Εκτοπισμοί σε κέντρα εξόντωσης

Το ναζιστικό καθεστώς χρησιμοποίησε τις σιδηροδρομικές μεταφορές ως μία μέθοδο βίαιης αναδιάταξης της εθνικής σύνθεσης της ανατολικής Ευρώπης στο πλαίσιο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1941, η ηγεσία των Ναζί αποφάσισε να εφαρμόσει την «Τελική Λύση», τη συστηματική, μαζική, φυσική εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης. Οι γερμανικές αρχές χρησιμοποίησαν τα σιδηροδρομικά συστήματα σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο για να μεταφέρουν ή να εκτοπίσουν τους Εβραίους από τα σπίτια τους, κυρίως στην ανατολική Ευρώπη. Αφού άρχισαν να δολοφονούν μεθοδικά Εβραίους σε κέντρα εξόντωσης που είχαν κατασκευαστεί ειδικά για τον σκοπό αυτό, οι Γερμανοί αξιωματούχοι εκτόπιζαν Εβραίους στις εγκαταστάσεις αυτές με τρένα ή, όταν δεν υπήρχαν διαθέσιμα τρένα ή οι αποστάσεις ήταν μικρές, με φορτηγά ή πεζούς.

ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΙ ΣΥΝΤΟΝΙΖΟΥΝ ΜΑΖΙΚΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΜΕ ΤΡΕΝΟ

Στη Διάσκεψη της Βάνζεε, που έλαβε χώρα κοντά στο Βερολίνο στις 20 Ιανουαρίου 1942, στελέχη των SS, του ναζιστικού κόμματος και του γερμανικού κράτους συναντήθηκαν για να συντονίσουν τον εκτοπισμό των Εβραίων της Ευρώπης σε κέντρα εξόντωσης (γνωστά επίσης ως «στρατόπεδα εξόντωσης») που λειτουργούσαν ήδη ή ήταν υπό κατασκευή στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Πολωνία. Οι συμμετέχοντες στη διάσκεψη αποφάσισαν ότι η «Τελική Λύση» θα περιλάμβανε τον εκτοπισμό και τη δολοφονία 11 εκατομμυρίων Εβραίων, συμπεριλαμβανομένων των Εβραίων που κατοικούσαν σε χώρες εκτός του γερμανικού ελέγχου, όπως η Ιρλανδία, η Σουηδία, η Τουρκία και η Μεγάλη Βρετανία.

Εκτοπισμοί τέτοιας κλίμακας απαιτούσαν τον συντονισμό πολλών υπηρεσιών της γερμανικής κυβέρνησης, μεταξύ αυτών ήταν το Κεντρικό Γραφείο Κρατικής Ασφαλείας του Ράιχ (Reichssicherheitshauptamt—RSHA), το Κεντρικό Γραφείο της Αστυνομίας Δημόσιας Τάξης, το Υπουργείο Μεταφορών και το Υπουργείο Εξωτερικών. Το RSHA ή οι περιφερειακοί ηγέτες των SS και της αστυνομίας συντόνιζαν και συχνά διηύθυναν τους εκτοπισμούς. Η Αστυνομία Δημόσιας Τάξης, που συχνά δεχόταν ενισχύσεις από τοπικές βοηθητικές μονάδες ή από συνεργάτες των Ναζί σε κατεχόμενα εδάφη, συνελάμβανε και μετέφερε τους Εβραίους στα κέντρα εξόντωσης. Σε συνεργασία με το τμήμα IV B 4 του RSHA υπό τη διοίκηση του αντισυνταγματάρχη των SS Άντολφ Άιχμαν, το Υπουργείο Μεταφορών συντόνιζε τα δρομολόγια των τρένων. Το Υπουργείο Εξωτερικών διαπραγματευόταν με τους συμμάχους της Γερμανίας στον Άξονα τη μεταφορά των Εβραίων πολιτών τους στη γερμανική δικαιοδοσία.

