Jak definiowano zbrodnie?

Nigdy wcześniej w historii prawa nie podjęto wysiłku, by w ramach jednej sprawy sądowej zebrać w jednym miejscu wydarzenia z całej dekady, obejmujące cały kontynent i dotyczące wielu narodów, niezliczonych jednostek i mnóstwa wydarzeń.
— Prokurator Generalny USA Robert H. Jackson
Mowa wstępna przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym

Posłuchaj fragmentu¹

Wstęp

Obecnie istnieje dorobek międzynarodowego prawa karnego, który służy do ścigania sprawców masowych aktów okrucieństwa. Sądy międzynarodowe i krajowe osądziły sprawców takich zbrodni jak ludobójstwa, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione w wielu krajach. Do krajów tych należą była Jugosławia, Rwanda, Sierra Leone i Kambodża. Wspomniany zbiór międzynarodowego prawa karnego opiera się na precedensach ustanowionych przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (MTW) w Norymberdze.

Karta Norymberska

Jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej prezydent USA Franklin D. Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill oraz premier Związku Radzieckiego Józef Stalin w Deklaracji Moskiewskiej zapowiedzieli, że sprawcy okrucieństw, takich jak masowe mordy na Żydach, będą sądzeni przez narody, terenach czyich krajów zbrodnie te zostały popełnione. Trzej przywódcy obiecali, że główni zbrodniarze wojenni, których zbrodni nie da się powiązać z konkretnym miejscem geograficznym, zostaną ukarani na mocy wspólnej decyzji rządów krajów alianckich. Nie sprecyzowano, jak alianci mieliby karać głównych zbrodniarzy wojennych. Momentami Churchill i Stalin opowiadali się za tym, by po prostu ich rozstrzelać. 

Po zakończeniu wojny w maju 1945 r. rząd USA zaproponował postawienie głównych zbrodniarzy wojennych przed specjalnym sądem. 8 sierpnia 1945 r. przedstawiciele Stanów Zjednoczonych, Francji, Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego podpisali Porozumienie Londyńskie i Kartę, zwane również Kartą Norymberską. Na mocy porozumienia powołano Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (MTW) w Norymberdze. Celem tego działania było osądzenie przywódców niemieckich odpowiedzialnych za II wojnę światową oraz za masowe zbrodnie. Karta określała zasady i funkcje MTW oraz definiowała zbrodnie, które miał on sądzić.

Postanowienia Karty

Karta Norymberska przewidywała, że każde z głównych mocarstw alianckich – Francja, Wielka Brytania, Związek Radziecki i Stany Zjednoczone – mianuje do MTW jednego sędziego i jednego zastępcę. Wszystkie decyzje wymagały większości głosów czterech sędziów, którzy rozpatrywali sprawę.

Karta nakazywała MTW prowadzenie uczciwego procesu i przyznanie oskarżonym określonych praw procesowych. Znalazło się wśród nich prawo do bycia reprezentowanym w sądzie przez obrońcę, do krzyżowego przesłuchania świadków oraz do przedstawienia dowodów i świadków na swoją obronę. 

Karta określała jednak również, że oskarżeni nie mogą uniknąć odpowiedzialności za swoje przestępstwa, podnosząc argument, że wykonywali rozkazy. Oskarżeni nie mogli również twierdzić, że nie mogą być ścigani na mocy prawa międzynarodowego za działania, które podejmowali jako urzędnicy suwerennego państwa.

Definiowanie zbrodni

Karta Norymberska (Porozumienie Londyńskie i Karta) nadała MTW uprawnienia „do osądzenia i ukarania osób, które działając w interesie Państw Osi Europejskiej bądź osobiście, bądź jako członkowie organizacji”, popełniły którąkolwiek z następujących zbrodni:

Zbrodnie przeciwko pokojowi – obejmowały planowanie, przygotowywanie, inicjowanie i prowadzenie wojny napastniczej, jak również spiskowanie w celu popełnienia któregokolwiek z tych czynów;

Zbrodnie wojenne – „naruszenie praw i zwyczajów wojennych”, w tym zabójstwa, złe traktowanie i deportacje do niewolniczej pracy ludności cywilnej, zabójstwa i złe traktowanie jeńców wojennych oraz zabijanie zakładników, a także grabieże i nieuzasadnione zniszczenia;

Zbrodnie przeciwko ludzkości – zdefiniowane jako morderstwo, eksterminacja, zniewolenie, deportacja lub nieludzkie traktowanie ludności cywilnej, a także prześladowanie z powodów politycznych, rasowych lub religijnych. 

