Medya anlatı

Varşova (Özetlenmiş Makale) - Kimlik Kartları/Tanıklıklar

Etiketler

Varşova Gettolar Sürgünler kadınlar

Welwel Rzondzinski

Welwel Rzondzinski [LCID: 3896]

Varşova'nın 35 mil (56 km.) doğusundaki, küçük bir Yahudi kasabası olan Kaluszyn'de yaşayan Yahudi bir ailenin altı çocuğundan biri olarak dünyaya geldi. Ebeveynleri dindar kişilerdi ve evde Yidce konuşuluyordu. Welwel'in babası, büyük bir toprak sahibinin muhasebe memuruydu. Welwel'in babasının ölümünün ardından annesi, Kaluszyn'de bir gazete bayii işletmeye başladı. Welwel yirmili yaşlarda evlenerek, eşi Henia ile Varşova'ya taşındı.

1933–1939: Üç ay önce savaş patlak verdiğinde, pek çok Yahudi doğuya doğru toplu çıkışın bir parçası olarak Varşova'dan ayrıldı. Bunlar Almanların kendilerini zorunlu çalışma kamplarına sürgün edebileceğinden korkan genç ve orta yaşlı erkeklerdi. Ben de korkuyordum. Ancak Henia'yı ve iki çocuğum Miriam ve Fiszel'i bırakamazdım. Almanlar artık şehre girdiği için, işçi grupları oluşturmak için sokaklardan Yahudi topluyorlardı. Mümkün olduğunca evden çıkmamaya çalışıyordum.

1940–1943: Yahudi mahallesinin ortasında kurulan Yahudi gettosu birkaç hafta önce mühürlendi. Gesia Caddesi'ndeki evimiz gettodaydı. Nowolipki Caddesi'ndeki bakkal dükkânım da öyle. Yasal olarak çok az miktarda yiyeceğin kampa girmesine izin veriliyordu. Dolayısıyla stoklarım tükenmişti. Müşterilerin çoğu ekmek, patates ve suni yağdan oluşan açlık sınırındaki tayınımızda olmasına izin verilen temel ürünleri alıyordu. Bir kısmımız da karaborsa ürünleriyle gıdalarımızı tamamlıyorduk.

Welwel ve ailesi savaştan sağ çıkamadı. 1942 yazında ya da 1943 başında Treblinka toplama kampına sevk edildiklerine inanılıyor.

Başka Okumalar

Raszka (Roza) Galek Brunswic

Roza'nın ailesi 1934'te Varşova'ya gitti. Almanya 1939'da Polonya'yı işgal ettiğinde üniversiteye yeni başlamıştı. Almanlar toplama esnasında ebeveynlerinin vurularak öldürüldüğü Varşova gettosunu 1940'ta mühürledi. Roza kaçarak saklanmaya başladı. Saklandığı yerden 1943 ayaklanması sırasında gettonun yanışını izledi. Polonyalı bir Katolik (Maria Kowalczyk) olduğunu belirten sahte belgeleri aldı ve Haziran 1943'te sığır treniyle Almanya'ya sürgün edildi. 1945'te serbest bırakılana kadar bir çiftlikte çalıştı.

Başka Okumalar

Vladka (Fagele) Peltel Meed

Vladka, Bund'un (Yahudi Sosyalist Partisi) Zukunft gençlik hareketindendi. Varşova gettosunda Yahudi Direniş Örgütü'nün (ZOB) üyesi olarak aktif görev aldı. Aralık 1942'de silah almak ve çocuklarla yetişkinler için kalacak yer ayarlamak üzere Varşova'nın Polonya tarafı Aryan'a kaçak giriş yaptı. Yahudi yeraltı örgütünde, kamplarda, ormanlarda ve gettolarda yaşayan Yahudiler için aktif kurye olarak çalıştı.