Οι Γερμανοί επιχείρησαν να συγκαλύψουν τις προθέσεις τους. Προσπάθησαν να παρουσιάσουν τους εκτοπισμούς ως «μετεγκατάσταση» του εβραϊκού πληθυσμού σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στην «Ανατολή». Στην πραγματικότητα, η «μετεγκατάσταση» στην «Ανατολή» αποτέλεσε ευφημισμό για τη μεταφορά των Εβραίων στα κέντρα εξόντωσης και τις μαζικές δολοφονίες τους.

ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΒΑΓΟΝΙΑ

Οι αξιωματούχοι του γερμανικού σιδηροδρομικού δικτύου χρησιμοποιούσαν τόσο τις εμπορικές όσο και τις επιβατικές αμαξοστοιχίες για τους εκτοπισμούς. Συνήθως, οι γερμανικές αρχές δεν έδιναν στους εκτοπισμένους φαγητό ή νερό για το ταξίδι, ακόμα και όταν έπρεπε να περιμένουν για μέρες σε παράπλευρες γραμμές για να περάσουν άλλα τρένα. Στοιβαγμένοι σε ερμητικά σφραγισμένα εμπορικά βαγόνια και υποφέροντας από τον συνωστισμό, υπέμειναν έντονη ζέστη το καλοκαίρι και πολικό ψύχος το χειμώνα. Εκτός από έναν κουβά, δεν υπήρχαν άλλες εγκαταστάσεις υγιεινής. Η δυσοσμία από τα ούρα και τα περιττώματα ήρθε να προστεθεί στον εξευτελισμό και τα δεινά των εκτοπισμένων. Χωρίς φαγητό και νερό, πολλοί εκτοπισμένοι πέθαιναν προτού τα τρένα φτάσουν στον προορισμό τους. Ένοπλοι αστυνομικοί φρουροί συνόδευαν τις μεταφορές. Είχαν εντολές να πυροβολούν οποιονδήποτε προσπαθούσε να δραπετεύσει.

Από το Δεκέμβριο του 1941 έως τον Ιούλιο του 1942, οι αξιωματούχοι των SS και της αστυνομίας ίδρυσαν πέντε κέντρα εξόντωσης στην κατεχόμενη Πολωνία: το Κέλμνο, το Μπέλζεκ, το Σόμπιμπορ, το Τρεμπλίνκα 2 (το Τρεμπλίνκα 1 ήταν στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας για Εβραίους) και το Άουσβιτς-Μπίρκεναου, γνωστό και ως Άουσβιτς II. Τα SS και οι αστυνομικές αρχές στην περιφέρεια Λούμπλιν της Generalgouvernement (το τμήμα της κατεχόμενης από τους Γερμανούς Πολωνίας που δεν είχε άμεσα προσαρτηθεί στη Γερμανία, ενταχθεί στη γερμανική Ανατολική Πρωσία ή ενσωματωθεί στην κατεχόμενη Σοβιετική Ένωση) διαχειρίζονταν και συντόνιζαν τους εκτοπισμούς στο Μπέλζεκ, το Σόμπιμπορ και το Τρεμπλίνκα στα πλαίσια της «Επιχείρησης Ράινχαρντ».

ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ

Τα κύρια θύματα στο Μπέλζεκ ήταν Εβραίοι από τη νότια και τη νοτιοανατολική Πολωνία, αλλά και Εβραίοι εκτοπισμένοι από το επονομαζόμενο Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ (Γερμανία, Αυστρία, Σουδητία και Προτεκτοράτο της Βοημίας και Μοραβίας) στην περιφέρεια Λούμπλιν από τον Οκτώβριο του 1941 έως τα τέλη του καλοκαιριού του 1942. Οι Εβραίοι που εκτοπίστηκαν στο Σόμπιμπορ, προέρχονταν στην πλειοψηφία τους από την περιφέρεια Λούμπλιν. Ωστόσο, οι γερμανικές αρχές μετέφεραν επίσης Γάλλους και Ολλανδούς Εβραίους στο Σόμπιμπορ την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1943, καθώς και μικρές ομάδες Εβραίων της σοβιετικής επικράτειας από τα γκέτο της Λευκορωσία και της Λιθουανίας στα τέλη του καλοκαιριού του 1943. Γερμανοί αξιωματούχοι μετέφεραν τους Εβραίους από τις περιφέρειες της Βαρσοβίας και του Radom της Generalgouvernement και από τη διοικητική περιφέρεια Μπιάλιστοκ στο Τρεμπλίνκα 2, όπου αξιωματούχοι των SS και της αστυνομίας τους δολοφονούσαν. Οι γερμανικές αρχές εκτόπισαν τους περισσότερους από τους Εβραίους που κατοικούσαν στο γκέτο του Λοτζ και τους εναπομείναντες Ρομά και Σίντι (Τσιγγάνοι) του γκέτο στο Κέλμνο από τον Ιανουάριο του 1942 έως την άνοιξη του 1943 και, στη συνέχεια, στις αρχές καλοκαιριού του 1944.

Το 1943 και το 1944, το κέντρο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο γερμανικό σχέδιο για την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης. Από τα τέλη του χειμώνα του 1943, τρένα κατέφθαναν τακτικά στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου μεταφέροντας Εβραίους σχεδόν από κάθε κατεχόμενη χώρα της Ευρώπης: από τη Νορβηγία στο βορρά έως το ελληνικό νησί της Ρόδου κοντά στις ακτές της Τουρκίας στο νότο και από τις γαλλικές πλαγιές των Πυρηναίων στη δύση έως τις ανατολικότερες περιοχές της κατεχόμενης Πολωνίας και των κρατών της Βαλτικής. Ένα ακόμη στρατόπεδο συγκέντρωσης, το Μαϊντάνεκ κοντά στο Λούμπλιν, λειτούργησε ως τόπος δολοφονίας στοχοποιημένων ομάδων Εβραίων και μη Εβραίων κρατουμένων με δηλητηριώδη αέρια και άλλα μέσα.

Οι Γερμανοί δολοφόνησαν σχεδόν τρία εκατομμύρια Εβραίους στα πέντε κέντρα εξόντωσης.

ΔΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΑ ΕΥΡΩΠΗ

Γερμανοί αξιωματούχοι και τοπικοί συνεργάτες τους εκτόπιζαν Εβραίους από τη δυτική Ευρώπη μέσω στρατοπέδων διέλευσης, όπως το Ντρανσί στη Γαλλία, το Βέστερμποκ στην Ολλανδία και το Mechelen (Malines) στο Βέλγιο. Από τους περίπου 75.000 Εβραίους που εκτοπίστηκαν από τη Γαλλία, περισσότεροι από 65.000 μεταφέρθηκαν από το Ντρανσί στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου και περίπου 2.000 στο Σόμπιμπορ. Οι Γερμανοί εκτόπισαν περισσότερους από 100.000 Εβραίους από την Ολλανδία, σχεδόν όλους από το Βέστερμποκ: περίπου 60.000 στο Άουσβιτς και περισσότερους από 34.000 στο Σόμπιμπορ. Από τον Αύγουστο του 1942 έως τον Ιούλιο του 1944, 28 τρένα μετέφεραν περισσότερους από 25.000 Εβραίους από το Βέλγιο στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου μέσω του Mechelen.

Το φθινόπωρο του 1942, οι Γερμανοί συνέλαβαν περίπου 770 Νορβηγούς Εβραίους και τους εκτόπισαν με πλοία και τρένα στο Άουσβιτς. Η προσπάθεια εκτοπισμού των Εβραίων της Δανίας το Σεπτέμβριο του 1943 απέτυχε, όταν η Αντίσταση στη Δανία, έχοντας ήδη ενημερωθεί για τις επικείμενες συλλήψεις, βοήθησε στη μαζική απόδραση των Εβραίων της Δανίας στην ουδέτερη Σουηδία.

