Το Ολοκαύτωμα στην Ουγγαρία

Οι Εβραίοι της Ουγγαρίας ήταν ο τελευταίος μεγάλος εβραϊκός πληθυσμός που τέθηκε υπό τον έλεγχο των Ναζί. 

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ο εβραϊκός πληθυσμός της Ουγγαρίας υπέστη διώξεις και βία από την ουγγρική κυβέρνηση. Όμως, μόλις την άνοιξη του 1944 —περισσότερα από τέσσερα χρόνια από την έναρξη του Β᾽Παγκοσμίου Πολέμου— ήρθαν αντιμέτωποι με την πλήρη δύναμη της ναζιστικής δολοφονικής μηχανής. Μέχρι τότε οι Ναζί είχαν τελειοποιήσει τις βίαιες διαδικασίες διάκρισης, αποκτήνωσης και απέλασης που είναι πλέον γνωστές ως Ολοκαύτωμα (1933-1945). Είχαν ήδη δολοφονήσει εκατομμύρια Εβραίους της Ευρώπης. 

Φωτογραφία

Εβραίες γυναίκες και παιδιά κατά την άφιξή τους στο Άουσβιτς (Φωτογραφία)

Οι Εβραίες γυναίκες και τα παιδιά που απελάθηκαν από την Ουγγαρία παρατάσσονται, χωριστά από τους άνδρες, για επιλογή στο Άουσβιτς. Πολωνία υπό γερμανική κατοχή, Μάιος 1944.

Πηγές:

• Yad Vashem Photo Archives

• Προβολή αρχειακού υλικού

Η χρονική συγκυρία του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία έθεσε τις βάσεις για μια καταστροφική αύξηση των μαζικών δολοφονιών. Οι Ναζί και οι Ούγγροι συνεργάτες τους δολοφόνησαν περίπου 550.000 Εβραίους που ζούσαν στην Ουγγαρία κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών των θυμάτων —περίπου 500.000— σκοτώθηκε τον τελευταίο χρόνο του πολέμου. Πολλοί δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων του κέντρου εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Οι φωτογραφίες της άφιξης των Εβραίων της Ουγγαρίας στο Άουσβιτς έχουν γίνει χαρακτηριστικές εικόνες του Ολοκαυτώματος. 

Η χρονική συγκυρία του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία καθόρισε επίσης το πλαίσιο για τις υπερβατικές προσπάθειες διάσωσης. Η πιο γνωστή είναι η διεθνής επιχείρηση διάσωσης με επικεφαλής τον Raoul Wallenberg. Περίπου 250.000 Εβραίοι από περιοχές υπό ουγγρικό έλεγχο επέζησαν από το Ολοκαύτωμα. Μεταξύ αυτών των επιζώντων ήταν η Livia Bitton-Jackson, συγγραφέας του Έχω Ζήσει Χίλια Χρόνια, και ο Elie Wiesel, που βραβεύτηκε με Νόμπελ. Πολλοί επιζώντες από την Ουγγαρία έγιναν επίσης εθελοντές στην υπηρεσία του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών.  

Το πρώτο στάδιο του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία, 1938–Μάρτιος 1944

Το πρώτο στάδιο του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία ξεκίνησε περίπου το 1938 και ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 1944. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η ουγγρική κυβέρνηση δίωκε τους Εβραίους με δική της πρωτοβουλία. Οι αντιεβραϊκές πολιτικές της χτίστηκαν πάνω σε μια μακρά ιστορία αντισημιτισμού στην Ουγγαρία. 

Από το 1920, η ουγγρική κυβέρνηση αποτελούσε ένα δεξιό και αυταρχικό καθεστώς υπό την ηγεσία του Miklós Horthy. Ο Horthy και άλλοι ηγέτες της Ουγγαρίας ήταν εθνικιστές, αντισημίτες και αντικομμουνιστές. 

Μέχρι τον Μάρτιο του 1944, η Ουγγαρία ήταν κυρίαρχο κράτος και διατηρούσε φιλικές διπλωματικές σχέσεις με τη ναζιστική Γερμανία. Οι δύο κυβερνήσεις είχαν παρόμοια κοσμοθεωρία. Τον Νοέμβριο του 1940, η Ουγγαρία προσχώρησε στη Συμμαχία του Άξονα και έτσι έγινε επίσημη σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας. 

Ουγγρική αντισημιτική νομοθεσία

Κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Horthy (1920-1944), η ουγγρική κυβέρνηση θέσπισε αντιεβραϊκούς νόμους. Ο στόχος ήταν να αποκλειστούν οι Εβραίοι από την κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Σύμφωνα με την απογραφή του 1920 στην Ουγγαρία ζούσαν περίπου 470.000 Εβραίοι εκείνη την εποχή. Ο εβραϊκός πληθυσμός αποτελούσε σχεδόν το 6% του συνολικού πληθυσμού της Ουγγαρίας, ο οποίος ανερχόταν σε σχεδόν 8 εκατομμύρια. 

Ο παλαιότερος αντιεβραϊκός νόμος της Ουγγαρίας θεσπίστηκε το 1920, πριν από την έναρξη του Ολοκαυτώματος. Εκείνη τη χρονιά το ουγγρικό κοινοβούλιο ψήφισε τον νόμο numerus clausus. Αυτός ο νόμος περιόρισε την εγγραφή στα πανεπιστήμια για Εβραίους φοιτητές. Ήταν ο πρώτος αντιεβραϊκός νόμος που θεσπίστηκε στην Ευρώπη μετά τον Α᾽Παγκόσμιο Πόλεμο (1914–1918).

