Jak rozpoznać wiarygodne źródła historyczne?

Odpowiedzialna analiza historyczna bazuje na zdolności do zidentyfikowania jakości i uczciwości źródła, czy to artykułu, czy książki traktującej o wydarzeniach historycznych.

Trzy ważne pytania, które należy zadać, dokonując oceny źródła historycznego:

• Czy źródło jest wiarygodne?
• Czy źródło przedstawia odpowiedni kontekst?
• Czy tekst został napisany z późniejszej perspektywy?

Czy źródło jest wiarygodne? 

Wiarygodne źródło:

• Korzysta z innych potwierdzonych źródeł, w szczególności źródeł pierwotnych (tj. materiałów z danego okresu).
• Jest zaopatrzone w szczegółową bibliografię.
• Uwzględnia wewnętrzną logikę i umotywowanie każdego źródła.
• Dokumentuje wydarzenia w celu potwierdzenia relacji naocznych świadków.

Jak w każdym temacie, należy uważnie rozróżnić źródła informacji. Dlatego należy rozważyć następujące kwestie: 

• Dlaczego ten konkretny tekst został napisany? Kto go napisał? Do kogo był skierowany? 
• W jaki sposób nacechowane są informacje lub analiza oferowana przez autora? 
• Czy w omówieniu tematu występują luki? Dlaczego autor mógł pominąć określone informacje? 

Ponieważ naukowcy w swoich badaniach często bazują na różnych połączeniach informacji, mogą się pojawić odmienne interpretacje wydarzeń historycznych. Zawsze należy starannie zbadać pochodzenie i autorstwo wszystkich materiałów historycznych, zwłaszcza informacji znalezionych w Internecie.

Jaki kontekst przedstawia dane źródło?

Wiarygodne źródło:

• Zwraca szczególną uwagę na kontekst: otoczenie, sytuację, kolejność chronologiczną i zdrowy rozsądek.
• Bada okoliczności polityczne i aspekty geografii fizycznej.

Wydarzenia historyczne powinny być analizowane w odpowiednim dla nich kontekście historycznym. Kontekst historyczny oferuje punkt widzenia z perspektywy poprzedzających zdarzeń i okoliczności, które mogły się przyczynić do danego wydarzenia. 

W przypadku historii Holokaustu jego wydarzenia i w szczególności zachowania ludzi i organizacji w tamtych czasach muszą być analizowane w kontekście historii Europy w ujęciu całościowym. Ta perspektywa pomaga czytelnikom lepiej zrozumieć okoliczności, które wspomagały lub ograniczały określone działania bądź zachowania. Na przykład zastanawiając się dlaczego ludzie stawiali lub nie stawiali oporu wobec nazistów, należy uwzględnić kiedy i gdzie dane działanie miało miejsce; bezpośrednie konsekwencje czynów danej osoby dla niej samej i jej rodziny; poziom kontroli sprawowanej przez nazistów w danym kraju lub wobec miejscowej ludności; historyczne postawy lokalnej ludności wobec różnych grup; a także dostępność potencjalnych kryjówek i ryzyko związane z ukrywaniem.

Czy tekst został napisany z późniejszej perspektywy?

Wiarygodne źródło:

• Unika korzystania z anachronicznych wyjaśnień lub czerpania z wiedzy uzyskanej po fakcie („mądry Polak po szkodzie”).
• Analizuje czyny i motywacje na podstawie informacji, technologii i obyczajów społecznych tamtego okresu, a nie obecnych standardów.

Na przykład zastanawiając się nad pytaniem: „dlaczego Żydzi po prostu nie wyjechali z Niemiec?”, należy pamiętać, że opresyjne działania wymierzone w Żydów w okresie przed wojną były wprowadzane i egzekwowane stopniowo. Tego typu działań i praw, jakie wprowadzano przed wojną, naród żydowski doświadczał ponadto wielokrotnie w całej swojej historii, również we wcześniejszych okresach i w innych krajach. Nikt w Europie przed II wojną światową nie mógł przewidzieć nadejścia jednostek śmierci i ośrodków zagłady.

Źródła niewiarygodne i negowanie Holokaustu

Niestety istnieje niewielkie grono osób negujących Holokaust, które twierdzą, że Holokaust został wymyślony lub wyolbrzymiony. Osoby te piszą artykuły i książki imitujące dzieła naukowe, ale ich analiza historyczna nie jest prowadzona zgodnie z powyższymi wskazówkami.