Başka Okumalar

Leah Hammerstein Silverstein

Leah Poloya, Varşova'nın dışındaki Praga'da büyüdü. Ha-Shomer ha-Tsa'ir Siyonist gençlik hareketinde aktif olarak görev aldı. Almanya Polonya'yı Eylül 1939'da işgal etti. Almanlar Yahudileri Kasım 1940'ta mühürledikleri Varşova gettosunda yaşamaya zorladı. Gettoda Leah Ha-Shomer ha-Tsa'ir üyeleriyle birlikte yaşadı. Eylül 1941'de Leah ve gençlik grubunun diğer üyeleri gettodan kaçarak Polonya, Czestochowa yakınlarında bulunan Zarki'deki Ha-Shomer ha-Tsa'ir çiftliğine gitti. Mayıs 1942'de, Leah sahte Polonya belgelerini kullanarak, Krakow gettosu ve Plaszow kampı yakınları arasında gidip gelerek, yeraltı grubunun kuryeliğini yaptı. Koşullar ağırlaştığında Tarnow'a kaçtı. Ancak kısa süre sonra Krakow'a dönmeye karar verdi. Leah ayrıca Czestochowa'da Yahudi olmayan Polonyalı biri gibi davrandı ve Yahudi Ulusal Komitesi ile Yahudi Direniş Örgütü'nün (ZOB) kuryeliğini yaptı. 1944'teki Varşova Polonya ayaklanması sırsında, Armia Ludowa'da (Halkın Ordusu) Yahudi birliğiyle birlikte savaştı. Leah Sovyet Kuvvetler tarafından serbest bırakıldı. Savaştan sonra insanların Polonya'dan göç etmesine yardım etti. daha sonra—Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşmeden önce—İsrail'e taşındı.

Başka Okumalar

Leah Hammerstein Silverstein

Leah Poloya, Varşova'nın dışındaki Praga'da büyüdü. Ha-Shomer ha-Tsa'ir Siyonist gençlik hareketinde aktif olarak görev aldı. Almanya Polonya'yı Eylül 1939'da işgal etti. Almanlar Yahudileri Kasım 1940'ta mühürledikleri Varşova gettosunda yaşamaya zorladı. Gettoda Leah Ha-Shomer ha-Tsa'ir üyeleriyle birlikte yaşadı. Eylül 1941'de Leah ve gençlik grubunun diğer üyeleri gettodan kaçarak Polonya, Czestochowa yakınlarında bulunan Zarki'deki Ha-Shomer ha-Tsa'ir çiftliğine gitti. Mayıs 1942'de, Leah sahte Polonya belgelerini kullanarak, Krakow gettosu ve Plaszow kampı yakınları arasında gidip gelerek, yeraltı grubunun kuryeliğini yaptı. Koşullar ağırlaştığında Tarnow'a kaçtı. Ancak kısa süre sonra Krakow'a dönmeye karar verdi. Leah ayrıca Czestochowa'da Yahudi olmayan Polonyalı biri gibi davrandı ve Yahudi Ulusal Komitesi ile Yahudi Direniş Örgütü'nün (ZOB) kuryeliğini yaptı. 1944'teki Varşova Polonya ayaklanması sırsında, Armia Ludowa'da (Halkın Ordusu) Yahudi birliğiyle birlikte savaştı. Leah Sovyet Kuvvetler tarafından serbest bırakıldı. Savaştan sonra insanların Polonya'dan göç etmesine yardım etti. daha sonra—Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşmeden önce—İsrail'e taşındı.

Başka Okumalar

Abraham Lewent

Pek çok Yahudi gibi, Lewent ailesi de Varşova gettosunda hapsedildi. 1942'de küçücük bir alanda saklanırken, Almanlar bir baskında annesinde annesini ve kız kardeşlerini tutukladı. Öldürüldüler. Abraham da yakınlardaki bir zorunlu çalışma kampına götürüldü. Ancak gettodaki babasına dönmek için buradan kaçtı. 1943'te babasıyla birlikte Majdanek'e sürgün edildiler. Babası burada hayatını kaybetti. Abraham daha sonra Skarzysko, Buchenwald, Schlieben, Bisingen ve Dachau'ya gönderildi. Almanlar esirleri tahliye ederken, Amerikan Kuvvetleri Abraham'ı serbest bıraktı.

Başka Okumalar

Pawel Zenon Wos

Pawel Zenon Wos [LCID: 6814]

Pawel, Polonya’nın başkenti Varşova’da dindar Katolik bir ailenin dört çocuğundan en büyüğü olarak dünyaya geldi. Babası, 1930’da kendi tekstil işini başlatmadan önce bir Polonya ticaret gemisinde çalışıyordu. Aile, Royal Castle ve Vistula Nehri yakınlarında konforlu bir daireye taşındı. Pawel, basketbol ve tenisi de içeren birçok sporda başarılıydı. En sevdiği spor ise kürekti.