Οι διώξεις κατά των Εβραίων και οι νομικές διακρίσεις στην Ουγγαρία άρχισαν να κλιμακώνονται το 1938. Μεταξύ 1938 και 1941, η ουγγρική κυβέρνηση ψήφισε τρεις βασικούς αντιεβραϊκούς νόμους: 

• Ο Πρώτος Εβραϊκός Νόμος (Μάιος 1938) καθιέρωσε ποσοστώσεις που περιόριζαν τον αριθμό των Εβραίων σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας της χώρας στο 20%. Αυτοί οι τομείς περιλάμβαναν μη χειρωνακτικά επαγγέλματα και επιχειρήσεις/βιομηχανίες.
• Ο Δεύτερος Εβραϊκός Νόμος (Μάιος 1939) όρισε την εβραϊκή ταυτότητα με φυλετικά κριτήρια και περιόρισε το δικαίωμα ψήφου για ορισμένους Εβραίους. Αυστηροποίησε επίσης τις ποσοστώσεις που είχαν καθοριστεί το προηγούμενο έτος. 
• Ο Τρίτος Εβραϊκός Νόμος (Αύγουστος 1941) απαγόρευσε τους γάμους και τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ Εβραίων και μη Εβραίων.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στις αρχές της δεκαετίας του 1940, η ουγγρική κυβέρνηση πέρασε και άλλους, πολυάριθμους αντιεβραϊκούς νόμους. Η πλειονότητα από αυτούς απέκλειε τους Εβραίους από διάφορες πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Ως αποτέλεσμα, δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι έχασαν τις δουλειές τους, τις επιχειρήσεις τους ή τα προς το ζην.

Χάρτης

Ουγγρική επέκταση (Χάρτης)

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum

Ουγγρική εδαφική επέκταση, 1938–1941

Το 1938, η Ουγγαρία άρχισε να επεκτείνει την επικράτειά της πέρα από τα σύνορα που είχαν συμφωνηθεί μετά τον Α᾽Παγκόσμιο Πόλεμο, με την υποστήριξη της Γερμανίας και σε συνδυασμό με την εδαφική επέκταση της ναζιστικής Γερμανίας. Η προσπάθεια αυτή βοήθησε τους ηγέτες της Ουγγαρίας να επιτύχουν τον γεωπολιτικό τους στόχο: να ανακτήσουν τα εδάφη που είχε χάσει η χώρα στις ειρηνευτικές συνθήκες μετά τον Α᾽Παγκόσμιο Πόλεμο.1Footnote 11 

Μεταξύ 1938 και 1941, η Ουγγαρία απέκτησε εδάφη (που απαριθμούνται στον Πίνακα 1) από τις γειτονικές χώρες της Τσεχοσλοβακίας, της Ρουμανίας και της Γιουγκοσλαβίας. Σε αυτά τα εδάφη κατοικούσαν εθνοτικά και θρησκευτικά ποικιλόμορφοι πληθυσμοί. Στις περιοχές αυτές ζούσαν εθνοτικοί Ούγγροι, Ρουμάνοι, Σλοβάκοι, Σέρβοι, Εβραίοι και πολλοί άλλοι. Σε όλα τα προσαρτημένα εδάφη, η ουγγρική κυβέρνηση διεξήγαγε διώξεις, εκδιώξεις και βιαιοπραγίες εναντίον μη ουγγρικών πληθυσμών. 

Οι Εβραίοι που ζούσαν στα προσαρτημένα εδάφη υπέστησαν τους αντιεβραϊκούς νόμους και πολιτικές της Ουγγαρίας. Η ουγγρική απογραφή του 1941 κατέγραψε 725.007 ανθρώπους που δήλωναν Εβραίοι. Περίπου 325.000 από αυτούς ζούσαν στις προσαρτημένες περιοχές της Ουγγαρίας. Το 1941, ο εβραϊκός πληθυσμός αποτελούσε περίπου το 5% του συνολικού πληθυσμού της Μεγάλης Ουγγαρίας (14.683.323). Επιπλέον, περίπου 100.000 ακόμα άνθρωποι θεωρήθηκαν φυλετικά Εβραίοι βάσει του Δεύτερου Εβραϊκού Νόμου (1939). Αυτό ίσχυε ακόμη και αν δεν αυτοπροσδιορίζονταν ως Εβραίοι.

Πίνακας 1. Ουγγρική εδαφική επέκταση και αντίστοιχος εβραϊκός πληθυσμός, 1938–1941

Εκμετάλλευση των Εβραίων ανδρών στο oυγγρικό σύστημα καταναγκαστικής εργασίας, 1939–1945

Από το 1939 έως το 1945, η ουγγρική κυβέρνηση αξιοποίησε τους Εβραίους άνδρες στρατεύσιμης ηλικίας στο σύστημα υπηρεσίας εργασίας (munkaszolgálat). 

Η ουγγρική κυβέρνηση δημιούργησε το σύστημα υπηρεσίας εργασίας ως εναλλακτική λύση στη στρατιωτική θητεία. Προοριζόταν για άνδρες που η κυβέρνηση θεωρούσε αναξιόπιστους. Πολιτικοί αντίπαλοι, μέλη ορισμένων χριστιανικών αιρέσεων, Ρουμάνοι, Σέρβοι και ιδιαίτερα Εβραίοι ήταν μεταξύ εκείνων που εξαναγκάστηκαν να μπουν στο σύστημα υπηρεσίας εργασίας. Αρχικά η υπηρεσία εργασίας εκτελούνταν εντός της Ουγγαρίας και των προσαρτημένων εδαφών της. Οι συνθήκες ήταν σχετικά καλές. 

