Hitler İktidara Geçti

Adolf Hitler, 30 Ocak 1933 tarihinde Almanya Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg tarafından Almanya şansölyesi olarak atandı. Hitler, Nazi Partisi’nin lideriydi. Nazi Partisi’nin tam adı, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi’ydi. Bu partinin üyelerine çoğu zaman kısaca Nazi deniliyordu. Naziler aşırı sağcı olup Yahudi, komünist ve demokrat karşıtıydı.

Hitler’in nasıl iktidara geldiğiyle ilgili yanlış bilinen bazı şeyler vardır. Şu noktaların anlaşılması önemlidir:

• Hitler, iktidara darbe yaparak gelmedi.
• Hitler, iktidara doğrudan seçimle gelmedi. 

Hitler ve Nazi Partisi, Almanya’nın yasal siyasi süreçleri yoluyla iktidara geldi.

Hitler’in 1933’te şansölye olarak atanmasının nedeni, o sıralarda Nazi Partisi’nin popüler olmasıydı. Ancak Nazi Partisi, her zaman böyle popüler olmamıştı. Nazi hareketi, 1920’li yılların başlarında ilk kurulduğunda küçük, etkisiz ve marjinaldi. 

1920’li yılların başlarında Almanya nasıl bir yerdi?

1920’li yılların başlarında Almanya’da sosyal, ekonomik ve siyasi kargaşa hüküm sürüyordu. Bu kargaşa, I. Dünya Savaşı (1914–1918) nedeniyle ortaya çıkmıştı. Almanya, bu savaşı kaybetti. Bu yenilgi sonucunda Alman İmparatorluğu çöktü. Yerine yeni bir demokratik cumhuriyet kuruldu. Bu yeni Alman hükûmetine Weimar Cumhuriyeti deniyordu. Weimar Cumhuriyeti’nin Alman liderleri, Haziran 1919’da Versay Antlaşması’nı imzalamak zorunda kaldı. Bu antlaşmayla Almanya, I. Dünya Savaşı’nı başlattığı için cezalandırılıyordu.

Weimar Cumhuriyeti (1918–1933), 1920’li yılların başlarında siyasi ve ekonomik sorunlarla karşı karşıyaydı. Savaşın yarattığı yıkım, ekonomik bir krize yol açmıştı. Almanya’nın savaş borçları nedeniyle aşırı enflasyon yaşanıyor, para değer kaybediyordu.

Ayrıca, yeni hükûmeti devirmek isteyen siyasi hareketler vardı. Siyasi yelpazenin hem aşırı sol, hem de aşırı sağ uçlarında böyle hareketler bulunuyordu.

Bu tür hareketlere katılanlar, Almanya’da I. Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan huzursuzluk nedeniyle tepki gösteriyordu. Ancak daha fazla huzursuzluğa, hatta bazen şiddete neden oluyor ve bu ortamı körüklüyorlardı. İnsanları özellikle endişelendiren grup, Almanya Komünist Partisi’ydi. Çok daha az dikkat çeken bir başka siyasi grup da yeni kurulan Nazi Partisi’ydi.

Nazi Partisi, 1920’li yıllarda nasıldı?

Nazi Partisi, 1920’li yılların başlarında Almanya’da faaliyet gösteren çok sayıda yeni radikal siyasi hareketten biriydi. Nazi Partisi’nin merkezi, Münih şehrindeydi. Hareket, Kasım 1923’te tüm Almanya’da dikkatleri topladı. Bu tarihte Adolf Hitler önderliğindeki Naziler, şiddet yoluyla iktidarı ele geçirmeyi denedi. Bu başarısız darbe girişimi, Birahane Darbesi olarak bilinir.

Şiddet kullanarak hükûmeti deviremeyen Hitler ve Naziler, taktik değiştirdi. 1920’li yılların ortalarından başlayarak seçim kazanmaya odaklandılar. Nazi Partisi, başlangıçta seçmenlerin ilgisini çekemedi. 1928 yılında yapılan Almanya parlamentosu seçimlerinde Nazi Partisi’nin ülke çapındaki oy oranı %3’ün altında kaldı. Ancak Nazi Partisi, 1930 yılından itibaren oylarını artırmaya başladı. Bu başarının ana nedeni, Almanya’da yaşanan ekonomik ve siyasi krizdi.