Podczas gdy zarzut popełnienia zbrodni wojennych opierał się na istniejących zwyczajach i konwencjach międzynarodowych, zbrodnie przeciwko pokojowi i zbrodnie przeciwko ludzkości nigdy nie zostały zdefiniowane jako przestępstwa karalne w prawie międzynarodowym. Osoby sporządzające treść Karty argumentowały, że oba nowe zarzuty opierają się na przedwojennych konwencjach i deklaracjach międzynarodowych, które potępiały wojny napastnicze i łamanie praw ludzkości.

Karta upoważniała również MTW do ustalenia czy oskarżony, który popełnił zbrodnie, działał jako członek organizacji, w którym to przypadku MTW mógł uznać tę organizację za organizację przestępczą.

Zarzuty i ustalenia MTW

Proces 22 niemieckich przywódców przed MTW w Norymberdze rozpoczął się 20 listopada 1945 r., a zakończył 1 października 1946 r. MTW sądził oskarżonych nie tylko za trzy zbrodnie określone w Karcie, ale także pod czwartym zarzutem – spisku w celu popełnienia którejkolwiek z tych trzech zbrodni. Ponadto Trybunał rozpatrywał czy niektóre organizacje partii nazistowskiej, państwa niemieckiego lub wojska były organizacjami przestępczymi.

MTW uniewinnił trzech oskarżonych i skazał pozostałych 19. Z tych 19 osób 12 zostało skazanych na karę śmierci. 

MTW uznał również za przestępcze następujące organizacje: Korpus Przywódców Partii Nazistowskiej; Gestapo (Geheime Staatspolizei – Tajna Policja Państwowa); SD (Sicherheitsdienst – Służba Bezpieczeństwa Reichsfȕhrera SS) oraz SS. 

MTW ograniczył definicję zbrodni przeciwko ludzkości do czynów popełnionych podczas wojny. Oznaczało to, że sąd nie rozpatrywał zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych przed wojną. 

Zasady norymberskie

Dwa miesiące po wyroku wydanym przez MTW Zgromadzenie Ogólne ONZ jednogłośnie uznało zarówno sam wyrok, jak i Kartę Norymberską za wiążące prawo międzynarodowe. Na podstawie wyroku i Karty Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ określiła zbiór zasad, które miały stanowić podstawę dla rozwoju i egzekwowania międzynarodowego prawa karnego. 

Kluczowe „Zasady norymberskie” to:

• Zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości są przestępstwami w świetle prawa międzynarodowego;
• Każda osoba, nawet przywódca rządu, która popełnia zbrodnię międzynarodową może być pociągnięta do odpowiedzialności prawnej;
• Kara za zbrodnie międzynarodowe powinna być określona w drodze sprawiedliwego procesu opartego na faktach i prawie;
• Sprawca zbrodni międzynarodowej, który działał na rozkaz przełożonego, nadal ponosi odpowiedzialność prawną za zbrodnię.

Od czasu wydania przez MTW wyroku międzynarodowe prawo karne znacznie się rozszerzyło. Na przykład w 1948 r. ONZ uznała ludobójstwo za zbrodnię międzynarodową, zatwierdzając Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. Dodatkowe przestępstwa, takie jak tortury i przemoc seksualna, zostały dodane do listy czynów, które kwalifikują się jako zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Choć dorobek międzynarodowego prawa karnego powiększył się, jego egzekwowanie nadal opiera się na precedensach i zasadach ustanowionych przez Kartę Norymberską i MTW.