Μετά την είσοδο της Ουγγαρίας στον Β᾽Παγκόσμιο Πόλεμο την άνοιξη του 1941, το Υπουργείο Άμυνας της Ουγγαρίας μετέτρεψε το σύστημα υπηρεσίας εργασίας σε έναν πιο καταπιεστικό και φανερά αντισημιτικό θεσμό. Οι Εβραίοι εργάτες του συστήματος υπηρεσίας εργασίας διαχωρίστηκαν από τους μη Εβραίους. Δεν τους δίνονταν πια στολές. Επιπλέον, τους επιβλήθηκε να φορούν περιβραχιόνια που τους χαρακτήριζαν ως Εβραίους. 

Από το καλοκαίρι του 1941,  δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι του συστήματος υπηρεσίας εργασίας εστάλησαν κοντά στο μέτωπο της κατεχόμενης από τον Άξονα Ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα στην Ουκρανία. Οι Ούγγροι αξιωματικοί συχνά μεταχειρίζονταν αυτούς τους άνδρες άσχημα, βιαιοπραγώντας έως θανάτου. Οι Εβραίοι δεν είχαν επαρκή στέγη, τροφή, ρουχισμό ή ιατρική περίθαλψη. Ένας σημαντικός αριθμός εξ' αυτών κατέληξε αιχμάλωτος πολέμου στη Σοβιετική Ένωση. 

Οι μελετητές υπολογίζουν ότι περίπου 100.000 Εβραίοι άνδρες εξαναγκάστηκαν να συμμετάσχουν στην υπηρεσία εργασίας. Περίπου 25.000 έως 42.000 από αυτούς πέθαναν πριν η Γερμανία καταλάβει την Ουγγαρία τον Μάρτιο του 1944.

Απέλαση των Εβραίων από την Ουγγαρία και η σφαγή του Kamenets-Podolsk, 1941

Μία από τις πιο γνωστές ενέργειες αντισημιτικής βίας στο πρώτο στάδιο του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 1941. Συνέβη μετά την επίθεση του Άξονα κατά της Σοβιετικής Ένωσης (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα). Τον Ιούλιο–Αύγουστο του 1941, οι Ούγγροι αξιωματούχοι συνέλεξαν και απέλασαν Εβραίους που θεωρούσαν ως «ακατάλληλους αλλοδαπούς και ξένους πολίτες». Η ουγγρική κυβέρνηση απέλασε περισσότερους από 20.000 Εβραίους πέρα από τα σύνορα στην, κατεχόμενη από τις δυνάμεις του Άξονα, Γαλικία (τότε Πολωνία, σημερινή Ουκρανία). Οι απελάσεις ήταν γρήγορες, ανοργάνωτες, χαοτικές και απάνθρωπες. 

Στο τέλος, οι περισσότεροι από τους Εβραίους που είχαν απελαθεί από την Ουγγαρία (περίπου 14.000–16.000) οδηγήθηκαν στην πόλη Kamenets-Podolsk. Εκεί φυλακίστηκαν σε ένα γκέτο. Στις 26-28 Αυγούστου, οι ναζιστικές γερμανικές μονάδες των SS και της αστυνομίας, μαζί με τους ντόπιους Ουκρανούς συνεργάτες τους πραγματοποίησαν μαζικές εκτελέσεις στο Kamenets-Podolsk. Δολοφόνησαν 23.600 Εβραίους. Είναι πιθανό κάποιοι Ούγγροι στρατιωτικοί αξιωματούχοι να είδαν και ίσως να συμμετείχαν στην επιχείρηση συγκέντρωσης και μαζικών εκτελέσεων. 

Πολλοί από τους Εβραίους που απελάθηκαν από την Ουγγαρία και δεν σκοτώθηκαν στο Kamenets-Podolsk εκτελέστηκαν σε μεταγενέστερες σφαγές, πέθαναν σε γκέτο ή δολοφονήθηκαν στο κέντρο εξόντωσης Μπέλζεκ. Ίσως μέχρι και 2.000 Εβραίοι πρόσφυγες κατάφεραν να επιστρέψουν στην Ουγγαρία. Οι αναφορές τους για ό,τι συνέβη στη Γαλικία αντιμετωπίζονταν συχνά με δυσπιστία. 

Οι επιδρομές στην Bačka στην ουγγροκρατούμενη Γιουγκοσλαβία

Τον Ιανουάριο του 1942, ουγγρικές στρατιωτικές μονάδες πραγματοποίησαν επιδρομές στην περιοχή Bačka που είχε προσαρτηθεί στην Ουγγαρία, από τη Γιουγκοσλαβία. Αυτές οι επιδρομές υποτίθεται ότι ήταν η απάντηση στη δράση των ανταρτών. Πράξεις βίας σημειώθηκαν στην πόλη Novi Sad (Újvidék στα ουγγρικά) και σε άλλες πόλεις της περιοχής. Οι ουγγρικές αρχές στοχοποίησαν Σέρβους, Εβραίους και άλλους. Περίπου 1.000 Εβραίοι και 2.500 Σέρβοι σκοτώθηκαν. Οι δράστες των μαζικών σφαγών δικάστηκαν από τα ουγγρικά δικαστήρια το 1943–1944.

