Martin Weiss

Martin, Karpat Dağları’nda kırsal bir köy olan Veľká Poľana’da Ortodoks Yahudi bir ailenin dokuz çocuğundan biriydi. Babasının bir çiftliği ve et işletmesi vardı. Annesi ise çocuklarla ve ev işleriyle ilgileniyordu. Ailedeki herkes, atların ve ineklerin bakımına yardım ediyordu.

1933–39: Martin, köyün oldukça ilerici olan Çekoslovak okullarına gitti. Diğer çocukların çoğu gibi o da Veľká Poľana’daki taşra yaşamından ayrılmayı dört gözle bekliyordu. 1938–1939 yıllarında Nazi Almanyası ve müttefikleri Çekoslovakya’yı parçaladığında hayatı, dramatik bir şekilde değişti. Macar birlikleri, Veľká Poľana’yı işgal etti ve Yahudiler, ayrımcı yasalara tabi tutuldu. Çekoslovak okulları kapatıldı ve öğrenciler, Macarca öğrenmek zorunda bırakıldı. Köylülerin hepsi, yeni yöneticilere karşı öfkeliydi ve Çekoslovakya’da sahip oldukları demokratik özgürlükler ortadan kalkmıştı.

1940–44: Nazi Almanyası 1941’de Sovyetler Birliği’ne saldırdıktan sonra Veľká Poľana’daki koşullar, daha da kötüleşti. Nazi Almanyası’nın müttefiki olan Macaristan, işgale katıldı. Martin’in iki ağabeyi, Macar zorunlu çalışma taburlarına alındı. Aile, kısa süre sonra bölgedeki bazı Yahudilerin Alman işgali altındaki Ukrayna’ya sürüldüğünü ve orada ateşli silahlarla yapılan toplu katliamlarda öldürüldüklerini öğrendi. Mart 1944’te Almanya, Macaristan’ı işgal etti ve birkaç hafta sonra Macar jandarmaları, Martin’in ailesi de dâhil olmak üzere köydeki Yahudileri Munkács geçici gettosuna nakletti. Mayıs’ta Auschwitz-Birkenau öldürme merkezine sürüldüler. Burada bir seçim sürecinden geçtiler. Martin, babası, erkek kardeşi, iki kız kardeşi ve iki amcası zorla çalıştırılmak üzere seçildi. Martin’in annesi ve iki küçük kız kardeşi dâhil olmak üzere diğer aile üyeleri gaz odalarına gönderildi. Martin ve babası, Mauthausen toplama kampına, ardından da Melk alt kampına gönderildi ve burada dağların eteklerine tüneller inşa etmeye zorlandı. Babası, orada öldü.

Martin, Mayıs 1945’te Mauthausen’in alt kamplarından biri olan Gunskirchen’de ABD birlikleri tarafından kurtarıldı. Çekoslovakya’ya döndü ve orada hayatta kalan bazı aile fertlerini buldu. 1946’da Martin ve iki kardeşi, Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.