Γκέτο

Κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, η δημιουργία των γκέτο ήταν ένα βασικό βήμα στη ναζιστική διαδικασία για το βίαιο διαχωρισμό, τη δίωξη και τελικά την ολοκληρωτική εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης. Τα γκέτο ήταν έγκλειστες συνοικίες που απομόνωσαν τους Εβραίους από τον μη Εβραϊκό πληθυσμό και από άλλες εβραϊκές κοινότητες. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες.

Σημαντικά γεγονότα

1
Οι γερμανικές αρχές κατοχής ίδρυσαν το πρώτο γκέτο στην Πολωνία στο Piotrków Trybunalski τον Οκτώβριο του 1939.
2
Προορίζονταν να είναι προσωρινά. Ορισμένα παρέμειναν σε λειτουργία μόνο μερικές μέρες ή εβδομάδες, άλλα για αρκετά χρόνια.
3
Η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του γκέτο πέθανε από ασθένειες, πείνα, εκτελέσεις ή απελάσεις σε κέντρα θανάτου.

Ο όρος «γκέτο» (ghetto) προέρχεται από το όνομα της εβραϊκής συνοικίας στη Βενετία, η οποία δημιουργήθηκε το 1516, και στην οποία οι ενετικές αρχές ανάγκασαν τους Εβραίους της πόλης να κατοικούν. Τον 16ο και τον 17ο αιώνα, διάφοροι αξιωματούχοι, από τοπικές δημοτικές αρχές μέχρι και τον Αυτοκράτορα Κάρολο τον Πέμπτο, διέταξαν τη δημιουργία γκέτο για τους Εβραίους στη Φρανκφούρτη, τη Ρώμη, την Πράγα και άλλες πόλεις.

ΤΑ ΓΚΕΤΟ ΣΤΟ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα γκέτο ήταν αστικές περιοχές (συχνά περίκλειστες) στις οποίες οι Γερμανοί συγκέντρωναν τον εβραϊκό πληθυσμό και τον ανάγκαζαν να διαβιώνει κάτω από άθλιες συνθήκες. Η ίδρυση των γκέτο αποσκοπούσε στην απομόνωση των Εβραίων με το διαχωρισμό των εβραϊκών κοινοτήτων από τον υπόλοιπο πληθυσμό, αλλά και από άλλες εβραϊκές κοινότητες. Στην κατεχόμενη Πολωνία και τη Σοβιετική Ένωση και μόνο, οι Γερμανοί δημιούργησαν τουλάχιστον 1.000 γκέτο. Οι αρχές των στρατευμάτων κατοχής ίδρυσαν το πρώτο γκέτο της Πολωνίας στο Piotrków Trybunalski τον Οκτώβριο του 1939.

Οι Γερμανοί θεωρούσαν την ίδρυση των γκέτο σαν ένα προσωρινό μέτρο για τον έλεγχο και την απομόνωση των Εβραίων, ενώ τα ηγετικά στελέχη των Ναζί στο Βερολίνο σχεδίαζαν τις επόμενες ενέργειές τους με απώτερο στόχο την απομάκρυνση του εβραϊκού πληθυσμού. Σε πολλές περιοχές, η χρήση των γκέτο δεν είχε μεγάλη διάρκεια. Ορισμένα γκέτο είχαν ζωή μόλις λίγων ημερών, άλλα παρέμειναν για μήνες ή και χρόνια. Με την «Τελική Λύση» (το σχέδιο για την εξόντωση όλων των Εβραίων της Ευρώπης) που άρχισε να τίθεται σε εφαρμογή στα τέλη του 1941, οι Γερμανοί επιδόθηκαν στη συστηματική καταστροφή των γκέτο. Οι Γερμανοί και οι συνεργοί τους εκτελούσαν τους κατοίκους των γκέτο με πυροβόλα όπλα σε ομαδικούς τάφους που βρίσκονταν σε κοντινές αποστάσεις ή τους εκτόπιζαν στα κέντρα εξόντωσης όπου και δολοφονούνταν. Τα SS και η γερμανική αστυνομία μετέφεραν μια μικρή μειοψηφία των Εβραίων από τα γκέτο σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας.

Υπήρχαν τρία είδη γκέτο: κλειστά γκέτο, ανοικτά γκέτο και γκέτο καταστροφής.

Το μεγαλύτερο γκέτο της Πολωνίας ήταν αυτό της Βαρσοβίας, όπου πάνω από 400.000 Εβραίοι στριμώχθηκαν σε μια περιοχή μόλις 3,4 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Άλλα μεγάλα γκέτο ιδρύθηκαν στις πόλεις Λοντζ, Κρακοβία, Μπιάλιστοκ, Λιβόβ, Λούμπλιν, Βίλνα, Κόβνο, Τσεστότσοβα και Μινσκ. Επίσης, δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι της δυτικής Ευρώπης εκτοπίστηκαν στα γκέτο της ανατολικής Ευρώπης.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

Portrait of the Weidenfeld family wearing Jewish badges in the Czernowitz (Cernauti) ghetto shortly before their deportation to Transnistria.

