωθεί, οι κρατούμενοι φοβήθηκαν ότι θα εκτελεστούν και το στρατόπεδο θα κατεδαφιστεί. Αντιστασιακοί ηγέτες στο στρατόπεδο αποφάσισαν να εξεγερθούν. Στις 2 Αυγούστου 1943, κρατούμενοι αθόρυβα έκλεψαν όπλα από το οπλοστάσιο του στρατοπέδου, ωστόσο έγιναν αντιληπτοί προτού καταλάβουν το στρατόπεδο. Εκατοντάδες κρατούμενοι έκαναν έφοδο στην κύρια πύλη προσπαθώντας να δραπετεύσουν. Πολλοί σκοτώθηκαν από πυρά πολυβόλων. Πάνω από 300 κατόρθωσαν να δραπετεύσουν, οι περισσότεροι όμως συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν από τη γερμανική αστυνομία και το στρατό. Το μεγαλύτερο τμήμα του στρατοπέδου πυρπολήθηκε από τους κρατουμένους στη διάρκεια της εξέγερσης. Οι εναπομείναντες κρατούμενοι αναγκάστηκαν να εξαφανίσουν κάθε ίχνος που φανέρωνε την ύπαρξη του στρατοπέδου. Μετά εκτελέστηκαν και αυτοί. Το στρατόπεδο Τρεμπλίνκα διαλύθηκε τελικά το φθινόπωρο του 1943. Εκεί δολοφονήθηκαν από 870.000 έως 925.000 άτομα.

14 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1943
ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΣΟΜΠΙΜΠΟΡ
Το Aktion 1005 εφαρμόζεται στο κέντρο εξόντωσης Σόμπιμπορ το φθινόπωρο του 1942, όταν οι δολοφονικές επιχειρήσεις στο στρατόπεδο βρίσκονται στο ζενίθ τους. Στις αρχές του 1943 οι εκτοπισμοί προς το Σόμπιμπορ άρχισαν να λιγοστεύουν και οι κρατούμενοι υποπτεύονταν ότι σύντομα επρόκειτο να εκτελεστούν ενώ το στρατόπεδο θα διαλυόταν. Οι κρατούμενοι δημιούργησαν ένα δίκτυο αντίστασης στις αρχές του 1943. Σχεδίασαν εξέγερση και μαζική απόδραση από το στρατόπεδο. Στις 14 Οκτωβρίου 1943 οι κρατούμενοι εξεγέρθηκαν και αθόρυβα σκότωσαν Γερμανούς και Ουκρανούς φρουρούς. Οι φρουροί άνοιξαν πυρ και δεν επέτρεψαν στους κρατούμενους να φτάσουν στην κεντρική έξοδο, αναγκάζοντάς τους να δοκιμάσουν να δραπετεύσουν μέσα από το ναρκοπέδιο. Περί τους 300 δραπέτευσαν, αλλά περίπου 100 συλλήφθηκαν ξανά και αργότερα εκτελέστηκαν. Μετά την εξέγερση, το Σόμπιμπορ έκλεισε και κατεδαφίστηκε. Συνολικά, τουλάχιστον 167.000 άτομα δολοφονήθηκαν στο Σόμπιμπορ.

7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944
Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ SONDERKOMMANDO ΣΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ
Στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1944, οι δολοφονίες σε θαλάμους αερίων στο Άουσβιτς αυξήθηκαν με την άφιξη πάνω από 440.000 Εβραίων της Ουγγαρίας. Αυξάνονται τα ειδικά τάγματα κρατουμένων που εργάζονται στο χώρο εκτελέσεων (οι Sonderkommando) προκειμένου να ανταπεξέλθουν στο μεγάλο αριθμό δολοφονιών στους θαλάμους αερίων. Το φθινόπωρο του 1944, ωστόσο, μειώνεται πλέον ο αριθμός αυτών των ταγμάτων. Μέλη των Sonderkommando, φοβούμενα ότι πρόκειται να εκτελεστούν, σχεδιάζουν εξέγερση για να δραπετεύσουν. Το σχέδιο της εξέγερσης στηρίζουν και γυναίκες κρατούμενες που προμηθεύουν κρυφά τα μέλη των Sonderkommando με μπαρούτι από τα γειτονικά εργοστάσια. Στις 7 Οκτωβρίου 1944 οι κρατούμενοι Sonderkommando εξεγέρθηκαν: ανατίναξαν με εκρηκτικά το κρεματόριο 4 και σκότωσαν αρκετούς φρουρούς των SS. Οι φρουροί του στρατοπέδου γρήγορα κατέπνιξαν την εξέγερση. Σκοτώθηκαν όλα τα μέλη των Sonderkommando. Τέσσερις από τις γυναίκες που τους προμήθευσαν κρυφά μπαρούτι από τα εργοστάσια απαγχονίστηκαν στις 6 Ιανουαρίου 1945, μόλις μερικές εβδομάδες πριν την απελευθέρωση του στρατοπέδου.

17 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1945
ΚΕΛΜΝΟ
Το Κέλμνο είχε κλείσει αρχικά το Μάρτιο του 1943, ωστόσο επαναλειτούργησε τον Ιούνιο του 1944 για να διευκολυνθεί η εκκαθάριση του γκέτο του Λοτζ. Επιχειρήσεις δολοφονίας πραγματοποιούνταν έως τα μέσα Ιουλίου 1944. Από το Σεπτέμβριο του 1944, ανάγκασαν μια ομάδα Εβραίων κρατουμένων να εκταφιάσουν και να αποτεφρώσουν τις σορούς από τους ομαδικούς τάφους στο Κέλμνο στο πλαίσιο της επιχείρησης Aktion 1005, του γερμανικού σχεδίου δηλαδή εξάλειψης όλων των στοιχείων που αποδείκνυαν τις μαζικές δολοφονίες. Τη νύχτα της […], ο σοβιετικός στρατός πλησιάζει το κέντρο εξόντωσης Κέλμνο. Οι Γερμανοί αποφασίζουν να εγκαταλείψουν το στρατόπεδο. Προτού φύγουν, οι Γερμανοί άρχισαν να εκτελούν τους εναπομείναντες Εβραίους κρατουμένους. Ορισμένοι από τους κρατουμένους αντιστάθηκαν και δραπέτευσαν. Επέζησαν τρεις κρατούμενοι. Τουλάχιστον 152.000 άτομα δολοφονήθηκαν στο Κέλμνο.