H απελευθέρωση
Οι Σοβιετικοί στρατιώτες ήταν οι πρώτοι που απελευθέρωσαν κρατουμένους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τα τελευταία στάδια του πολέμου. Στις 23 Ιουλίου 1944 μπήκαν στο στρατόπεδο Μαϊντάνεκ στην Πολωνία, ενώ αργότερα κατέλαβαν πολλά άλλα κέντρα εξόντωσης. Στις 27 Ιανουαρίου 1945, οι Σοβιετικοί μπήκαν στο Άουσβιτς όπου βρήκαν εκατοντάδες άρρωστους και εξαντλημένους κρατουμένους. Οι Γερμανοί είχαν υποχωρήσει βιαστικά και είχαν αναγκαστεί να αφήσουν αυτούς τους κρατουμένους πίσω στο στρατόπεδο. Άφησαν επίσης πίσω τους τα υπάρχοντα των θυμάτων: 348.820 ανδρικά κοστούμια, 836.255 γυναικεία πανωφόρια και δεκάδες χιλιάδες ζευγάρια παπούτσια.
Βρετανοί, Καναδοί, Αμερικάνοι και Γάλλοι στρατιώτες επίσης απελευθέρωσαν κρατουμένους από τα στρατόπεδα. Οι Αμερικανοί ήταν υπεύθυνοι για την απελευθέρωση του Μπούχενβαλντ και του Νταχάου, ενώ οι βρετανικές δυνάμεις μπήκαν στο Μπέργκεν-Μπέλσεν. Μολονότι οι Γερμανοί είχαν προσπαθήσει να εκκενώσουν τα στρατόπεδα απομακρύνοντας τους εναπομείναντες κρατουμένους και να αποκρύψουν κάθε στοιχείο που αποδείκνυε τα εγκλήματά τους, οι στρατιώτες των Συμμάχων ανακάλυψαν χιλιάδες σορούς «στοιβαγμένες σαν καυσόξυλα», σύμφωνα με τη μαρτυρία Αμερικανών στρατιωτών. Οι κρατούμενοι που είχαν καταφέρει να μείνουν ζωντανοί έμοιαζαν με ζωντανούς σκελετούς.
Ο Bill Barrett, ένας Αμερικανός στρατιωτικός δημοσιογράφος, περιέγραψε αυτά που είδε στο Νταχάου: «Υπήρχαν καμιά δεκαριά σοροί σε ένα βρώμικο βαγόνι, γυναίκες και άνδρες μαζί. Είχαν μείνει τόσο καιρό χωρίς φαγητό που οι νεκροί καρποί τους ήταν σαν σκουπόξυλα με νύχια στην άκρη. Ήταν θύματα μιας προμελετημένης προσπάθειας εξόντωσης μέσω υποσιτισμού...».
Τα συμμαχικά στρατεύματα, γιατροί και εργαζόμενοι οργανώσεων αρωγής προσπάθησαν να προσφέρουν σίτιση στους επιζήσαντες κρατουμένους, πολλοί από αυτούς όμως ήταν τόσο αδύναμοι που δεν μπορούσαν να χωνέψουν το φαγητό και δεν ήταν δυνατό να σωθούν. Παρά τις προσπάθειες των απελευθερωτών τους, πολλοί επιζήσαντες στα στρατόπεδα πέθαναν. Οι μισοί από τους κρατουμένους που βρίσκονταν στο Άουσβιτς αποβίωσαν μερικές μέρες μετά την απελευθέρωσή τους.