Οι Γερμανοί διέταξαν τους Εβραίους που κατοικούσαν στα γκέτο να φορούν αναγνωριστικά σήματα ή περιβραχιόνια ενώ εξανάγκασαν και πολλούς Εβραίους να εργάζονται γι’ αυτούς. Υπεύθυνοι για τη λειτουργία των γκέτο ήταν τα εβραϊκά συμβούλια (Judenraete) που διορίζονταν από τους Ναζί. Τα γκέτο είχαν τη δική τους αστυνομική δύναμη, η οποία επέβαλε τις διαταγές των γερμανικών αρχών και των εβραϊκών συμβουλίων, όπως, μεταξύ άλλων, τη διευκόλυνση των απελάσεων σε κέντρα εξόντωσης. Οι αξιωματικοί της εβραϊκής αστυνομίας, όπως και τα μέλη των εβραϊκών συμβουλίων, βρίσκονταν κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των γερμανικών αρχών. Οι Γερμανοί εκτελούσαν τους Εβραίους αστυνομικούς που θεωρούσαν ότι δεν εκτελούσαν σωστά τις διαταγές τους χωρίς κανέναν δισταγμό.

ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Οι Εβραίοι προσπάθησαν να αντισταθούν στον εγκλεισμό τους στα γκέτο με διάφορους τρόπους. Οι κάτοικοι των γκέτο εμπλέκονταν πολύ συχνά σε υποτιθέμενες «παράνομες» δραστηριότητες, όπως τη λαθραία μεταφορά τροφίμων, φαρμάκων, όπλων ή πληροφοριών εντός και εκτός των γκέτο, συχνά χωρίς να ενημερώνουν ή να περιμένουν την έγκριση των εβραϊκών συμβουλίων. Ορισμένα εβραϊκά συμβούλια ή μεμονωμένα μέλη αυτών των συμβουλίων επέτρεπαν ή ενθάρρυναν το παράνομο εμπόριο, καθώς τα αγαθά αυτά ήταν απαραίτητα για την επιβίωση των κατοίκων του γκέτο. Παρόλο που οι Γερμανοί στη θεωρία έδειχναν να μην τους απασχολεί ιδιαίτερα η άσκηση θρησκευτικής λατρείας, η προσέλευση σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ή η συμμετοχή σε νεανικά κινήματα εντός του γκέτο, κατά κανόνα θεωρούσαν οποιαδήποτε κοινωνική συγκέντρωση «απειλή για την δημόσια ασφάλεια» και προχωρούσαν στην ανελέητη φυλάκιση ή εκτέλεση ατόμων που θεωρούσαν πρωταίτιους και συμμετέχοντες. Οι Γερμανοί γενικά απαγόρευαν την παροχή κάθε μορφής οργανωμένης διδασκαλίας ή εκπαίδευσης.

Σε ορισμένα γκέτο μέλη εβραϊκών αντιστασιακών κινημάτων οργάνωσαν ένοπλες εξεγέρσεις. Η μεγαλύτερη από αυτές ήταν η εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας την άνοιξη του 1943. Σημειώθηκαν επίσης βίαιες εξεγέρσεις στις πόλεις Βίλνα, Μπιάλιστοκ, Τσεστότσοβα και σε αρκετά μικρότερα γκέτο. Τον Αύγουστο του 1944, τα SS και η γερμανική αστυνομία ολοκλήρωσαν την καταστροφή του τελευταίου μεγάλου γκέτο στην πόλη Λοτζ.

ΣΤΗΝ ΟΥΓΓΑΡΙΑ

Στην Ουγγαρία, η δημιουργία γκέτο δεν ξεκίνησε μέχρι την άνοιξη του 1944, ύστερα από την εισβολή των Γερμανών και την κατάληψη της χώρας. Σε λιγότερους από τρεις μήνες, η ουγγρική χωροφυλακή, σε συνεργασία με τους Γερμανούς ειδήμονες σε θέματα απέλασης από το Κεντρικό Γραφείο Ασφαλείας του Ράιχ (Reichssicherheitshauptamt-RSHA) συγκέντρωσε σχεδόν 440.000 Εβραίους από ολόκληρη την Ουγγαρία, εκτός από την πρωτεύουσα, τη Βουδαπέστη, σε προσωρινά «γκέτο καταστροφής» και τους παρέδωσε στους Γερμανούς στα ουγγρικά σύνορα. Οι Γερμανοί απέλασαν τους περισσότερους Εβραίους της Ουγγαρίας στο κέντρο εξόντωσης του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Στη Βουδαπέστη, οι ουγγρικές αρχές απαίτησαν από τους Εβραίους να περιοριστούν σε σημαδεμένα σπίτια (τα λεγόμενα σπίτια του Άστρου του Δαβίδ). Λίγες εβδομάδες αφότου οι επικεφαλής του φασιστικού κινήματος Nyilaskereszt (Σταυρός βελών) κατέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα με την υποκίνηση των Γερμανών στις 15 Οκτώβριου του 1944, η κυβέρνηση του Nyilaskereszt δημιούργησε ένα επίσημο γκέτο στη Βουδαπέστη, στο οποίο περίπου 63.000 Εβραίοι ζούσαν σε μια περιοχή με εμβαδόν ένα τέταρτο του τετραγωνικού χιλιομέτρου. Σχεδόν 25.000 Εβραίοι που έφεραν αποδεικτικά πιστοποιητικά ότι βρίσκονταν κάτω από την προστασία ουδέτερης δύναμης, τέθηκαν υπό περιορισμό σε ένα «διεθνές γκέτο» σε μια άλλη τοποθεσία της πόλης. Τον Ιανουάριο του 1945, οι σοβιετικές δυνάμεις απελευθέρωσαν το τμήμα της Βουδαπέστης στο οποίο βρίσκονταν τα δύο γκέτο, αντίστοιχα, και απελευθέρωσαν σχεδόν 90.000 Εβραίους κατοίκους.

Κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος τα γκέτο αποτέλεσαν ένα σημαντικό βήμα στη ναζιστική διαδικασία του ελέγχου, της αποκτήνωσης και της μαζικής δολοφονίας των Εβραίων.