1930’lu yılların başlarında Almanya’daki ekonomik ve siyasi durum nasıldı?

Almanya, 1930’lu yılların başlarında ekonomide ve siyasette krizdeydi.

1929 sonbaharında tüm dünyada Büyük Buhran adı verilen bir ekonomik kriz başlamıştı. Milyonlarca Alman, işsiz kaldı. İşsizlik, açlık, yoksulluk ve evsizlik, 1930’lu yılların başlarında Almanya’da ciddi birer soruna dönüştü.

Alman hükûmeti, Büyük Buhran’ın yol açtığı sorunları çözemiyordu. Almanya siyasi açıdan kutuplara ayrılmıştı. Bu nedenle Alman parlamentosunda sürekli anlaşmazlıklar yaşanıyordu. Bu durum, yeni bir yasa çıkartmayı neredeyse imkânsız hâle getirmişti. Almanların çoğu, siyasi liderlerin ülkeyi yönetebileceğine olan inancını kaybetti.

Nazi Partisi ve Almanya Komünist Partisi gibi radikal siyasi gruplar, öne çıkmaya başladı. Bu gruplar, ekonomi ve siyasetteki kaos ortamını avantaja çevirdi ve siyasetteki çıkmazdan bıkmış olan Almanları kendilerine çekecek propaganda çalışmaları yaptı.

Adolf Hitler ve Nazi Partisi, 1930’lu yılların başlarında nasıl oy topladı?

Eylül 1930’da Almanya’da parlamento seçimi yapıldı. Büyük Buhran başlayalı neredeyse bir yıl olmuştu. Naziler, oyların yüzde 18’ini aldı. Bu durum, bazı Almanları çok şaşırttı. Özellikle Nazilerin aşırı uçta, marjinal bir siyasi hareket olduğunun farkında olan Almanlar şoka uğradı.

Adolf Hitler ve Naziler, güçlü bir Almanya yaratma sözü vererek yandaş topladılar. Naziler, şu vaatlerde bulundu:

• Ekonomiyi düzeltip herkese iş bulacaklardı.
• Almanya’yı yeniden Avrupa’da, hatta tüm dünyada güçlü bir devlet durumuna getireceklerdi.
• Almanya’nın I. Dünya Savaşı’nda kaybettiği toprakları geri alacaklardı.
• Güçlü ve otoriter bir Alman hükûmeti kuracaklardı.
• Irkı ve etnik kökeni uygun olan tüm Almanları birleştireceklerdi.

Naziler, insanların umutları, korkuları ve önyargılarından yararlandı. Ayrıca, insanlara günah keçileri sundular. Almanya’daki tüm sorunların kaynağının Yahudilerin ve komünistlerin olması gibi haksız bir iddiada bulundular. Bu iddia, Nazilerin Yahudi karşıtı ve ırkçı ideolojisinin bir parçasıydı.

Adolf Hitler, 1933’te nasıl iktidara geldi?

Naziler, 1930’lu yılların başlarında oylarını artırmaya devam etti. Temmuz 1932’deki parlamento seçimlerinde Naziler, oyların yüzde 37’sini aldı. Bu oy oranı, diğer tüm partilerden yüksekti. Kasım 1932’deki seçimlerde Nazilerin oy oranı %33’e düştü. Bu oy oranı, yine de diğer partilerin hepsinden fazlaydı.

Nazi Partisi’nin seçimlerdeki başarıları, Almanya’yı onlar olmadan yönetmeyi çok zor kılıyordu. Hitler ve Naziler, diğer siyasi partilerle birlikte çalışmayı reddetti. Hitler, şansölye olarak atanmak istediğini bildirdi. Almanya Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg, başlangıçta bu talebe karşı koydu. Ancak daha sonra bunu kabullendi ve 30 Ocak 1933’te Hitler’i Almanya şansölyeliğine getirdi.