Οι επιζήσαντες υποδέχτηκαν την νεοαποκτηθείσα ελευθερία τους με ανάμεικτα συναισθήματα. Μολονότι λίγοι ανυπομονούσαν να επανασυνδεθούν με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους, ορισμένοι ένιωθαν τύψεις που είχαν επιβιώσει ενώ τόσο πολλοί συγγενείς τους είχαν πεθάνει. Ορισμένοι ένιωθαν δέος, όπως το περιέγραψε ένας επιβιώσας, ο ψυχίατρος Viktor Frankl: «Κοιτούσαμε γύρω μας διστακτικά και ρίχναμε κλεφτές ματιές όλο απορία ο ένας στον άλλο. Μετά δοκιμάσαμε να κάνουμε μερικά βήματα έξω από το στρατόπεδο. Αυτή τη φορά κανείς δεν μας φώναξε, ούτε και έπρεπε να σκύψουμε γρήγορα για να αποφύγουμε κάποιο χτύπημα. Συνεχώς επαναλαμβάναμε στους εαυτούς μας τη λέξη ‘‘ελευθερία’’, όμως δεν μπορούσαμε ακόμα να την συνειδητοποιήσουμε».
Βασικές ημερομηνίες
23 ΙΟΥΛΙΟΥ 1944
ΣΟΒΙΕΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΥΝ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΜΑΙΝΤΑΝΕΚ
Οι σοβιετικές δυνάμεις ήταν οι πρώτες που προσέγγισαν ένα μεγάλο ναζιστικό στρατόπεδο, όταν έφτασαν στο στρατόπεδο Μαϊντάνεκ κοντά στο Λούμπλιν της Πολωνίας. Έκπληκτοι από την ταχεία σοβιετική προέλαση, οι Γερμανοί προσπάθησαν να κατεδαφίσουν το στρατόπεδο σε μια προσπάθεια να αποκρύψουν τα αποδεικτικά στοιχεία των μαζικών δολοφονιών. Το προσωπικό του στρατοπέδου έβαλε φωτιά στο μεγάλο κρεματόριο στο Μαϊντάνεκ, ωστόσο οι θάλαμοι αερίων παρέμειναν όρθιοι αφού η εκκένωση του στρατοπέδου έγινε με μεγάλη βιασύνη. Σοβιετικές δυνάμεις κατόπιν απελευθέρωσαν το Άουσβιτς (Ιανουάριος 1945), το Γκρος-Ρόζεν (Φεβρουάριος 1945), το Σαξχενάουζεν (Απρίλιος 1945), το Ράβενσμπρουκ (Απρίλιος 1945) και το Στούτχοφ (Μάιος 1945).
11 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1945
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΥΝ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΜΠΟΥΧΕΝΒΑΛΝΤ
Οι δυνάμεις των ΗΠΑ απελευθέρωσαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ κοντά στη Βαϊμάρη της Γερμανίας τον Απρίλιο του 1945, λίγες ημέρες αφότου οι Ναζί είχαν αρχίσει να το εκκενώνουν. Την ημέρα της απελευθέρωσης, μία αντιστασιακή οργάνωση κρατουμένων κατέλαβε τον έλεγχο του Μπούχενβαλντ για να αποτρέψει θηριωδίες από τους φρουρούς του στρατοπέδου καθώς υποχωρούσαν. Οι αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν περισσότερους από 20.000 κρατουμένους στο Μπούχενβαλντ. Οι αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν επίσης τα κεντρικά στρατόπεδα Ντόρα-Μίτελμπαου (Απρίλιος 1945), Φλόσενμπεργκ (Απρίλιος 1945), Νταχάου (Απρίλιος 1945) και Μαουτχάουζεν (Μάιος 1945).
15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1945
ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΥΝ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΜΠΕΡΓΚΕΝ-ΜΠΕΛΣΕΝ
Βρετανικές δυνάμεις μπαίνουν στο στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν, κοντά στην πόλη Celle της Γερμανίας. Εκεί βρήκαν ζωντανούς περίπου 60.000 κρατουμένους, τους περισσότερους σε κρίσιμη κατάσταση λόγω μιας επιδημίας τύφου. Πάνω από 10.000 πέθαναν μέσα σε μερικές εβδομάδες λόγω του υποσιτισμού και των ασθενειών. Οι βρετανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν κι άλλα στρατόπεδα στη βόρεια Γερμανία, καθώς και το Νόιενγκαμμε (Απρίλιος 1945).