Οι αρνήσεις συμμόρφωσης της Ουγγαρίας με τα γερμανικά αιτήματα απέλασης, 1942-1944

Κατά το πρώτο στάδιο του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία, η ουγγρική κυβέρνηση δεν συμμετείχε πλήρως στη μαζική δολοφονία των Εβραίων που καθοδηγούσαν οι Ναζί. 

Η θανατηφόρα αντιμετώπιση των Εβραίων από τη ναζιστική Γερμανία κλιμακώθηκε γρήγορα μετά την εισβολή της στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941. Οι γερμανικές μονάδες άρχισαν να δολοφονούν ολόκληρες εβραϊκές κοινότητες σε μαζικές εκτελέσεις. Στη συνέχεια, στα τέλη του 1941 και το 1942, το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς ίδρυσε κέντρα εξόντωσης με σκοπό τη δολοφονία των Εβραίων με τη χρήση δηλητηριωδών αερίων. Οι ναζιστικές γερμανικές αρχές απέλασαν Εβραίους από όλη την Ευρώπη σε αυτά τα κέντρα εξόντωσης. Βασίστηκαν στους συμμάχους και συνεργάτες τους για να τους βοηθήσουν. 

Το 1942, η ναζιστική γερμανική κυβέρνηση άρχισε να πιέζει την ουγγρική κυβέρνηση να απελάσει όλους τους Εβραίους από την Ουγγαρία σε εδάφη ελεγχόμενα από τη Γερμανία. Ωστόσο, ο Horthy και ο Πρωθυπουργός Miklós Kállay (Μάρτιος 1942–Μάρτιος 1944) αρνήθηκαν. Ο Horthy και ο Kállay απάντησαν ότι η τύχη του εβραϊκού πληθυσμού της Ουγγαρίας ήταν εσωτερικό ζήτημα. Εκείνοι υποστήριξαν ότι η απέλαση των Εβραίων θα μπορούσε να έχει δυνητικά καταστροφικές συνέπειες στην οικονομία της Ουγγαρίας. 

Αυτή η άρνηση συνεργασίας σήμαινε ότι εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι παρέμεναν ζωντανοί στην Ουγγαρία κατά τα χρόνια που σημειώθηκαν οι περισσότερες μαζικές δολοφονίες. Παρ' όλα αυτά, κατά την περίοδο αυτή, οι Εβραίοι στην Ουγγαρία αντιμετώπιζαν σημαντικές δυσκολίες εξαιτίας των αντισημιτικών νόμων της χώρας και του συστήματος καταναγκαστικής εργασίας. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους Εβραίους που βρέθηκαν υπό άμεση ναζιστική κατοχή σε άλλες περιοχές, οι περισσότεροι Εβραίοι στην Ουγγαρία παρέμεναν στα σπίτια τους με πρόσβαση σε αρκετά τρόφιμα και άλλες προμήθειες. Η Ουγγαρία προσέλκυσε χιλιάδες Εβραίους πρόσφυγες που διέφευγαν τις μαζικές δολοφονίες των Ναζί στις γειτονικές χώρες.

Η περίοδος που η Ουγγαρία λειτουργούσε ως ένα σχετικά ασφαλές καταφύγιο από τις μαζικές δολοφονίες των Ναζί έληξε ξαφνικά τον Μάρτιο του 1944, όταν η ναζιστική Γερμανία κατέλαβε τη χώρα. 

Φωτογραφία

Εβραίοι που επιστρατεύτηκαν στο σύστημα Υπηρεσίας Εργασίας της Ουγγαρίας (Φωτογραφία)

Εβραίοι που επιστρατεύτηκαν στο ουγγρικό σύστημα Υπηρεσίας Εργασίας βαδίζουν προς έναν χώρο εργασίας. Szeged, Ουγγαρία, μεταξύ 1940 και 1944.

Πηγές:

• Magyar Nemzeti Muzeum Torteneti Fenykeptar

Η δεύτερη φάση του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία, Μάρτιος 1944–1945

Τον Μάρτιο του 1944, η ναζιστική Γερμανία αποφάσισε να καταλάβει τη συμμαχική Ουγγαρία για στρατιωτικούς λόγους που σχετίζονται με τον ρόλο της στη συνεχιζόμενη πολεμική προσπάθεια. Στις 19 Μαρτίου του 1944, ο γερμανικός στρατός εισήλθε στην Ουγγαρία σχεδόν ανενόχλητος. Οι Ούγγροι συμμορφώθηκαν γρήγορα με τις γερμανικές απαιτήσεις. Ως εκ τούτου, τα περισσότερα γερμανικά στρατεύματα παρέμειναν στην Ουγγαρία μόνο για σύντομο χρονικό διάστημα. Οι Γερμανοί, ωστόσο, συνέχισαν να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της Ουγγαρίας. 

Οι γερμανικές αρχές κατοχής επέτρεψαν στον Horthy να παραμείνει στη θέση του ως αντιβασιλέας της Ουγγαρίας. Πολλοί άλλοι Ούγγροι αξιωματούχοι διατήρησαν επίσης τις θέσεις τους. Ωστόσο, οι Γερμανοί επέμεναν ότι ο Horthy έπρεπε να αντικαταστήσει τον πρωθυπουργό Kállay με τον φιλογερμανό Döme Sztójay. Ως πρωθυπουργός, ο Sztójay συνεργάστηκε με τις γερμανικές αρχές. Αρκετοί ριζοσπαστικοί ακροδεξιοί αντισημίτες έλαβαν σημαντικές θέσεις στην κυβέρνησή του.

