Map titled "Jewish Executions Carried Out by Einsatzgruppen A"

Dokumentowanie liczby ofiar Holokaustu i nazistowskich prześladowań

Holokaust jest najlepiej udokumentowanym przypadkiem ludobójstwa. Mimo to obliczenie ilu dokładnie ludzi zabito wskutek nazistowskiej polityki jest niemożliwe. Nie zachował się żaden pojedynczy dokument z czasów wojny, który przedstawiałby dokładną liczbę zamordowanych.

Najważniejsze fakty

  • 1

    Pod koniec wojny naziści i ich kolaboranci próbowali zniszczyć większość istniejącej dokumentacji i innych fizycznych dowodów.

  • 2

    Aby dokładnie oszacować skalę strat, naukowcy, agencje rządowe i organizacje żydowskie od lat 40-tych polegają na różnych rodzajach rejestrów, takich jak spisy ludności, zdobyte archiwa należące do Niemiec i państw Osi oraz powojenne badania.

  • 3

    Obecne szacunki mogą ulec zmianie, jeśli wyjdą na jaw nowe dokumenty albo historykom uda się dokładniej zrozumieć ówczesne wydarzenia. Choć najprawdopodobniej nigdy nie uda się określić dokładnych liczb, dzięki 70 latom badań i coraz łatwiej dostępnym archiwom, zakresy te w przyszłości raczej nie ulegną drastycznym zmianom.

Wstęp

Holokaust był planowym, zbiurokratyzowanym, opłacanym przez państwo procesem prześladowania i zamordowania sześciu milionów Żydów (mężczyzn, kobiet i dzieci) przez nazistowski reżim i jego kolaborantów. Naziści, którzy doszli do władzy w Niemczech w styczniu 1933 r., uważali Niemców za „wyższą rasę” i chcieli stworzyć państwo „czyste rasowo”. Żydów uznano za „gorszych”, stanowiących zagrożenie dla tzw. niemieckiej wspólnoty rasowej.

Many of the early concentration camps were improvised.

Pierwsze obozy koncentracyjne miały często prowizoryczny charakter. Na fotografii uwieczniono apel więźniów politycznych na pokładzie statku używanego jako pływający obóz koncentracyjny. Obóz Ochstumsand w pobliżu Bremy w Niemczech, 1933 lub 1934 r.

Źródło:
  • Staatsarchiv Bremen

Podczas Holokaustu celem ataków niemieckich władz były też inne grupy ze względu na ich rzekomą niższość rasową i biologiczną. Byli to Romowie (Cyganie), niepełnosprawni Niemcy i niektóre ludy słowiańskie (szczególnie Polacy i Rosjanie). Inne grupy prześladowano z powodów politycznych, ideologicznych i behawioralnych, w tym między innymi komunistów, socjalistów, Świadków Jehowy i homoseksualistów.

Ponieważ naziści popierali zabijanie dzieci „niepożądanych” grup, były one wyjątkowo narażone na niebezpieczeństwo podczas Holokaustu (szczególnie odnosiło się to do żydowskich i romskich dzieci).

Obliczenie, ilu ludzi zabito wskutek nazistowskiej polityki jest trudnym zadaniem. Nie istnieje żaden pojedynczy dokument z czasów wojny stworzony przez nazistowskich funkcjonariuszy, który przedstawiałby dokładną liczbę zamordowanych podczas Holokaustu lub II wojny światowej.

Aby dokładnie oszacować skalę strat, naukowcy, żydowskie organizacje i agencje rządowe od lat 40-tych polegają przy sporządzaniu tych statystyk na różnych rodzajach rejestrów, takich jak spisy ludności, zdobyte archiwa należące do Niemców i państw Osi oraz powojenne śledztwa. Jeśli wyjdą na jaw nowe dokumenty albo historykom uda się dokładniej zrozumieć Holokaust, szacunki dotyczące strat w ludziach mogą ulec zmianie.

Najważniejszą rzeczą, o której trzeba pamiętać podczas prób dokumentowania liczby ofiar Holokaustu jest to, że na świecie nie istnieje żaden główny wykaz zmarłych.

Poniższe liczby są obecnie możliwie najdokładniejszymi szacunkami dotyczącymi cywilów i pojmanych żołnierzy zabitych przez nazistowski reżim i jego kolaborantów.

Sumy te obliczono na podstawie wojennych raportów stworzonych przez ludzi wcielających w życie nazistowskie strategie oraz powojennych badań demograficznych dotyczących strat w ludności podczas II wojny światowej.

Liczby ofiar

Grupa

Liczba ofiar

Żydzi

6 milionów

Radzieccy cywile

około 7 milionów (w tym 1,3 miliona radzieckich cywilów pochodzenia żydowskiego, których wliczono do grupy Żydów)

Radzieccy jeńcy wojenni

około 3 milionów (w tym około 50 tys. żydowskich żołnierzy)

Polscy cywile (nie-Żydzi)

około 1,8 miliona (w tym między 50 a 100 tys. przedstawicieli polskich elit)

Serbscy cywile (na terenie Chorwacji, Bośni i Hercegowiny)

312 tys.

Ludzie niepełnosprawni mieszkający w zakładach

do 250 tys.

Romowie (Cyganie)

do 250 tys.

Świadkowie Jehowy

około 1,9 tys.

Recydywiści i tzw. aspołeczni

co najmniej 70 tys.