Hindenburg’un Hitler’i bu pozisyona ataması, siyasi bir anlaşmanın sonucunda gerçekleşti. Bazı muhafazakar politikacılar, Cumhurbaşkanı Hindenburg’u atamayı yapmaya ikna etti. Bu politikacılar, Nazi Partisi’nin popülerliğini kendi amaçları doğrultusunda kullanmak istiyordu. Hitler’i kontrol edebilecekleri gibi yanlış bir fikre kapılmışlardı.

Hitler, Ocak 1933’te bir anda diktatör olmadı. Şansölyeliğe atandığında Almanya’nın demokratik anayasası hâlâ yürürlükteydi. Ancak Hitler, demokratik siyasi sistemi kendi çıkarları için kullanarak Almanya’yı değiştirdi. Hitler ve diğer Nazi liderleri, mevcut yasalardan yararlanarak Alman demokrasisini ortadan kaldırdı ve bir diktatörlük kurdu.

Cumhurbaşkanı Hindenburg, Ağustos 1934’te öldü. Hitler, kendini Almanya’nın Führer’i (lider) ilan etti. Hitler, bu noktadan itibaren Almanya’nın diktatörüydü.

Önemli Tarihler

28 Haziran 1919
Versay Antlaşması
Almanya, Kasım 1918’de I. Dünya Savaşı’nı kaybetti. Almanlar, büyük bir şok ve dehşete kapıldı. Adolf Hitler de dahil olmak üzere birçok insan, savaşı gerçekten kaybettiklerini kabul edemedi. Almanya’nın yenilme nedeni olarak haksız yere Yahudileri ve komünistleri suçladılar.

Almanların yaşadığı şok, Almanya’nın Haziran 1919’da Versay Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalmasıyla daha da arttı. Bu antlaşma, Almanya’yı savaşın sorumluluğunu üstlenmeye zorladı. Birçok Alman, antlaşma şartlarının çok ağır olduğunu düşünüyordu. Almanya, savaşın neden olduğu hasarlar için büyük miktarlar ödemek (savaş tazminatı) zorundaydı. Yine antlaşmanın şartlarına göre Alman ordusu, 100.000 askerle sınırlandırılmıştı. Son olarak da Almanya, komşularına toprak vermek zorunda bırakılmıştı. Nazi Partisi’nin siyasi planının temel parçalarından biri, Versay Antlaşması’nın feshedilmesiydi. Almanların çoğu, Nazilerin bu vaadini beğendi.

8–9 Kasım 1923
Birahane Darbesi
Nazi Partisi, 1920’li yılların başlarında küçük bir radikal gruptu. Almanya’da iktidarı zor kullanarak ele geçirmek istiyorlardı. Adolf Hitler ve Nazi Partisi, 8–9 Kasım 1923 tarihlerinde Bavyera eyaletindeki hükûmeti devirmeye çalıştı. Bu darbe girişimi, Münih’teki bir birahanede başladı. Girişimciler, Berlin’e saldırmayı planlıyordu. Ancak büyük bir başarısızlığa uğradılar. Münih polisi, Hitler’in 10’dan fazla yandaşını öldürdü. Hitler ve darbeye katılan diğerleri tutuklandı, yargılandı ve vatan hainliğinden hüküm giydi. Bu darbe girişimi, Birahane Darbesi olarak bilinir.

Birahane Darbesi’nin başarısız olması sonucunda Nazi liderleri, stratejilerini değiştirmeye karar verdi. Naziler, güç kullanmak yerine seçim kazanmaya odaklandı.

24 ve 29 Ekim 1929
New York borsasının çökmesi
New York borsası, çöktü ve bu durum dünya çapında bir ekonomik krize yol açtı. Bu krize Büyük Buhran adı verilir. 1920’li yılların sonlarında Amerikan ve Alman ekonomileri iç içe geçmişti. Bu ekonomik bağın temel nedeni, I. Dünya Savaşı tazminat ödemeleri nedeniyle yapılan mali anlaşmalardı. Bu nedenle borsanın çökmesi, Almanya’yı neredeyse anında etkiledi. Haziran 1932’ye gelindiğinde Almanya’da yaklaşık 6 milyon kişi işsizdi. Bu ekonomik koşullarda Nazilerin vaatleri halka daha çekici geliyordu.