Ένας από τους στόχους της ναζιστικής Γερμανίας μετά την κατάληψη της Ουγγαρίας ήταν να πραγματοποιήσει την απέλαση και τη μαζική δολοφονία των Εβραίων της χώρας. Τον Μάρτιο του 1944, στην Ουγγαρία ζούσαν από 760.000 έως και 780.000 Εβραίοι. Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος εβραϊκός πληθυσμός που ζούσε ακόμα στην Ευρώπη. 

Η γερμανική κατοχή στην Ουγγαρία αποτέλεσε ένα σημαντικό σημείο καμπής. Μέσα στον επόμενο χρόνο, οι Γερμανοί και οι Ούγγροι συνεργάτες τους θα δολοφονούσαν περίπου 500.000 Εβραίους από την Ουγγαρία.

Νέα αντισημιτικά μέτρα στη γερμανοκρατούμενη Ουγγαρία, άνοιξη 1944

Μετά τη γερμανική κατοχή, η ουγγρική κυβέρνηση εξέδωσε δεκάδες αντισημιτικά διατάγματα. Στόχος της ήταν η πλήρης απομόνωση, ο στιγματισμός και η εξαθλίωση των Εβραίων της Ουγγαρίας. Νέοι αντισημιτικοί κανονισμοί ανάγκαζαν τους Εβραίους να παραδώσουν περιουσιακά στοιχεία, όπως είναι αυτοκίνητα, τηλέφωνα, ραδιόφωνα και ποδήλατα. Άλλες διατάξεις τούς απαγόρευαν να παρακολουθούν ταινίες ή θεατρικές παραστάσεις με μη Εβραίους. Πρόσθετες διατάξεις μείωναν τις μερίδες φαγητού των Εβραίων. 

Στα τέλη Μαρτίου του 1944, η ουγγρική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι από τις 5 Απριλίου, όλοι οι Εβραίοι ηλικίας 6 ετών και άνω θα έπρεπε να φορούν στα ρούχα τους ένα κίτρινο Άστρο του Δαβίδ. 

Σε όλη τη χώρα, οι ουγγρικές αρχές —συμπεριλαμβανομένων των δημάρχων, των αστυνομικών και των αξιωματικών της χωροφυλακής— συνεργάστηκαν για την εφαρμογή αυτών των μέτρων. Ακολουθώντας τις οδηγίες της κυβέρνησης, ζήτησαν από τις εβραϊκές κοινότητες να δημιουργήσουν καταλόγους καταγραφής όλων των Εβραίων που βρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία τους. 

Ουγγρικά γκέτο μεταγωγής και η απέλαση των Εβραίων από την Ουγγαρία, Απρίλιος–Ιούλιος 1944

Οι γερμανικές και οι ουγγρικές αρχές άρχισαν γρήγορα να σχεδιάζουν την γκετοποίηση και την απέλαση των Εβραίων από την Ουγγαρία. Ο αξιωματικός των SS των Ναζί, Adolf Eichmann, και η ομάδα του από ειδικούς σε θέματα απελάσεων, έφτασαν στη Βουδαπέστη για να διευκολύνουν αυτή τη διαδικασία. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1944, οι ουγγρικές και γερμανικές αρχές διαίρεσαν την Ουγγαρία σε έξι ζώνες επιχειρήσεων. Σε κάθε ζώνη, η δημιουργία γκέτο προηγήθηκε της απέλασης. 

Από τον Απρίλιο του 1944, οι ουγγρικές αρχές δημιούργησαν γκέτο μεταγωγής σε πόλεις και κωμοπόλεις. Οι ουγγρικές αρχές περιλάμβαναν αξιωματούχους της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης, δημάρχους, αξιωματούχους δημόσιας υγείας, αστυνομικούς και χωροφύλακες. Τα γκέτο συχνά ιδρύονταν σε εβραϊκές γειτονιές ή σε μεγάλα κτίρια, όπως εργοστάσια, αποθήκες ή πλινθοποιεία. Συνήθως βρίσκονταν κοντά σε σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις για να διευκολύνουν την απέλαση. Εβραίοι από μικρότερες πόλεις και χωριά συγκεντρώθηκαν σε γκέτο στις μεγαλύτερες πόλεις. Φυλακίζονταν σε αυτά τα γκέτο μεταγωγής για μέρες ή εβδομάδες. Φυλάσσονταν από τις ουγγρικές αρχές και τους παρεχόταν περιορισμένη τροφή, στέγη και ιατρική φροντίδα. Ένας μικρός αριθμός γερμανικών αρχών συμμετείχε σε αυτήν τη διαδικασία. Εκτεταμένες λεηλασίες, ληστείες και βασανιστήρια συνόδευαν τη διαδικασία γκετοποίησης. 

Οι συστηματικές απελάσεις των Εβραίων από τα γκέτο μεταγωγής άρχισαν στα μέσα Μαΐου του 1944.2Footnote 22 Ζώνη προς ζώνη, Γερμανοί αρμόδιοι για τις απελάσεις και Ούγγροι χωροφύλακες ανάγκαζαν τους Εβραίους στα γκέτο μεταγωγής να επιβιβαστούν σε φορτηγά βαγόνια. Από τις 15 Μαΐου μέχρι τις 9 Ιουλίου του 1944, περίπου 437.000 Εβραίοι απελάθηκαν από την Ουγγαρία με 147 τρένα. Περίπου 420.000 από αυτούς στάλθηκαν στο κέντρο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου.3Footnote 33 Όταν έφτασαν εκεί, υποβλήθηκαν στη διαδικασία επιλογής. Περίπου 100.000 Εβραίοι από την Ουγγαρία επιλέχθηκαν για καταναγκαστική εργασία στο Άουσβιτς. Οι υπόλοιποι, περίπου 330.000 Εβραίοι (δηλαδή σχεδόν το 75%), δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων κατά την άφιξή τους. Στα θύματα περιλαμβάνονταν άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Αυτή ήταν η πιο θανατηφόρα περίοδος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. 