Niemieccy dysydenci polityczni i członkowie ruchu oporu na terenach okupowanych

nieznana

Homoseksualiści

setki, być może tysiące (być może także zaliczano ich częściowo do powyższej grupy recydywistów i tzw. aspołecznych)

Żydowskie ofiary i miejsce ich śmierci

Jeśli chodzi o liczbę Żydów, którzy zginęli w Holokauście, poniżej zamieszczony jest możliwe najdokładniejszy podział żydowskich ofiar pod względem miejsca śmierci:

 

Miejsce śmierci

Żydowskie ofiary

Kompleks Auschwitz (w tym Birkenau, Monowitz i podobozy)

około 1 miliona

Treblinka II

około 925 tys.

Bełżec

434 508

Sobibór

co najmniej 167 tys.

Chełmno

156–172 tys.

Rozstrzelania w różnych miejscach w środkowej i południowej Polsce pod niemiecką okupacją (Generalne Gubernatorstwo)

co najmniej 200 tys.

Rozstrzelania w zaanektowanej przez Niemcy zachodniej Polsce (Kraj Warty)

co najmniej 20 tys.

Zgony w innych ośrodkach określanych przez Niemców jako obozy koncentracyjne

co najmniej 150 tys.

Rozstrzelania i zagazowania w setkach miejsc w okupowanym przez Niemcy Związku Radzieckim

co najmniej 1,3 miliona

Rozstrzelania w Związku Radzieckim (niemieccy, austriaccy, czescy Żydzi wywiezieni do Związku Radzieckiego)

około 55 tys.

Rozstrzelania i zagazowania w Serbii

co najmniej 15 088

Rozstrzelania i śmierć wskutek tortur w Chorwacji pod reżimem ustaszy

23–25 tys.

Zgony w gettach

co najmniej 800 tys.

Inne1

co najmniej 500 tys.

Uwagi o dokumentacji

Brak głównego dokumentu z czasów wojny

Nie istnieje żaden pojedynczy dokument z czasów wojny, który zawierałby wyżej wspomniane szacunki co do liczby żydowskich ofiar.

Brak takiego dokumentu ma trzy oczywiste i powiązane ze sobą przyczyny:

  1. Kompilowanie obszernych statystyk dotyczących Żydów zabitych przez Niemcy i inne państwa Osi zaczęło się w 1942 i 1943 r. Podczas ostatnich osiemnastu miesięcy wojny go zaniechano.
  2. W 1943 r., kiedy stało się jasne, że przegrają wojnę, Niemcy i ich partnerzy z państw Osi zaczęli niszczyć większość istniejącej dokumentacji. Niszczyli także fizyczne dowody masowych mordów.
  3. Aż do samego końca II wojny światowej i nazistowskiego reżimu nie było do dyspozycji personelu, który byłby zainteresowany liczeniem żydowskich zgonów. Dlatego szacunków dokonano dopiero po wojnie na podstawie danych o stratach demograficznych i dokumentacji sprawców. Choć źródła te są fragmentaryczne, zawierają kluczowe liczby, na podstawie których można dokonać obliczeń.

Tylko jedna obszerna statystyczna analiza zlecona przez szefa SS Heinricha Himmlera przetrwała wojnę. Jeden egzemplarz znajdował się wśród zapisów przechwyconych przez amerykańską armię w 1945 r. Amerykańskie, brytyjskie i radzieckie siły zdobyły po II wojnie światowej także kilka kompilacji tych upiornych danych dotyczących konkretnych rejonów. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki użyły większości tych dokumentów jako dowodów w karnych lub cywilnych postępowaniach przeciwko nazistowskim przestępcom.

The Margules children wearing Jewish badges. Originally from Warsaw, the Margules family settled in Paris in the 1930s.

Pochodząca z Warszawy rodzina Margulesów osiedliła się w Paryżu w latach 30-tych. Troje z dzieci zostało deportowanych i zamordowanych w 1942 r. Wojnę przeżyła tylko jedna córka (na zdjęciu w dolnym rzędzie po prawej). Paryż, Francja, 1941 r.

Źródło:
  • US Holocaust Memorial Museum, courtesy of Mirka Margules Weinberger

Liczby dotyczące polskich i radzieckich cywilów

Jeśli chodzi o polskich i radzieckich cywilów, obecnie nie ma wystarczających demograficznych narzędzi, które pozwoliłyby historykom rozróżnić między:

  1. osobami zaatakowanymi z przyczyn rasowych
  2. osobami rzeczywiście lub rzekomo działającymi w podziemnym ruchu oporu
  3. osobami zabitymi w odwecie za rzeczywistą lub rzekomą działalność w ruchu oporu prowadzoną przez kogoś innego
  4. stratami spowodowanymi tzw. zniszczeniami ubocznymi w operacjach wojskowych

Praktycznie wszystkie zgony radzieckich, polskich i serbskich cywilów podczas operacji militarnych i antypartyzanckich miały jednak element rasistowski. Niemieckie jednostki prowadziły te operacje z uwarunkowaną ideologicznie i rozmyślną pogardą dla życia cywilów.

Podsumowanie

Liczenie ofiar jest ważne ze względów naukowych oraz w celu pojęcia skali zbrodni. Skala ta jest ogromna, ale za każdą liczbą kryją się przede wszystkim jednostki, których nadzieje i marzenia unicestwiono. Wysiłki mające na celu nazwanie ofiar są ważne, aby przywrócić im tożsamość i godność, których zabójcy chcieli ich pozbawić.

Thank you for supporting our work

We would like to thank Crown Family Philanthropies, Abe and Ida Cooper Foundation, the Claims Conference, EVZ, and BMF for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia. View the list of all donors.

Słownik terminów