1933–39: Mayıs 1939’da yedek subay oldum ve Augustow yakınlarında bir eğitim kampına gittim. Almanlar, 1 Eylül 1939 sabahı ani bir saldırıyla kampımızı bombaladı. Alman hava saldırılarından kaçınmak için geceleri ilerleyerek geri çekildik. Ardından 17 Eylül’de birliğimiz Sovyetler tarafından saldırıya uğradı ve üç gün sonra teslim olduk. Sovyet bir muhafıza rüşvet olarak 20 zlot ve bir saat verdim ve POW kampından kaçtım.

1940–44: Varşova’ya dönünce tekstil fabrikasının yeniden açılmasına izin verildikten sonra babam için çalışmaya başladım. İş sebebiyle Yahudi gettosuna gitmemiz gerekiyordu. İki kez gettoya yiyecek sokarken yakalandım ve ikisinde de babam beni bırakmaları için Almanlar’a rüşvet verdi. 1942’de Polonya Vatan Ordusu’na katıldım ve 1944’te Varşova Ayaklanması’nda savaştım. Ayaklanmaya giden otuz iki günün ardından Almanlar ailemi tutukladı, babamı ve beni siyasi mahkûmlar olarak Flossenbürg toplama kampına gönderdiler.

Pawel, Amerikan birlikleri tarafından Nisan 1945’te Flossenbürg’de serbest bırakıldı. Savaştan sonra Varşova'ya döndü. 1961’de Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.

Başka Okumalar

Abraham Lewent

Abraham Lewent [LCID: 2724]

Abraham, Polonya’nın başkenti Varşova'da Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Büyükbabasının babasının başında olduğu giyim fabrikası ve perakende dükkânı vardı. Abraham'ın ailesi Varşova'da Yahudilerin yaşadığı kısımda oturuyordu. Abraham da Yahudi okuluna gitti. Varşova'daki Yahudi cemaati Avrupa'daki en büyük Yahudi topluluğuydu ve şehirdeki nüfusun yaklaşık üçte birini oluşturuyordu.

1933–1939: 8 Eylül 1939'da Varşova'nın bombalanmasının ardından ailemin çok az yiyeceği kaldı. Dükkânlar harabeye dönmüştü. Ne suyumuz vardı, ne de ısınabiliyorduk. Yiyecek avına çıkmışken Alman bombalarından kaçtım ve yakındaki turşu fabrikasından yedi kavanoz turşu çaldım. Haftalar boyunca evde yalnızca turşu ve pilav vardı. Suyun az olmasından dolayı, bombaların yol açtığı yangınlar kontrolden çıktı. Başkent teslim olduğunda rahatladık.

1940–1944: Nisan 1943'e kadar Varşova gettosunda duvarları olmayan zorunlu çalışma alanında kaldım. Gettodaki ayaklanma sürerken alevleri görebiliyorduk. Gözlerimize inanamadık. Bir tarafta sokakların tamamıyla alevler içinde olduğunu gördüm. Öbür tarafta ise Varşova'da Yahudi olmayanların yaşadığı yerlerdeki Lehlerin Paskalya'ya hazırlandığına şahit oldum. Naziler ayaklanmadan sonra gettoyu dağıttığında, babam ve ben de sürgün için yürüyüşe zorlanan kişiler arasındaydık. Lehler valizlerimi taşırken kaldırımda durup şöyle dedi: “Sonuçta ölümünüze doğru yürüyorsunuz. Eşyalarınızı bırakın”.

Abraham Majdanek'e ve daha sonra Buchenwald'da dahil olmak üzere yedi farklı Nazi kampına sürgün edildi. 30 Nisan 1945'te Dachau kampına geçiyorken serbest bırakıldı.

Başka Okumalar

Ethel Stern

Ethel Stern [LCID: 3653]

Ethel, Varşova yakınlarında yaşayan Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. 9 yaşındayken, ailesi Varşova'nın yaklaşık 40 mil (64 km) güneybatısındaki Mogielnica kasabasına taşındı. Ethel'in babası vaktinin çoğunu dinî metinler okuyarak geçirirdi. Eşi ise ailenin likör dükkânıyla ilgilenirdi. Ethel gündüzleri okula gidiyor ve akşamları da dinî metinler hakkında eğitim alıyordu.