Ο Horthy σταματά τις απελάσεις, Ιούνιος–Ιούλιος 1944

Στις 7 Ιουλίου του 1944, ο Horthy διέταξε να σταματήσουν οι απελάσεις των Εβραίων από την Ουγγαρία. Το έκανε λόγω της επιδεινούμενης στρατιωτικής θέσης της Γερμανίας, των διεθνών απειλών και της πίεσης από τον στενό του κύκλο. Παρ' όλα αυτά, οι απελάσεις προς το Άουσβιτς από τις πόλεις γύρω από τη Βουδαπέστη συνεχίστηκαν για δύο ακόμη ημέρες. Σταμάτησαν στις 9 Ιουλίου. Παρά τις εντολές του Horthy, ο Eichmann, οι Γερμανοί ειδικοί στις απελάσεις και οι σύμμαχοί τους στην ουγγρική κυβέρνηση προσπάθησαν να συνεχίσουν. Πραγματοποίησαν έναν μικρό αριθμό απελάσεων Εβραίων στο Άουσβιτς από τα ουγγρικά στρατόπεδα κράτησης στα τέλη του Ιουλίου και του Αυγούστου του 1944. 

Η μόνη εβραϊκή κοινότητα που παρέμεινε κατά κύριο λόγο ανεπηρέαστη από τις απελάσεις των προηγούμενων μηνών ήταν αυτή της Βουδαπέστης. 

«Σπίτια με Κίτρινο Αστέρι»: Βουδαπέστη, καλοκαίρι 1944

Έγγραφο

Σουηδικό δελτίο προστασίας (Έγγραφο)

Δελτίο προστασίας που εκδόθηκε σε μια Εβραία γυναίκα από την Πρεσβεία της Σουηδίας στη Βουδαπέστη, Ουγγαρία, το 1944. Τέτοια έγγραφα προστάτευαν τον κάτοχο από την άμεση απέλαση από τους Γερμανούς προς το κέντρο εξόντωσης Άουσβιτς στην κατεχόμενη Πολωνία. Το «W» στην κάτω αριστερή γωνία δείχνει ότι ο Ραούλ Βάλενμπεργκ ανέλαβε το έγγραφο.

Πηγές:

• US Holocaust Memorial Museum, courtesy of Lena Kurtz Deutsch

• Προβολή αρχειακού υλικού

Τον Ιούλιο του 1944 η μεγάλη εβραϊκή κοινότητα της Βουδαπέστης αριθμούσε περίπου 200.000 ανθρώπους. 

Εκείνο το καλοκαίρι, οι συνθήκες στη Βουδαπέστη ήταν δύσκολες. Η πλήρης εφαρμογή των αντισημιτικών νόμων και μέτρων της κυβέρνησης της Ουγγαρίας εξακολουθούσε να ισχύει. Οι ειδήσεις για τις απελάσεις από την ύπαιθρο έφτασαν στην πρωτεύουσα. Η ουγγρική κυβέρνηση εισήγαγε επίσης μια μορφή διάχυτης γκετοποίησης στην πόλη. Η ουγγρική κυβέρνηση και μέλη της δημοτικής κυβέρνησης της Βουδαπέστης υποχρέωναν τους Εβραίους να ζουν σε καθορισμένα «σπίτια με κίτρινο αστέρι». Οι αρχές επέβαλαν επίσης απαγόρευση κυκλοφορίας και άλλους περιορισμούς. 

Επιχειρήσεις διάσωσης στην Ουγγαρία

Η χρονική συγκυρία του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία επέτρεψε την πραγματοποίηση πολλών εξαιρετικών επιχειρήσεων διάσωσης. Τόσο Εβραίοι όσο και μη Εβραίοι ηγήθηκαν αυτών των προσπαθειών.  

Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι οι Εβραίοι ηγέτες της Επιτροπής Αρωγής και Διάσωσης της Βουδαπέστης προσπάθησαν να διαπραγματευτούν και να δωροδοκήσουν ηγέτες των Ναζί για να σώσουν Εβραίους στην Ουγγαρία. Η επιτροπή διαπραγματεύτηκε μια επιχείρηση διάσωσης γνωστή ως το «τραίνο του Kastner». Με αντάλλαγμα χρήματα και τιμαλφή, οι αξιωματούχοι των Ναζί συμφώνησαν να επιτρέψουν μια μεταφορά Εβραίων να μεταβεί σε ασφαλές μέρος. Περισσότεροι από 1.600 Εβραίοι επέζησαν με αυτόν τον τρόπο.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 1944, διάφορες διεθνείς επιχειρήσεις διάσωσης ήταν εν εξελίξει στη Βουδαπέστη. Ήταν καθοδηγούμενες από μέλη διπλωματικών αποστολών από ουδέτερες χώρες, ειδικότερα από τη Σουηδία και την Ελβετία. Ο Raoul Wallenberg (Σουηδία) και ο Carl Lutz (Ελβετία) συντόνισαν τη δημιουργία και τη διανομή δελτίων προστασίας. Το δελτίο προστασίας (γνωστό και ως Schutzpass) ήταν ένα κομμάτι χαρτί που δήλωνε ότι ένα άτομο (ή μια οικογένεια) φαινομενικά βρισκόταν υπό την προστασία της ουδέτερης δύναμης. Οι διασώστες δημιούργησαν επίσης ασφαλείς κατοικίες για τους Εβραίους στην πόλη. Συχνά συνεργάζονταν στενά με εβραϊκές οργανώσεις και ομάδες διάσωσης. Ο Wallenberg προσελήφθη από το Αμερικανικό Συμβούλιο Προσφύγων Πολέμου.