ΝΟΤΙΑ ΕΥΡΩΠΗ

Οι Γερμανοί εκτόπισαν Εβραίους από την Ελλάδα, την Ιταλία και την Κροατία. Από το Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943, αξιωματούχοι των SS και της αστυνομίας εκτόπισαν περισσότερους από 40.000 από τη Θεσσαλονίκη, στη βόρεια Ελλάδα, στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, όπου το προσωπικό του στρατοπέδου δολοφόνησε τους περισσότερους στους θαλάμους αερίων αμέσως μετά την άφιξή τους. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν τη βόρεια Ιταλία το Σεπτέμβριο του 1943, εκτόπισαν περίπου 8.000 Εβραίους, τους περισσότερους στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Με βάση μια συμφωνία με την Κροατία, τη σύμμαχό τους στον Άξονα, οι Γερμανοί αξιωματούχοι συνέλαβαν περίπου 7.000 Κροάτες Εβραίους και τους εκτόπισαν στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Χωροφύλακες και στρατιωτικές μονάδες της Βουλγαρίας συνέλαβαν και εκτόπισαν περίπου 7.000 Εβραίους κάτοικους της υπό βουλγαρικής κατοχής Μακεδονίας, πρώην τμήματος της Γιουγκοσλαβίας, μέσω ενός στρατοπέδου διέλευσης στα Σκόπια. Οι βουλγαρικές αρχές συγκέντρωσαν περίπου 4.000 Εβραίους που κατοικούσαν στην υπό βουλγαρική κατοχή Θράκη σε δύο σημεία συγκέντρωσης στη Βουλγαρία και τους παρέδωσαν στις γερμανικές αρχές. Συνολικά, η Βουλγαρία εκτόπισε περισσότερους από 11.000 Εβραίους σε ελεγχόμενο από τους Γερμανούς έδαφος. Οι γερμανικές αρχές εκτόπισαν αυτούς τους Εβραίους στο Τρεμπλίνκα 2 και τους δολοφόνησαν στους θαλάμους αερίων.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Οι γερμανικές αρχές άρχισαν τον εκτοπισμό Εβραίων από το Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ τον Οκτώβριο του 1941, ενώ η κατασκευή των κέντρων εξόντωσης βρισκόταν ακόμα στο στάδιο σχεδιασμού. Από τις 15 Οκτωβρίου 1941 έως τις 4 Νοεμβρίου 1941, οι γερμανικές αρχές εκτόπισαν 20.000 Εβραίους στο γκέτο του Λοτζ. Από τις 8 Νοεμβρίου 1941 έως τον Οκτώβριο του 1942, οι γερμανικές αρχές εκτόπισαν περίπου 49.000 Εβραίους από το Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ στις πόλεις Ρίγα, Μινσκ, Kovno και Raasiku, οι οποίες υπάγονταν στο Reich Commissariat Ostland (Κατεχόμενη Λευκορωσία, Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία). Οι αξιωματούχοι των SS και της αστυνομίας πυροβολούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία των εκτοπισμένων κατά την άφιξή τους στο Reich Commissariat Ostland. Οι γερμανικές αρχές εκτόπισαν ακόμη περίπου 63.000 Γερμανούς, Αυστριακούς και Τσέχους Εβραίους στο γκέτο της Βαρσοβίας και σε διάφορες τοποθεσίες της περιφέρειας Λούμπλιν, μεταξύ των οποίων ήταν τα στρατόπεδα-γκέτο μεταγωγής στις πόλεις Krasnystaw και Izbica και το κέντρο εξόντωσης Σόμπιμπορ από το Μάρτιο έως τον Οκτώβριο του 1942. Οι Γερμανοί Εβραίοι κάτοικοι των γκέτο του Λοτζ και της Βαρσοβίας αργότερα εκτοπίστηκαν μαζί με Πολωνούς Εβραίους στο Κέλμνο, το Τρεμπλίνκα 2 και, το 1944, στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Η πρώτη μεταφορά Εβραίων από το Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ απευθείας στο Άουσβιτς έφτασε στις 18 Ιουλίου 1942, από τη Βιέννη. Από τα τέλη Οκτωβρίου 1942 έως τον Ιανουάριο του 1945, οι γερμανικές αρχές εκτόπισαν περισσότερους από 71.000 Εβραίους που είχαν απομείνει στο Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ, στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Οι Γερμανοί εκτόπισαν ηλικιωμένους ή επιφανείς Εβραίους από τη Γερμανία, την Αυστρία, το Προτεκτοράτο της Βοημίας και Μοραβίας και τη δυτική Ευρώπη στο γκέτο του Τερεζίενσταντ, το οποίο λειτουργούσε επίσης και ως προσωρινό στρατόπεδο για εκτοπισμούς ακόμα πιο ανατολικά, πιο συχνά στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Από το Μάιο έως τον Ιούλιο του 1944, Ούγγροι χωροφύλακες, σε συνεργασία με Γερμανούς αξιωματούχους των αστυνομικών δυνάμεων ασφαλείας, εκτόπισαν σχεδόν 440.000 Εβραίους από την Ουγγαρία. Οι περισσότεροι εστάλησαν στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Σε συνεργασία με τις σλοβακικές αρχές, οι Γερμανοί εκτόπισαν περισσότερους από 50.000 Σλοβάκους Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου και Μαϊντάνεκ. Οι Σλοβάκοι Εβραίοι ήταν οι πρώτοι που επιλέχθηκαν για τους θαλάμους αερίων του Μπίρκεναου. Το φθινόπωρο του 1944, Γερμανοί αξιωματούχοι των SS και της αστυνομίας εκτόπισαν 10.000 Σλοβάκους Εβραίους στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου κατά τη διάρκειας της εξέγερσης των Σλοβάκων. Πρόκειται για τον τελευταίο μεγάλο εκτοπισμό σε κέντρο εξόντωσης.