1933–1939: Ethel her zaman iyi bir öğretmen olmak istedi. 14 yaşındayken, Lodz'daki dinî okula devam ettikten sonra ağabeyinin de yaşadığı Kalisz kasabasında öğretmenlik yapmaya başladı. Kalisz'de bir çöpçatan tarafından Zalman Brokman'la tanıştırıldı. Brokman öncelikle kendi hahamından ve sonra Ethel'in babasından evlenmek için izin istedi. Mart 1939'da evlendiler. Eylül'de savaş patlak verdiğinde, Ethel Mogielnica'ya altı aylık hamile olarak döndü.

1940–1944: Ethel Ocak 1940'ta Varşova'da bir erkek çocuk dünyaya getirdi. Kasım ayında, Varşova'daki Yahudiler bir gettoya toplandı. Ethel'in eşi altın vererek gıda ve mal alıyordu. 1942 sonunda toplu sürgünler başladığında, dikiş makinesi olanların fabrikada kalıp askerî giysiler dikmesine izin verildi. Bu nedenle Ethel'in eşi iki tane dikiş makinesi satın aldı. 1943'te tasfiye edilene kadar Ethel fabrikada çalıştı.

Mayıs 1943'te giysi fabrikasındaki işçiler Lublin yakınındaki Trawniki çalışma kampına gönderildi. Ethel'den bir daha haber alınamadı.

Başka Okumalar

Fela Perznianko

Fela Perznianko [LCID: 2025]

Fela, Varşova yakınında, Vistula Nehri kıyısındaki Zakroczym kasabasında Yahudi bir ailenin iki çocuğundan büyük olanıydı. Fela'nın babası saygın bir avukattı. Genç bir bayan olan Fela yirmili yaşlarının sonunda Moşe Galek ile evlenene kadar Varşova'da şapka tasarımcısı olarak çalıştı. Eşinin inci düğme fabrikasının olduğu yakındaki Sochocin kasabasına taşındı. Fela ve Moşe'nin dört kızı vardı.

1933–1939: 1936'da Galek ailesi şehrin kültürel hayatından etkilenerek, Varşova'ya taşındı. 1 Eylül 1939'da Almanlar Polonya'yı işgal ettiğinde, Moşe Filistin'e kaçmayı önerdi. Fela kaçmaya istekli bir Siyonist olsa da bu fikre karşı çıktı. Çünkü başka bir yerde yeni bir hayata başlamak konusunda kararsızdı. 28 Eylül 1939'da Varşova Almanlara teslim oldu. Aralık geldiğinde ise, Fela ve ailesi çoktan Yahudi olduklarını belirten kollukları takmaya başlamıştı.

1940–1943: Galek ailesi Kasım 1940'da Varşova gettosuna taşınmaya zorlandı. Çok sayıdaki başka aileyle birlikte bir odada yaşadılar. Yemek azdı ve günler evin içinde oturup konuşarak geçiyordu. Aile üyeleri 1942'deki toplu sürgünlerden sağ çıkmayı başardı. Ancak gettonun dağılmasından kısa süre önce Nisan 1943'te son toplamalarda yakalandı.

Toplama sırasında, Fela ve Moşe çocuklarından ayrılarak diğer ailelerle bir araya koyuldu. Kısacası idam edildiler.

Başka Okumalar

Vladka (Fagele) Peltel Meed

Vladka, Bund'un (Yahudi Sosyalist Partisi) Zukunft gençlik hareketindendi. Varşova gettosunda Yahudi Direniş Örgütü'nün (ZOB) üyesi olarak aktif görev aldı. Aralık 1942'de silah almak ve çocuklarla yetişkinler için kalacak yer ayarlamak üzere Varşova'nın Polonya tarafı Aryan'a kaçak giriş yaptı. Yahudi yeraltı örgütünde, kamplarda, ormanlarda ve gettolarda yaşayan Yahudiler için aktif kurye olarak çalıştı.

Başka Okumalar

Bu parçaya gönderme yapan makaleler

Article Varşova (Özetlenmiş Makale)

Thank you for supporting our work

We would like to thank Crown Family Philanthropies and the Abe and Ida Cooper Foundation for supporting the ongoing work to create content and resources for the Holocaust Encyclopedia. View the list of all donors.