Η κατάληψη της Ουγγαρίας από τα Σταυρωτά Βέλη

Τον Αύγουστο του 1944, καθώς η πλάστιγγα του πολέμου έγειρε περισσότερο υπέρ των Συμμάχων, ο Horthy καθαίρεσε τον πρωθυπουργό Sztójay. Ο Horthy διόρισε μια νέα κυβέρνηση. Κατήργησε επίσης πολλούς από τους πιο ακροδεξιούς αντισημιτικούς της κυβέρνησης Sztójay. Τον Σεπτέμβριο, ο Κόκκινος Στρατός (ο σοβιετικός στρατός) διέσχισε τα σύνορα της Ουγγαρίας. Ο Horthy έστειλε αντιπροσώπους να διαπραγματευτούν κατάπαυση πυρός με τους Σοβιετικούς.

Στις 15 Οκτωβρίου 1944, ο Horthy επιχείρησε να διακόψει ανοιχτά τις σχέσεις του με τη ναζιστική Γερμανία. Ανακοίνωσε την κατάπαυση του πυρός με τους Σοβιετικούς. Ωστόσο, ο Horthy δεν είχε υπολογίσει σωστά. Οι Γερμανοί και οι Ούγγροι συνεργάτες τους πήραν γρήγορα τον έλεγχο της κατάστασης. Οι γερμανικές αρχές συνέλαβαν τον Horthy. Απείλησαν τη ζωή του γιου του και απαίτησαν τον διορισμό νέας κυβέρνησης. Ο Horthy συμφώνησε. Στη νέα κυβέρνηση ηγήθηκε ο Ferenc Szálasi. Ο Szálasi ήταν ο ηγέτης του φασιστικού και ριζικά αντισημιτικού κόμματος των Σταυρωτών Βελών (Nyilaskeresztes Párt). Υπό την ηγεσία των Σταυρωτών Βελών, η Ουγγαρία συνέχισε να πολεμά εναντίον των Σοβιετικών στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας.

Οι πολιτοφυλακές των Σταυρωτών Βελών ξεκίνησαν μια περίοδο τρόμου εναντίον των Εβραίων της Βουδαπέστης. Τα μέλη του κόμματος των Σταυρωτών Βελών (που ονομάζονταν «Nyilas») πυροβολούσαν Εβραίους στον Δούναβη. 

Απελάσεις από τη Βουδαπέστη, φθινόπωρο 1944

Στις 20 Οκτωβρίου, οι πολιτοφυλακές των Σταυρωτών Βελών άρχισαν να συγκεντρώνουν Εβραίους για καταναγκαστική εργασία. Μία ημέρα αργότερα, η κυβέρνηση των Σταυρωτών Βελών εξέδωσε εντολή που υποχρέωνε Εβραίους και Εβραίες να εκτελούν καταναγκαστική εργασία. Συγκεντρώθηκαν δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι. Αρχικά, έπρεπε να σκάψουν αντιαρματικές τάφρους γύρω από την πόλη. Στις 6 Νοεμβρίου, η κυβέρνηση άρχισε να τους απελαύνει πεζοί περίπου 100 μίλια δυτικά προς το Hegyeshalom (ένα χωριό κατά μήκος των συνόρων Αυστρίας-Ουγγαρίας). Πολλοί Εβραίοι πέθαναν ή πυροβολήθηκαν στην πορεία. Οι Εβραίοι που επέζησαν από το ταξίδι παραδόθηκαν στους Γερμανούς, υποτίθεται ως δάνειο. Οι Ούγγροι «δάνεισαν» επίσης εβραϊκά τάγματα εργασίας. Διπλωμάτες (συμπεριλαμβανομένων των Raoul Wallenberg και Carl Lutz), εβραϊκές οργανώσεις και απλοί Ούγγροι παρενέβησαν όσο το δυνατόν περισσότερο. Προσπάθησαν να προσφέρουν βοήθεια ή να σώσουν ανθρώπους από τις απελάσεις. 

Δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι από την Ουγγαρία παραδόθηκαν στους Γερμανούς τον Νοέμβριο–Δεκέμβριο του 1944. Οι Γερμανοί τούς υποχρέωναν να εκτελούν καταναγκαστική εργασία. Πολλοί καταναγκαστικοί εργάτες έπρεπε να κατασκευάζουν αμυντικά χαρακώματα. Εργάζονταν υπό θανατηφόρες και εξαντλητικές συνθήκες. Χιλιάδες πέθαναν ή σκοτώθηκαν. Πολλοί άλλοι πέθαναν αργότερα στις πορείες θανάτου, την άνοιξη του 1945.  

Το γκέτο της Βουδαπέστης και το διεθνές γκέτο, Νοέμβριος–Δεκέμβριος 1944

Στα τέλη του 1944, το καθεστώς των Σταυρωτών Βελών δημιούργησε δύο γκέτο στη Βουδαπέστη. 