Από το Μάρτιο του 1942 έως το Νοέμβριο του 1943, τα SS και η αστυνομία εκτόπισαν περίπου 1.526.000 Εβραίους, τους περισσότερους με τρένα, στα κέντρα εξόντωσης της Επιχείρησης Ράινχαρντ: Μπέλζεκ, Σόμπιμπορ και Τρεμπλίνκα. Από τις 8 Δεκεμβρίου 1941 έως το Μάρτιο του 1943 και στη συνέχεια τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1944, αξιωματούχοι των SS και της αστυνομίας εκτόπισαν περίπου 156.000 Εβραίους και μερικές χιλιάδες Ρομά και Σίντι στο κέντρο εξόντωσης Κέλμνο με τρένα, φορτηγά και πεζούς. Από το Μάρτιο του 1942 έως το Δεκέμβριο του 1944, οι γερμανικές αρχές εκτόπισαν περίπου 1,1 εκατομμύριο Εβραίους και 23.000 Ρομά και Σίντι στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, στη συντριπτική τους πλειοψηφία με τρένα. Λιγότεροι από 500 επέζησαν από τα κέντρα εξόντωσης της Επιχείρησης Ράινχαρντ. Ελάχιστοι Εβραίοι επέζησαν από τις μεταφορές στο Κέλμνο. Υπολογίζεται ότι σχεδόν 100.000 Εβραίοι επέζησαν από τον εκτοπισμό στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου χάρη στο γεγονός ότι επιλέχθηκαν για καταναγκαστική εργασία αμέσως μετά την άφιξή τους.