Holokaust (skrócony artykuł)

Holokaust był planowym, finansowanym przez państwo procesem prześladowania i zamordowania sześciu milionów europejskich Żydów przez reżim nazistowski oraz jego sojuszników i kolaborantów. United States Holocaust Memorial Museum określa czas trwania Holokaustu na lata 1933–1945. Rozpoczął się on w 1933 r., kiedy do władzy w Niemczech doszedł Adolf Hitler wraz z partią NSDAP. Zakończył się natomiast w 1945 r., kiedy alianci pokonali nazistowskie Niemcy w II wojnie światowej.

NSDAP była antysemicką partią polityczną. Kiedy naziści objęli władzę w Niemczech w 1933 r., za pośrednictwem rządu zaczęli prześladować Żydów i wykluczać ich z niemieckiego społeczeństwa. Do antysemickich działań nazistowskiego reżimu należało uchwalanie dyskryminacyjnych praw i koordynowanie przemocy wymierzonej przeciwko niemieckim Żydom. Te i inne działania rządu wywierały na Żydów nacisk, aby wyemigrowali.

Pod koniec lat trzydziestych naziści rozpowszechniali antysemicką politykę poza Niemcy, prowadząc agresywną politykę zagraniczną opartą na ekspansji terytorialnej. Podczas II wojny światowej (1939–1945) nazistowskie Niemcy poszerzyły zakres swojej władzy w Europie poprzez podbijanie innych krajów, zawieranie sojuszy z innymi rządami i tworzenie państw marionetkowych. W 1942 r. nazistowskie Niemcy kontrolowały większość kontynentu europejskiego i część  Afryki Północnej.

Podczas II wojny światowej dowódcy nazistowcy traktowali dziewięciomilionową żydowską populację Europy coraz radykalniej, zamieniając prześladowania  w masowe mordy. W trakcie i po niemieckiej inwazji na Polskę we wrześniu 1939 r., niemieckie władze brutalnie obchodziły się z cywilami. Obejmowało to przemoc wobec licznej ludności żydowskiej. Niemcy zakładali getta, aby izolować i doprowadzić do ubóstwa Żydów w okupowanej Polsce. Getta to części miast, w których - w tłoku i niehigienicznych warunkach - Żydzi mieszkali pod przymusem niemieckich okupantów. Życie w gettach cechował głód, szalejące choroby i niekontrolowana przemoc. Ostatecznie niemieckie władze założyły getta również w innych częściach okupowanej Europy Wschodniej i na Węgrzech. W latach 1939–1945 zginęły w nich setki tysięcy Żydów.

W 1941 r. przywódcy nazistów postanowili rozpocząć masowy mord europejskich Żydów. Nazywali go eufemistycznie „ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej”. Ta decyzja o popełnieniu ludobójstwa nastąpiła w kontekście niemieckiego ataku na Związek Radziecki w czerwcu 1941 r. W okupowanych miastach, miasteczkach i wsiach Europy Wschodniej niemieccy żołnierze dokonywali masowych rozstrzelań Żydów na bezprecedensową skalę, mordując całe żydowskie społeczności. Poza rozstrzelaniami Niemcy zabijali też czasem Żydów przy pomocy specjalnie zaprojektowanych mobilnych „ciężarówek gazujących”. W tych masakrach zginęły nawet dwa miliony żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci.

W latach 1941 i 1942 nazistowskie Niemcy zbudowały w okupowanej Polsce pięć ośrodków zagłady: Chełmno, Bełżec, Sobibór, Treblinkę i Auschwitz-Birkenau, do których niemieckie władze z pomocą sojuszników i kolaborantów wywoziły Żydów z całej Europy. Niewielki odsetek tych ludzi wysyłano na roboty przymusowe, ale ogromną większość prawie natychmiast mordowano w stacjonarnych lub mobilnych komorach gazowych. W pięciu ośrodkach zagłady zamordowano prawie 2,7 mln żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci.

Wielu ludzi ponosiło odpowiedzialność za Holokaust i „ostateczne rozwiązanie”. Na najwyższym szczeblu stał Adolf Hitler, który zainicjował, zarządził, zatwierdził i wspomagał ludobójstwo dokonane na europejskich Żydach. Hitler jednak nie działał sam. Inni nazistowscy przywódcy koordynowali, planowali i realizowali Holokaust. Pod ich wodzą wiele niemieckich instytucji, organizacji i jednostek prześladowało Żydów, zaangażowało się w wojnę i uczestniczyło w masowym mordzie. Naziści polegali również na pomocy swoich sprzymierzeńców z państw Osi, a także kolaborantów na okupowanych terytoriach. Holokaust nie byłby możliwy bez udziału milionów Europejczyków (zarówno Niemców, jak i innych).

Termin „Holokaust” odnosi się do planowych, opłacanych przez państwo prześladowań i rzezi sześciu milionów Żydów w latach 1933–1945. Jednak w tym samym okresie nazistowskie prześladowania i mordy objęły też miliony innych ofiar. Poza Żydami naziści nękali inne grupy uważane za zagrożenie dla Niemców. Do grup tych należeli przeciwnicy polityczni, Świadkowie Jehowy, mężczyźni podejrzewani o homoseksualizm, tak zwani ludzie aspołeczni, osoby oskarżone o bycie zawodowymi lub notorycznymi przestępcami, Afroniemcy, ludzie z niepełnosprawnościami, a także Romowie. Podczas II wojny światowej reżim nazistowski dopuścił się masowego mordu ludzi, których uważał za rasowych, politycznych lub ideologicznych wrogów. Zaliczali się do nich ludzie z niepełnosprawnościami, Romowie, Polacy (szczególnie polska inteligencja i elity), radzieccy urzędnicy i radzieccy jeńcy wojenni.  

II wojna światowa i Holokaust zakończyły się w Europie w maju 1945 r., kiedy alianci pokonali nazistowskie Niemcy.

Choć nazistowski reżim usiłował wymordować wszystkich europejskich Żydów, niektórzy z nich przeżyli Holokaust. Sunąc przez Europę, siły alianckie podczas kolejnych ofensyw wyzwalały Żydów spod kontroli nazistów. Żydzi ci przetrwali jedynie dzięki wyjątkowym okolicznościom, jednostkowym decyzjom, pomocy innych (zarówno Żydów, jak i innych), albo szczęśliwym trafem.

Po wojnie wielu ludziom, którzy przeżyli Holokaust i próbowali zbudować nowe życie, wciąż groził brutalny antysemityzm i wysiedlenia. Ci, którzy nie chcieli lub nie mogli wrócić do swoich przedwojennych domów, często trafiali do obozów dla wysiedleńców. Wielu musiało tam czekać latami, zanim udało im się emigrować i zacząć budowanie życia na nowo.