Το πρώτο ήταν ένα περιφραγμένο γκέτο στην παραδοσιακή εβραϊκή συνοικία της Βουδαπέστης. Το καθεστώς διέταξε τους Εβραίους που ζούσαν στα «σπίτια με κίτρινο αστέρι» να μετακομίσουν σε αυτό το γκέτο. Το γκέτο της Βουδαπέστης αποκαλούταν επίσης «γκέτο της Πέστης» ή «μεγάλο γκέτο». Ήταν εξαιρετικά συνωστισμένο. Το γκέτο έκλεισε τον Δεκέμβριο του 1944. Μπορούσε να χωρέσει περίπου 70.000 άτομα. Περίπου 3.000 Εβραίοι πέθαναν εκεί. 

Οι Εβραίοι που διέθεταν διεθνή δελτία προστασίας στεγάστηκαν σε αυτό που έγινε γνωστό ως «διεθνές γκέτο». Αυτό το γκέτο ονομαζόταν επίσης «προστατευμένο γκέτο» ή «μικρό γκέτο». Η περιοχή δεν είχε περιφραχθεί, αλλά περιελάμβανε ένα σύμπλεγμα πολυκατοικιών που βρίσκονταν υπό διεθνή προστασία. Επίσημα ζούσαν 15.600 άτομα στο διεθνές γκέτο. Στην πραγματικότητα, χιλιάδες ακόμη αναζήτησαν καταφύγιο εκεί. Αυτό περιλάμβανε άτομα με πλαστά έγγραφα προστασίας ή άτομα χωρίς έγγραφα.  

Χιλιάδες Εβραίοι στη Βουδαπέστη κρύφτηκαν αντί να μετακινηθούν σε κάποιο από τα γκέτο. 

Το τέλος: η απελευθέρωση των Εβραίων στην Ουγγαρία, 1944–1945

Καθώς ο Κόκκινος Στρατός (ο σοβιετικός στρατός) προχωρούσε δυτικά, απελευθέρωνε Εβραίους από την Ουγγαρία. Μεταξύ των απελευθερωμένων ήταν Εβραίοι που υπηρετούσαν σε τάγματα εργασίας και Εβραίοι που κρύβονταν. 

Στις 2 Νοεμβρίου του 1944, οι Σοβιετικοί ξεκίνησαν την επίθεσή τους στη Βουδαπέστη. Τον χειμώνα του 1944–1945, οι Σοβιετικοί περικύκλωσαν τη Βουδαπέστη και έθεσαν σε πολιορκία την πόλη. Οι γερμανικές και ουγγρικές δυνάμεις πολέμησαν σκληρά για να υπερασπιστούν την πρωτεύουσα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι πολιτοφυλακές των Σταυρωτών Βελών συνέχιζαν να διαπράττουν βιαιοπραγίες κατά των Εβραίων. Οι Σοβιετικοί απελευθέρωσαν το διεθνές γκέτο στις 16 Ιανουαρίου του 1945 και το γκέτο της Βουδαπέστης στις 17–18 Ιανουαρίου. Κατέλαβαν την υπόλοιπη πόλη τον Φεβρουάριο. Μέχρι τον Απρίλιο του 1945 οι Σοβιετικοί είχαν καταλάβει πλήρως την Ουγγαρία.

Οι σοβιετικές δυνάμεις απελευθέρωσαν περίπου 119.000 Εβραίους στη Βουδαπέστη. Απελευθέρωσαν έναν μικρό αριθμό Εβραίων στην υπόλοιπη χώρα. 

Ο αριθμός των θυμάτων του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία 

Φωτογραφία

Εκτοπισμός Εβραίων. Koszeg, Ουγγαρία, Ιούλιος 1944. (Φωτογραφία)

Εκτοπισμός Εβραίων. Koszeg, Ουγγαρία, Ιούλιος 1944.

Πηγές:

• Magyar Nemzeti Muzeum Torteneti Fenykeptar

Το 1941 περίπου, 825.000 Εβραίοι ζούσαν στην Ουγγαρία και στα προσαρτημένα της εδάφη. Περισσότερο από το 65% των ανθρώπων αυτών (περίπου 550.000 άτομα) δολοφονήθηκαν στο Ολοκαύτωμα. 

Στο πρώτο στάδιο του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία έχασαν τη ζωή τους ή σκοτώθηκαν από 44.000 έως και 63.000 Εβραίοι.

Περίπου 500.000 Εβραίοι από την Ουγγαρία σκοτώθηκαν κατά το δεύτερο στάδιο. Από αυτούς, περίπου 330.000 δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων κατά την άφιξή τους στο κέντρο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Δεκάδες χιλιάδες άλλοι πέθαναν φυλακισμένοι στο Άουσβιτς ή σε άλλα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, καθώς και σε πορείες θανάτου. Χιλιάδες δολοφονήθηκαν στη Βουδαπέστη από Ούγγρους παραστρατιωτικούς των Σταυρωτών Βελών. 

Περίπου 250.000 Εβραίοι από την Ουγγαρία επέζησαν από το Ολοκαύτωμα. Η επιβίωσή τους κατέστη δυνατή αποκλειστικά λόγω της συνένωσης διαφόρων παραγόντων (ήταν δυνατή μόνο χάρη σε μια συνδυασμένη σειρά παραγόντων), με τους κυριότερους να είναι οι χρονικές συγκυρίες, η βοήθεια από τους διασώστες και η τύχη.